Kilka tygodni temu internet obiegło zdjęcie pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych przemawiającego do niemal pustej sali sejmowej w sprawie projektu ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami. Zdjęcie wywołało falę krytyki i stanowiło przyczynek do dyskusji o marginalizowaniu w Polsce osób z niepełnosprawnościami.
Marginalizacja osób z niepełnosprawnościami objawia się nie tylko w kuriozalnie niskich świadczeniach socjalnych, braku wsparcia państwa w zakresie asystencji osobistej czy istnieniu barier architektonicznych, ale – o czym rzadziej się mówi – także w wykluczeniu cyfrowym, które wynika m.in. z braku dostosowania stron www do czytników ekranów wykorzystywanych przez osoby niewidome lub braku możliwości dodawania produktów do koszyka za pomocą poleceń głosowych.
Te niewidzialne dla większości internautów przeszkody handlu internetowego, dostrzegł Parlament Europejski, uchwalając Europejski Akt o Dostępności. Do polskiego prawa jego wymagania wdraża ustawa z dnia 26 kwietnia 2024 r. o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze, która wejdzie w życie 28 czerwca 2025 r.
Czytaj także artykuł w LEX: Zieliński Marek, Nowe zasady wdrażania praw osób niepełnosprawnych w praktyce UE>
Kto jest zobowiązany do wdrożenia nowych regulacji
Standardy dostępności przewidziane w ustawie będą musieli spełnić m.in. usługodawcy świadczący konsumentom usługi handlu elektronicznego na terenie Unii Europejskiej. Chodzi o „usługi oferowane lub świadczone na odległość przez strony internetowe i urządzenia mobilne, drogą elektroniczną i na indywidualne żądanie konsumenta w celu zawarcia umowy”. Warto odnotować, że zgodnie z tą definicją usługi handlu elektronicznego nie muszą być odpłatne. Dlatego nowymi regulacjami będą objęte również usługi całkowicie bezpłatne, jak np. prowadzenie konta w sklepie internetowym.
Przepisy nie znajdą natomiast zastosowania względem działalności podmiotów, które kierują swoje usługi handlu elektronicznego wyłącznie do klientów biznesowych (B2B). Ponadto z obowiązku stosowania ustawy zostali zwolnieni usługodawcy, którzy są mikroprzedsiębiorcami.
Niezależnie od powyższego, na zasadzie wyjątku, ustawa przewiduje również mechanizm „wyłączenia” stosowania przepisów względem większych firm. Chodzi o sytuacje, w których zapewnienie dostępności będzie wymagało wprowadzenia zasadniczej zmiany podstawowych właściwości usługi lub będzie dla podmiotu gospodarczego nieproporcjonalnym obciążaniem. Aby skorzystać z tego „wyłączenia”, firma będzie musiała przeprowadzić rzetelną ocenę, opierając się na kryteriach ustawowych.
Czytaj także: Polski Akt o Dostępności, czyli nowe standardy równego dostępu w Polsce
Kluczem jest dostępność
Ustawa wymaga, by strony internetowe i aplikacje mobilne sklepów internetowych oraz platform handlowych były dostępne dla osób ze szczególnymi potrzebami. „Dostępność” oznacza możliwość korzystania z produktów lub usług zgodnie z ich przeznaczeniem przez osoby ze szczególnymi potrzebami na równych zasadach z innymi użytkownikami. Dostępność można osiągnąć przede wszystkim dzięki tzw. projektowaniu uniwersalnemu. Polega ono na uwzględnianiu potrzeb jak najszerszego grona odbiorców już na etapie tworzenia produktów czy usług – co ostatecznie zwiększa ich atrakcyjność i użyteczność dla wszystkich.
Czytaj także komentarz praktyczny w LEX: Polak Jakub, Usprawnienie usług bankowych dla osób z niepełnosprawnościami. Nowe regulacje i ich wpływ na sektor bankowy>
Jakie wyzwania stawia ustawa o dostępności sklepom internetowym oraz platformom handlowym
Stawiane przez ustawę m.in. sklepom internetowym oraz platformom handlowym wymagania mają charakter celowościowy. Oznacza to, że nowe regulacje nie narzucają konkretnych technologii, narzędzi czy też sposobów realizacji obowiązków, a jedynie opisują funkcje i rezultaty, jakie musi osiągnąć usługa, aby spełnić kryterium dostępności. Kluczowe wymagania opisane zostały w art. 12 ustawy. Przepis ten zakłada, że wszelkie informacje udzielane o oferowanych i świadczonych usługach handlu elektronicznego powinny być postrzegalne więcej niż jednym kanałem sensorycznym (czyli np. wzrokiem i słuchem), funkcjonalne (czyli łatwe do obsługi, np. przy użyciu klawiatury czy asystenta głosowego), zrozumiałe (czyli napisane prostym językiem z logiczną strukturą), a także kompatybilne z technologiami wspomagającymi (czyli np. programami do syntezy mowy). Z uwagi na ogólny charakter nowej regulacji - szczegółowych wytycznych w zakresie dostępności usług handlu elektronicznego należy szukać w aktach pozaustawowych, a zwłaszcza w Wytycznych dla dostępności treści internetowych (WCAG).
WCAG to międzynarodowy zestaw wskazówek, który pomaga projektować strony internetowe w sposób jak najbardziej dostępny dla osób ze szczególnymi potrzebami. Takie projektowanie polega m.in. na zapewnieniu odpowiednich odstępów i kontrastu tekstów opisujących oferowane produkty w sklepach internetowych czy też na dodaniu do filmików reklamowych napisów rozszerzonych. Co istotne, standardy wypracowane we WCAG mają stanowić punkt wyjścia dla normy europejskiej w zakresie dostępności, której wydanie zakłada Europejski Akt o Dostępności. Stąd też do czasu wydania tej normy dobrym krokiem w kierunku zapewniania zgodności serwisu internetowego z ustawą będzie jego dostosowanie właśnie do WCAG. Przy czym warto pamiętać, że ustawa nie nakłada obowiązku osiągnięcia konkretnych parametrów dostępności opisanych we WCAG. Takie podejście daje dużą swobodę w zakresie jej wdrożenia, co jednak może doprowadzić do tego, że poziom dostępności usług handlu elektronicznego będzie bardzo zróżnicowany. Należy zatem liczyć, że chęć dotarcia przez usługodawców do jak największej liczby klientów, zmotywuje ich do wdrożenia wymagań ustawy na najwyższym poziomie przewidzianym we WCAG.
Czytaj także artykuł w LEX: Szwed Marcin, Relacje między Europejską Konwencją Praw Człowieka a Konwencją o prawach osób niepełnosprawnych>
Jak przygotować sklep internetowy oraz platformę handlową do nowych wymagań prawnych
Na początku warto przeprowadzić kompleksowy audyt sklepu internetowego lub platformy handlowej pod kątem ich dostępności. W praktyce oznacza to przede wszystkim sprawdzenie, czy regulamin świadczenia usług jest sformułowany w sposób prosty i zrozumiały dla klientów, a także czy oprócz możliwości jego przeczytania można go również np. odsłuchać. Zweryfikować pod kątem dostępności należy także całą ścieżkę zakupową klienta: od materiałów informacyjno-promocyjnych przez formularze kontaktowe, formularze zamówień, strony do dokonywania płatności oraz wyboru dostawcy, CAPTCHA, aż po punk obsługi klienta. Co ważne, audyt dostępności nie powinien ograniczać się jedynie do weryfikacji treści opublikowanych na stronach internatowych, czy w aplikacji mobilnej. Swoim zakresem powinien również obejmować materiały przesyłane drogą mailową oraz zamieszczane w mediach społecznościowych – jeżeli dotyczą one oferowanych usług.
Czytaj komentarz praktyczny w LEX: Golat Rafał, Dostępność cyfrowa stron internetowych i aplikacji mobilnych jednostek samorządu terytorialnego>
Kolejnym krokiem powinno być wprowadzenie standardów dostępności, a następnie – choć nie jest to wymóg ustawowy - testowanie nowych funkcjonalności przez osoby ze szczególnymi potrzebami. Każda zmiana strony internetowej, czy aplikacji mobilnej wymaga przecież weryfikacji przez grupę docelową. W przypadku zmian w zakresie dostępności nie powinno być inaczej.
Cena promocyjna: 26.7 zł
|Cena regularna: 89 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 35.6 zł
Wreszcie należy opublikować deklarację dostępności na stronie www oraz aplikacji mobilnej. Jest to oświadczenie usługodawcy, w którym wyjaśnia, w jaki sposób zapewnia spełnienie wymagań dostępności oraz umożliwia użytkownikom zgłaszanie problemów z dostępnością usług.
Skarga konsumenta oraz kary finansowe
Ustawa o dostępności pozwala konsumentom, którzy skorzystali z danej usługi handlu elektronicznego, złożyć skargę na brak spełnienia standardów dostępności. Ponadto konsumenci, którzy skorzystali z usługi jak i osoby trzecie – w tym organizacje pozarządowe działające na rzecz osób z niepełnosprawnościami - będą mogły zgłaszać do prezesa zarządu PFRON przypadki niespełniania przewidzianych w przepisach wymagań dostępności przez konkretny sklep online czy platformę handlową. Natomiast organ nadzoru rynku będzie mógł wszcząć kontrolę oraz nałożyć administracyjną karę pieniężną w wysokości do dziesięciokrotności przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej za rok poprzedzający nałożenia kary (na ten moment mówimy o kwocie przekraczającej 70 tys. zł).
Kluczem do szerokiego wdrożenia ustawy nie powinny być jednak kary i zawiadomienia do prezesa zarządu PFRON, lecz udostępnione przez organy nadzory rynku praktyczne wytyczne oraz narzędzia wspierające zapewnianie dostępności produktów i usług. W obliczu ogólnych przepisów określających cel, a nie sposób jego osiągnięcia, jasne i jednoznaczne wskazówki z przykładami dobrych praktyk zdecydowanie ułatwiłyby podmiotom zobowiązanym dostosowanie usług do wymogów prawnych, a może nawet zachęciłyby do ich wdrożenia także podmioty wyłączone spod reżimu ustawy, tj. mikroprzedsiębiorców.
Ustawa o dostępności szansą na większą niezależność osób z niepełnosprawnościami
Oczywiście pełną niezależność osobom z niepełnosprawnościami mogą zapewnić wyłącznie kompleksowe rozwiązania systemowe - takie jak chociażby asystencja osobista. Jednak takie pozornie drobne udogodnienia jak podjazd dla wózka inwalidzkiego do sklepu czy też przyjazna aplikacja mobilna dla osób niedowidzących – stanowią istotną zmianę jakościową w codziennym funkcjonowaniu osób ze szczególnymi potrzebami. Jako społeczeństwo powinniśmy dążyć do tego, aby umożliwić każdemu możliwie jak największą samodzielność w realizacji codziennych spraw, w tym tak podstawowych jak robienie zakupów. Dlatego tak istotne jest, aby działania prawodawcy unijnego jak i krajowego nie ograniczyło się jedynie do przyjęcia przepisów, lecz również obejmowało opracowanie praktycznych wytycznych i narzędzi, które umożliwią sklepom oraz platformom handlowym skutecznie wdrożyć nowe regulacje.
Aleksandra Zomerska, adwokatka, senior associate w kancelarii dotlaw Skrzywanek Stępniowski i Wspólnicy sp.k.
Czytaj artykuł w LEX: Roszewska Katarzyna, Ustawa o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami – zakres przedmiotowy i podmiotowy ustawy. Część druga>
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
