Przepisy dotyczące systemu teleinformatycznego izby rozliczeniowej (STIR) zostały zawarte w Dziale IIIB Ordynacji podatkowej „Przeciwdziałanie wykorzystywaniu sektora finansowego do wyłudzeń skarbowych”. Osobny rozdział dotyczy zaś blokady rachunku podmiotu kwalifikowanego. Pod pojęciem „podmiotu kwalifikowanego” rozumie się osobę fizyczną będącą przedsiębiorcę, jak i taką, która nie jest przedsiębiorcą, ale prowadzi działalność zarobkową na własny rachunek, jak również osobę prawną oraz jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której ustawa przyznaje zdolność prawną. Zatem w praktyce podmiotem takim jest każdy przedsiębiorca.
Blokada na 72 godziny
Na podstawie art. 119zv par. 1 Ordynacji podatkowej, Szef KAS może zażądać blokady rachunku podmiotu kwalifikowanego jeżeli posiadane przez ten organ informacje wskazują, że podmiot może wykorzystywać działalność banków lub spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych do celów mających związek z wyłudzeniami skarbowymi lub do czynności zmierzających do wyłudzenia skarbowego, a blokada rachunku podmiotu kwalifikowanego jest konieczna, aby temu przeciwdziałać. Blokada dokonana na tej podstawie może nastąpić na nie więcej niż 72 godziny.
Czytaj w LEX: Blokada rachunku podmiotu kwalifikowanego – skalpel chirurga czy prymitywna maczuga? >>>
Czytaj w LEX: System Teleinformatyczny Izby Rozliczeniowej (STIR) - najważniejsze aspekty regulacji >>>
Dodatkowo, na podstawie rozporządzenia Ministra Finansów z 28.08.2020 r. w sprawie upoważnienia innych organów KAS do wykonywania zadań Szefa KAS z zakresu przeciwdziałania wykorzystywaniu sektora finansowego do wyłudzeń skarbowych możliwość wystąpienia z żądaniem blokady rachunku bankowego mają także naczelnicy urzędów celno-skarbowych w Łodzi, Poznaniu, Białymstoku, Wrocławiu i Warszawie. Jednak uprawnienie to budzi kontrowersje, bowiem art. 119zma Ordynacji podatkowej, który stanowił podstawę do upoważnienia tych organów do dokonywania niektórych czynności regulowanych przez przepisy o STIR, został uchylony z dniem 7 lipca 2022 r., zaś z przepisów przejściowych nie wynika, aby zachowanie mocy prawnej przez przepisy rozporządzenia z 28.08.2020 r. obejmowało również te czynności. Zapewne z tego powodu Ministerstwo Finansów przygotowało projekt rozporządzenia, które ponownie przekaże naczelnikom urzędów celno-skarbowych te uprawnienia.
Po otrzymaniu żądania organu, bank lub spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa powinny niezwłocznie dokonać blokady rachunku. Informacja o tym nie jest przekazywana właścicielowi rachunku, chyba że na jego żądanie oraz pod warunkiem, że Szef KAS potwierdzi, iż wszystkie przekazane żądania blokady rachunków tego podmiotu zostały wykonane.
Zobacz orzeczenia w LEX:
- Procesowe problemy stosowania regulacji Systemu Teleinformatycznego Izby Rozliczeniowej. Glosa do wyroku WSA z dnia 20 września 2018 r., III SA/Wa 2057/18 >
- Blokowanie kont podatnikom a zasada proporcjonalności. Glosa do wyroku NSA z dnia 26 lutego 2020 r., I FSK 1719/19 >
- Zaskarżenie czynności ustanowienia tzw. krótkiej blokady rachunku bankowego jako realizacja zasady dwuinstancyjności postępowania. Glosa do wyroku NSA z dnia 27 kwietnia 2020 r., I FSK 491/20 >
- Zakres sądowej kontroli blokady rachunku bankowego przedsiębiorcy. Glosa do wyroku NSA z dnia 27 kwietnia 2020 r., I FSK 491/20 >
Podstawa do dokonania krótkiej blokady
Organ nie może stosować krótkiej blokady rachunku bankowego w sposób dowolny. Żądanie w tym zakresie powinna poprzedzić analiza ryzyka dokonywana z uwzględnieniem wskaźnika ryzyka oraz informacji i zestawień przekazywanych Szefowi KAS przez izbę rozliczeniową oraz banki i spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe. Pewne niebezpieczeństwo wynika z faktu, iż wskaźnik ryzyka ustalany jest na podstawie zautomatyzowanych algorytmów. Wydaje się, że organ powinien dokonać jego interpretacji, opierając się także na innych informacjach. Chodzi o to, aby brak czynnika ludzkiego nie doprowadził do bezpodstawnego zastosowania blokady.
Organ powinien przy tym uprawdopodobnić, że istnieje podejrzenie wykorzystywania przez właściciela rachunku działalności banków lub SKOK-ów do celów związanych z wyłudzeniami skarbowymi. Fiskus nie musi zatem udowodnić tej okoliczności, ale też nie może bazować na informacjach, które w żaden sposób na takie ryzyko nie wskazują (tak WSA w Warszawie w wyroku z 23.4.2020 r., sygn. III SA/Wa 684/20). Obowiązkiem organu jest również wykazanie, że blokada rachunku podmiotu kwalifikowanego jest konieczna, aby przeciwdziałać jego wykorzystaniu do celów mających związek z wyłudzeniami skarbowymi lub do czynności zmierzających do wyłudzenia skarbowego. Organ powinien więc wykazać, że zastosowanie tak daleko idące środka jak blokada rachunku bankowego jest w danym przypadku proporcjonalne do celu.
Co istotne, podatnik nie ma możliwości zaskarżenia żądania organu blokady rachunku bankowego ani też samej czynności blokady. Jest to konsekwencja zmiany formy prawnej rozstrzygnięcia w przedmiocie blokady, którą nastąpiła w wyniku nowelizacji Ordynacji podatkowej z dniem 22.8.2018 r. Przed zmianą blokada następowała na podstawie zaskarżalnego postanowienia.
Długa blokada rachunku bankowego
Jeszcze bardziej dolegliwe dla przedsiębiorcy może być przedłużenie blokady rachunku bankowego na kolejny okres. Uprawnienie takie przysługuje Szefowi KAS na podstawie art. 119zw par. 1 Ordynacji podatkowej, przy czym przedłużenie dokonywane jest na czas oznaczony nie dłuższy niż trzy miesiące. Aby do tego doszło, musi istnieć uzasadniona obawa, że właściciel rachunku nie wykona istniejącego lub mającego powstać zobowiązania podatkowego lub zobowiązania z tytułu odpowiedzialności podatkowej osób trzecich, przekraczających równowartość 10 000 euro. Podobnie jak w przypadku krótkiej blokady, istnieją wątpliwości co do podstawy do wydania takiego postanowienia przez naczelnika urzędu celno-skarbowego.
Czytaj w LEX: Szubiakowski Marek - Problemy proceduralne blokady rachunku bankowego w celu przeciwdziałania wyłudzeniom skarbowym >>>
Przesłanka zastosowania długiej blokady odnosi się do ryzyka niewykonania zobowiązania o charakterze podatkowym. Jest ona zatem skonstruowana inaczej niż w przypadku krótkiej blokady. Organ powinien dokonać ustaleń faktycznych, na podstawie których zasadnie można uznać, że istnieje zagrożenie niewykonania zobowiązania. W praktyce wykazanie przez organ podstaw do przedłużenia blokady jest trudniejsze niż w przypadku blokady 72-godzinnej, aczkolwiek należy mieć na uwadze, że również w tym przypadku wystarczające jest uprawdopodobnienie wystąpienia wspomnianego zagrożenia. Przedłużenie blokady powinno być proporcjonalne do celu, co należy mieć na względzie nie tylko decydując o samym zastosowanie tego środka, ale też o czasie jego trwania.
Dodatkowo w orzecznictwie sądów administracyjnych sformułowano pogląd, że decydując się na przedłużenie blokady organ powinien także zweryfikować podstawy do uprzedniego zastosowania krótkiej blokady (tak np. WSA w Poznaniu w wyroku z 4.6.2020 r., sygn. I SA/Po 267/20). Ma to istotne znaczenie praktyczne dla podatnika w kontekście ewentualnego późniejszego sporu sądowego, gdyż przesądza o konieczności oceny przez sąd nie tylko zaistnienia przesłanek z art. 119zw par. 1, ale też z art. 119zv par. 1 Ordynacji podatkowej.
Zaskarżenie postanowienia w przedmiocie długiej blokady
Na postanowienie Szefa KAS i odpowiednio naczelnika urzędu celno-skarbowego (przy założeniu, że jest on uprawniony do wydania takiego postanowienia) o przedłużeniu blokady rachunku bankowego przysługuje zażalenie. Zażalenie podlega rozpatrzeniu niezwłocznie, nie później niż w terminie siedmiu dni od jego otrzymania.
Rozstrzygnięcie organu drugiej instancji podlega natomiast zaskarżeniu do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Procedura sądowa jest wówczas przyspieszona – przekazanie akt i odpowiedzi na skargę następuje w terminie 7 dni od dnia otrzymania skargi, a sama skarga powinna zostać rozpatrzona w terminie 30 dni od dnia otrzymania przez sąd akt wraz z odpowiedzią na skargę.
Warto wykorzystać ten środek, gdyż nierzadko sądy uchylają postanowienia o zastosowaniu długiej blokady rachunku.
Zwolnienie środków
Na wniosek właściciela rachunku organ może wyrazić zgodę na wypłatę z zablokowanego rachunku podmiotu kwalifikowanego środków na wynagrodzenie za pracę wraz z należnym podatkiem i składkami ZUS od tego wynagrodzenia oraz na alimenty lub rentę o charakterze alimentacyjnym. Przedsiębiorca może także wystąpić o zgodę na zapłatę z zablokowanego rachunku zobowiązania podatkowego lub należności celnej, zaś w szczególnie uzasadnionych przypadkach – na zwolnienie środków z zablokowanego konta.
Na postanowienie w przedmiocie wypłaty lub zwolnienia środków przysługuje zażalenie, natomiast rozstrzygnięcie organu II instancji podlega zaskarżeniu do WSA.
Autor: Grzegorz Keler, adwokat, doktor nauk prawnych, associate w Kancelarii SPCG.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.