Po kontroli mostów przez NIK w województwie łódzkim aż 11 zawiadomień do organów ścigania i nadzoru budowlanego

Mimo że w dokumentach sytuacja obiektów mostowych i przepustowych w województwie łódzkim nie wygląda źle, to w rzeczywistości nie są one w dobrym stanie. Z kontroli przeprowadzonej przez NIK wynika, że samorządy nie mają pieniędzy i ograniczają się do najpilniejszych prac interwencyjnych. Na inwestycje środków nie zapewniano wcale lub prawie wcale. Niemal wszyscy zarządcy wadliwie prowadzili też ewidencję i sprawozdawczość.

Obiekty mostowe i przepusty to newralgiczne elementy dróg publicznych, niejednokrotnie decydujące o ich przydatności eksploatacyjnej. W dodatku szczególnie narażone są na degradację wskutek:

•     oddziaływania środków chemicznych stosowanych do usuwania gołoledzi,
•     zanieczyszczenia atmosfery,
•     oddziaływania chemikaliów w ściekach poprzemysłowych,
•     zamarzania i odmarzania wody zimą,
•     stałego wzrostu natężenia ruchu drogowego.

Wg danych GDDKiA za 2018 r. w województwie łódzkim w skali od 0 do 5 żaden obiekt tego typu pozostający pod zarządem władz powiatowych nie osiągnął stanu zadowalającego (4).

Ustawa o drogach publicznych wyszczególnia cztery kategorie dróg: krajowe (zarządzane przez GDDKiA), wojewódzkie (pod zarządem województwa), powiatowe (pod zarządem powiatu) i gminne (zarządzane przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta). Każda jednostka samorządu terytorialnego może wyznaczyć własny wyspecjalizowany zarząd dróg.

Najgorzej jest w wypadku zarządców powiatowych

Najskuteczniejszym zarządcą dróg w regionie był łódzki oddział GDDKiA – blisko 85% obiektów mostowych pod jego zarządem uzyskało ocenę odpowiednią (5) lub zadowalającą (4). Nie da się tego powiedzieć o pozostałych zarządcach – niemal 75% spośród podlegających im 435 obiektów mostowych i przepustów było w stanie niepokojącym (3), niedostatecznym (2) lub przedawaryjnym (1). Najgorzej jest w wypadku zarządców powiatowych – 130 spośród 148 obiektów mostowych (blisko 88%) wymagało pilnych napraw. 3,6% obiektów nie podlegało ocenie z racji toczących się remontów.

Najczęstsze usterki obiektów mostowych to: uszkodzenia ustroju nośnego, nieszczelność izolacji ustroju nośnego i uszkodzenia balustrad. Te ostatnie stanowią bezpośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwa ruchu. Z kolei ustrój nośny (przęsła, dźwigary, płyty pomostowe) ma często popękany beton, co skutkuje korozją odsłoniętego zbrojenia. Na dłuższą metę grozi to pogorszeniem nośności mostów czy wręcz trwałym ich uszkodzeniem.

W zakresie utrzymania obiektów w należytym stanie technicznym zarówno zarządcy powiatowi, jak i gminni ograniczali działania do najpilniejszych prac interwencyjnych. Wskutek braku środków finansowych zdecydowanie ograniczano prace naprawcze, remontowe i modernizacyjne, niekiedy zaś pieniędzy brakowało nawet na podtrzymanie dotychczasowego stanu technicznego przepraw. W projektach rocznych planów finansowych zarządcy wskazywali kwoty dużo wyższe niż faktycznie później przyznawane. Na inwestycje środków nie zapewniano wcale lub prawie wcale. W rezultacie aż pięć przepraw wyeksploatowano niemal w sposób skrajny. Trzem zarządcom braki finansowe uniemożliwiły też wykonanie zaleceń po kontrolach okresowych z lat 2018–2019.

Kontrole okresowe nie zawsze zgodnie z harmonogramem

Zarządcy dróg przeprowadzali wymagane kontrole okresowe (roczne i pięcioletnie) obiektów mostowych – tu niechlubnym wyjątkiem był Zarząd Dróg Powiatowych w Łęczycy (w 2019 r. nie przeprowadził żadnej kontroli). Co do przepustów, kontroli takich nie przeprowadzało aż trzech zarządców. Powiatowy Zarząd Dróg i Transportu w Łowiczu wyznaczył do przeprowadzenia kontroli okresowych stanu technicznego obiektów mostowych i przepustów osobę bez odpowiednich uprawnień budowlanych (co jest wbrew przepisom Prawa budowlanego). Wyniki kontroli okresowych z reguły prawidłowo określały stan techniczny badanych obiektów.

Łódzki Zarząd Dróg Wojewódzkich i łęczycki Zarząd Dróg Powiatowych nie dostosowały organizacji ruchu do pogorszonego stanu technicznego aż 45 obiektów mostowych. Mogło to wpłynąć na ich dalszą degradację i pogorszyć warunki bezpieczeństwa drogowego.

Nieprecyzyjne przepisy utrudniają planowanie

Wskutek nieprecyzyjnych przepisów większość zarządców nie wywiązała się z obowiązków planistycznych dotyczących opracowywania projektów planów rozwoju sieci drogowej oraz projektów planów finansowania budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i ochrony dróg oraz drogowych obiektów inżynierskich.

Niemal wszyscy zarządcy (oprócz GDDKiA Oddziału w Łodzi) wadliwie prowadzili ewidencję i sprawozdawczość odnośnie zarządzanych obiektów mostowych i przepustów – nieprawidłowości dotyczą m.in. wykazów (np. rozbieżności co do liczby obiektów w różnych dokumentach), książek oraz kart obiektów, nadawania numerów ewidencyjnych obiektom, prowadzenia i udostępniania map techniczno-eksploatacyjnych dróg oraz ewidencji środków trwałych.

11 zawiadomień do organów powołanych do ścigania przestępstw lub wykroczeń

W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami NIK skierowała 11 zawiadomień do organów powołanych do ścigania przestępstw lub wykroczeń, z tego:

• sześć zawiadomień w sprawie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa polegającego na nieujawnieniu lub nierzetelnym prezentowaniu obiektów mostowych i przepustów oraz ich wartości w ewidencjach księgowych,
• zawiadomienie w sprawie przeprowadzania kontroli okresowych obiektów mostowych i przepustów bez stosownych uprawnień budowlanych,
• cztery zawiadomienia w sprawie podejrzenia popełnienia wykroczenia polegającego na nieprzeprowadzaniu kontroli okresowych obiektów mostowych i przepustów lub nieprowadzeniu książek takich obiektów.

Wnioski po kontroli NIK

Po przeprowadzonej kontroli NIK sformułowała wnioski do Ministra Infrastruktury i samorządowych organów odpowiedzialnych za finansowanie utrzymania dróg i drogowych obiektów inżynierskich

• Wniosek de lege ferenda do Ministra Infrastruktury

Najwyższa Izba Kontroli wnioskuje o podjęcie działań zmierzających do doprecyzowania przepisu art. 20 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz. U. z 2020 poz. 470 ze zm.) poprzez określenie formy i zakresu danych, które powinny zostać ujęte w projektach planów rozwoju sieci drogowej oraz projektach planów finansowania budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i ochrony dróg oraz drogowych obiektów inżynierskich.

W art. 20 pkt 1 i 2 ww. ustawy nałożono na zarządców dróg obowiązek opracowywania projektów planów rozwoju sieci drogowej oraz projektów planów finansowania budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i ochrony dróg oraz drogowych obiektów inżynierskich. Przepis ten nie określa jednak szczegółowych wymagań co do treści i zakresu opracowania takich planów, nie sprecyzowano, czy dokumenty te mają służyć planowaniu operacyjnemu (np. rocznemu), czy też stanowić element planowania strategicznego (długofalowego). Żaden z kontrolowanych zarządców powiatowych i gminnych nie opracowywał planów rozwoju sieci drogowej, a w zakresie planowania finansowania zadań, o których mowa w pkt 2 powołanego przepisu, ograniczali się do sporządzenia projektów planów służących przygotowaniu rocznych planów finansowych j.s.t. Powodem takiego stanu w głównej mierze był brak wiedzy, w jaki sposób należy sporządzać te dokumenty.

Dlatego przepis w obecnym brzmieniu nie spełnia swojej funkcji i winien być doprecyzowany we wskazanym zakresie.

Na potrzebę wprowadzenia zmian w ustawie o drogach publicznych NIK wskazywała już dwukrotnie. Wniosek o doprecyzowanie przepisu art. 20 pkt 1 i 2 tej ustawy, skierowany był do ministra właściwego do spraw transportu już w 2017 r. i powtórzony w 2021 r. W informacjach o wynikach kontroli przeprowadzonych w ww. latach NIK wskazywała na problemy zarządców dróg związane z opracowywaniem ww. planów, wynikające z braku określenia zawartości oraz zasad sporządzania takiej dokumentacji. Pomimo tych informacji, niepodejmowanie działań w powyższym zakresie Minister każdorazowo uzasadniał brakiem sygnałów świadczących o konieczności doprecyzowania przywołanych przepisów, czy też problemach interpretacyjnych z nimi związanych.

• Wnioski do samorządowych organów odpowiedzialnych za finansowanie utrzymania dróg i drogowych obiektów inżynierskich

Ze względu na fakt, iż większość obiektów mostowych, zwłaszcza zarządzanych przez jednostki szczebla powiatowego, znajdowało się w stanie niepokojącym, niedostatecznym lub przedawaryjnym, Najwyższa Izba Kontroli wnioskuje do organów odpowiedzianych za finansowanie zarządców dróg o zapewnienie środków finansowych na zadania związane z utrzymaniem obiektów mostowych i przepustów na poziomie adekwatnym do potrzeb w tym zakresie, z uwzględnieniem możliwości wykorzystania środków zewnętrznych, np. z rezerwy subwencji ogólnej, czy Rządowego Funduszu Rozwoju Dróg.

Mając na uwadze aktualną (trudną) sytuację gospodarczą, Najwyższa Izba Kontroli, w celu właściwego zaspokajania potrzeb wspólnot samorządowych, wnioskuje o rozważnie podjęcia współpracy w ramach istniejących możliwości organizacyjno-prawnych. W ocenie NIK, takie współdziałanie pozwoli na bardziej racjonalne i efektywne wykorzystanie posiadanych zasobów i środków oraz usprawni realizację zadań z zakresu budowy, przebudowy, remontów i utrzymania obiektów mostowych i przepustów, a także pozostałej infrastruktury drogowej, tj. zadań, których nadrzędnym celem jest zachowanie bezpieczeństwa ruchu drogowego.

Czytaj też: Rząd wesprze gminy przy zakładaniu społecznych inicjatyw mieszkaniowych >