Podczas odbywającego się w miniony piątek i sobotę kongresu mówiono, że rok 2018 jest symboliczny z perspektywy osób z niepełnosprawnościami. I nie chodzi o to, że 1 listopada, po raz pierwszy od 12 lat, wzrosła wysokość zasiłku pielęgnacyjnego (o 30 zł) ani o to, że renta socjalna została zrównana z najniższą rentą z tytułu całkowitej niezdolności do pracy i wzrosła o 132,94 zł netto. Za sprawą kilkudziesięciodniowego protestu zorganizowanego wiosną w Sejmie nastąpił skok zainteresowania niepełnosprawnością. Zaczęto więcej mówić o niepełnosprawnych i ich opiekunach, potrzebach i problemach tych osób. Zaistnieli w świadomości społecznej jak nigdy wcześniej.
Mimo że Polska w 2012 roku ratyfikowała Konwencję o prawach osób niepełnosprawnych i zobowiązała się do systemowego likwidowania barier w różnych sferach życia, to, jak wskazują niepełnosprawni, zamiast dostosowywać nasze prawo do Konwencji, próbuje się tłumaczyć jej zapisy tak, żeby były zgodne z tym, co już obowiązuje. W 2014 r. rząd przestawił Komitetowi ONZ ds. Osób z Niepełnosprawnościami pierwsze sprawozdanie z wdrażania Konwencji. We wrześniu 2018 roku Komitet rozpatrzył sprawozdania i przestawił swoje rekomendacje. To naprawdę długa lista różnych kwestii do załatwienia i poprawienia. Polska jest np. jednym z ostatnich krajów Europy, który utrzymuje archaiczne już dziś przepisy o ubezwłasnowolnieniu. Co więcej, liczba osób ubezwłasnowolnionych wciąż rośnie.
Czytaj na Prawo.pl: SA: Świadczenia także dla opiekuna niepełnosprawnego małoletniego >
Niepełnosprawni mają różne potrzeby
O osobie niepełnosprawnej najczęściej myśli się jako tej, która porusza się na wózku, a o likwidowaniu barier zazwyczaj mówi się w kontekście zmian architektonicznych. Wiele osób nie ma świadomości, jak różnorodną grupą są niepełnosprawni i jak bardzo różnią się ich potrzeby. Najwięcej na ten temat mogą powiedzieć sami niepełnosprawni. To im, obok ekspertów, oddano głos w trakcie II Kongresu Praw Obywatelskich, który odbył się w Warszawie w dniach 14-15 grudnia 2018 roku.
Paweł Wdówik, kierownik Biura ds. Osób Niepełnosprawnych na Uniwersytecie Warszawskim zwraca uwagę, że głos osób z niepełnosprawnościami zanika na rzecz głosu ekspertów i lobbystów w dziedzinie niepełnosprawności. Podkreśla też, że mówienie o osobach niepełnosprawnych jako społeczności nie ma sensu, bo czegoś takiego po prostu nie ma. Problemy różnych osób są całkowicie odmienne. Stosowanie kategoryzacji jest więc nieporozumieniem.
Chcą współdecydować
Iwona Hartwich, organizatorka wiosennych protestów w Sejmie, walczy o prawa osób niepełnosprawnych już 10 lat. Wśród głównych problemów wskazuje m.in. brak minimum socjalnego dla rodziny, w której jest osoba niepełnosprawna, brak opieki wytchnieniowej i brak asystentów osób z niepełnosprawnościami. - Jeśli nie będzie woli politycznej do zmian, to nic nie zrobimy - mówi.
Paweł Wdówik zdecydowanie opowiada się za zaangażowaniem niepełnosprawnych w decydowanie o sprawach, które ich dotyczą. Podkreśla, że te instytucje, w których sprawami niepełnosprawnych zajmują się osoby niepełnosprawne, nie funkcjonują w modelu opiekuńczym, a dbają o racjonalne dostosowanie i uniwersalne planowanie. Nikt inny nie zaprojektuje danego rozwiązania lepiej, niż osoba, która będzie później z niego korzystać.
Jolanta Kramarz, prezes i fundator Fundacji Vis Maior przypomina wyniki badania, które przeprowadził PFRON w 2017 roku - w Polsce wiele osób niepełnosprawnych nie chce pracować. - To dlatego, że brakuje nam w Polsce wspierania ludzi z niepełnosprawnościami, żeby im się chciało, żeby czuli swoją wartość i możliwości - mówi.
Sprawdź w LEX: Urlop wypoczynkowy i zwolnienia od pracy osób niepełnosprawnych >
W dyskusji o problemach niepełnosprawnych nie można też zapominać o szczególnej sytuacji osób z najcięższymi niepełnosprawnościami, całkowicie niesamodzielnych, które wymagają stałego wsparcia innej osoby w codziennym funkcjonowaniu, zazwyczaj rodzica. W ich przypadku mieszkanie wspomagane czy pomoc asystenta nie sprawdzą się. To po raz kolejny pokazuje, jak trudnym i złożonym tematem jest niepełnosprawność.
Wspomagać, nie ubezwłasnowolniać
Dr Krzysztof Kurowski z Wydziału Prawa Antydyskryminacyjnego w Zespole ds. Równego Traktowania Biura RPO podkreśla, że osoba z niepełnosprawnością powinna decydować o swoich prawach w tak dużym stopniu jak to możliwe, a osoba wspierająca powinna jej pomagać tylko wtedy, kiedy jest to niezbędne. Dlatego konieczne jest zniesienie instytucji ubezwłasnowolnienia w jej obecnym kształcie. Środowisko osób z niepełnosprawnościami od lat wskazuje na potrzebę zmian w tym obszarze, podobnie wypowiedział się we wrześniu Komitet ONZ ds. Osób z Niepełnosprawnościami - zaleca przejście na system wspieranego podejmowania decyzji, który uwzględnia indywidualne potrzeby i możliwości osoby z niepełnosprawnością. Komitet skrytykował zakaz zawierania małżeństw przez te osoby czy – zapisaną w Konstytucji – niemożność ich udziału w wyborach.
Inni, czyli jacy?
Ogromnym problemem jest wciąż mała wiedza na temat potrzeb osób niepełnosprawnych - i to nawet wśród osób, które mają z nimi bezpośredni kontakt i powinny dbać o ich prawa, jak lekarze czy pracownicy wymiaru sprawiedliwości. Zdarza się, że osobom z niepełnosprawnością odmawia się wiarygodności, a w sprawach opiekuńczych uznaje się np., że osoba głucha nie jest w stanie zajmować się dzieckiem. Brakuje świadomości różnorodności potrzeb osób z niepełnosprawnościami, w zależności od rodzaju niepełnosprawności.
Sprawdź w LEX: Obowiązki BHP pracodawcy wobec osób niepełnosprawnych >
Sądy i prokuratura nieprzygotowane na kontakt z niepełnosprawnymi
Sądy i prokuratura powinny być dostępne dla osób z niepełnosprawnościami - i nie chodzi tu o dostępność architektoniczną, ale o wiedzę i wrażliwość.
Dariusz Mazur, sędzia Sądu Okręgowego w Krakowie przyznaje, że w ciągu jego 20-letniej kariery nigdy nie zaproponowano mu szkolenia z obsługi osób z niepełnosprawnościami, mimo że Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych nakłada na państwo taki obowiązek.
Helsińska Fundacja Praw Człowieka opracowała dla sędziów i prokuratorów specjalny przewodnik dotyczący równego traktowania uczestników postępowań. Nie jest to przewodnik po przepisach, ale zwrócono w nim uwagę na praktyczne aspekty funkcjonowania grup mniejszościowych w kontaktach z wymiarem sprawiedliwości. - Nie chodzi o faworyzowanie osób z niepełnosprawnościami w procesie sądowym, ale zapewnienie realnej równości stron - mówi Jarosław Jagura z HFPCz. Pewne kroki w tym zakresie można podjąć nawet bez zmiany przepisów - trzeba tylko dostrzec potrzeby osób niepełnosprawnych i na nie odpowiedzieć. Przykładem takich działań może być oddelegowanie pracownika do pomocy w poruszaniu się po gmachu sądu czy wykorzystanie nowych technologii do stworzenia mapy sal sądowych, udostępnionej w internecie tak, żeby osoby niepełnosprawne mogły wcześniej zapoznać się z ich lokalizacją. Warto byłoby również zastanowić się nad systemową zmianą i wprowadzeniem do programu studiów wyższych przygotowujących do zawodów o dużym zaufaniu społecznym szkoleń dotyczących specjalnych potrzeb osób z niepełnosprawnościami.
Potrzeba zmiany przepisów i zmiany myślenia
Wnioski płynące z sesji dotyczących niepełnosprawnych na II Kongresie Praw Obywatelskich są bardzo zbliżone do wspomnianych na wstępie wrześniowych rekomendacji Komitetu ONZ ds. Osób z Niepełnosprawnościami, wśród których pojawia się:
- jednolity system orzekania o niepełnosprawności, wypracowany w udziałem organizacji osób z niepełnosprawnościami,
- likwidacja instytucji ubezwłasnowolnienia,
- zapewnienie prawa osób z niepełnosprawnościami do samodzielnego życia w społeczności lokalnej i ze wsparciem asystentów osobistych,
- uwzględnienie perspektywy praw kobiet z niepełnosprawnościami.
Więcej przydatnych materiałów znajdziesz w LEX:
Kształcenie specjalne w szkole i przedszkolu >
Zasiłek dla opiekuna - procedura przyznawania >
Obowiązki i uprawnienia pracodawców w związku z zatrudnieniem osób niepełnosprawnych >
Kontrola pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne >
Nie masz dostępu do tych materiałów? Sprawdź, jak go uzyskać >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
