Dnia 9 listopada 2022 r. Prezydent RP podpisał ustawę o zmianie ustaw w celu przeciwdziałania lichwie, zwaną potocznie ustawą antylichwiarską. Nowelizacja ta budzi wiele emocji przede wszystkim w środowisku instytucji pożyczkowych i może mieć znaczący wpływ na dostępność pożyczek dla wielu podmiotów korzystających z usług instytucji pożyczkowych.
Czytaj:
Nowa ustawa antylichwiarska podpisana przez prezydenta>>
Pozaodsetkowe koszty kredytu będą niższe - częściowo weszła w życie ustawa antylichwiarska>>
Sposób na lichwiarskie pożyczki
Zdaniem autorów przepisów, nowelizacja ma na celu podjęcie kompleksowych i skoordynowanych działań, zarówno na gruncie prawa administracyjnego (poddanie instytucji pożyczkowych nadzorowi KNF), karnego (rozszerzenie katalogu sankcji karnych), jak i przez ingerencję w stosunki cywilnoprawne pomiędzy pożyczkodawcami i pożyczkobiorcami, ukierunkowanych na zlikwidowanie istniejących zdaniem ustawodawcy, patologii polegającej na udzielaniu pożyczek o charakterze lichwiarskim.
Z pewnymi wyjątkami, ustawa wejdzie w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia, tj. 18 maja 2023 r. Jednak część zmian została wprowadzona już w grudniu 2022 r. Mowa tu o zmianach w kodeksie cywilnym, kodeksie postępowania cywilnego, prawie bankowym, ustawie o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, jak również ustawie o kredycie konsumenckim. Ostatnia grupa zmian, przewidująca wprowadzenie nadzoru Komisji Nadzoru Finansowego (KNF) nad instytucjami pożyczkowymi niebędących bankami, zobowiązanie tych instytucji do ponoszenia opłat na pokrycie kosztów nadzoru, a także możliwość nakładania na nie sankcji w przypadku niewywiązywania się ze zobowiązań określonych w ustawie, zacznie obowiązywać od dnia 1 stycznia 2024 r.
Czytaj w LEX: Czech Tomasz, Nowe regulacje prawne w celu przeciwdziałania lichwie >
Ustawa przewiduje także dalsze ograniczenia w zakresie kosztów pożyczek, uzależnienie możliwości udzielenia kredytu konsumenckiego od pozytywnej oceny zdolności kredytowych konsumenta a także znaczne ograniczenia w zakresie finansowania podstawowej działalności instytucji pożyczkowych (to jest udzielenia kredytów konsumenckich).
Do tej pory działalność instytucji pożyczkowych podlegała nadzorowi Prezesa UOKiK. Od 1 stycznia 2024 r. na straży przestrzegania zmienionych przepisów ustawy stać będzie także Komisja Nadzoru Finansowego.
Nadzór Komisji Nadzoru Finansowego i wysokie sankcje
Wprowadzenie nadzoru KNF budzi silny niepokój po stronie instytucji pożyczkowych, które obawiają się po pierwsze znacznego ograniczenia swobody prowadzenia działalności, przy znaczącym wzroście kosztów. Poddanie instytucji pożyczkowych nadzorowi KNF skutkować będzie z jednej strony koniecznością zwiększonej sprawozdawczości na rzecz nadzorcy (np. obowiązku przekazywania przez instytucje pożyczkowe do KNF kwartalnych i rocznych sprawozdań z działalności w zakresie udzielania kredytu konsumenckiego), ale także oznaczać będzie prawo nadzorcy do nakładania sankcji na nadzorowane instytucje w przypadku naruszenia przepisów ustawy.
Czytaj: Nowa ustawa antylichwiarska - ochrona konsumentów czy koniec firm pożyczkowych?>>
W przypadku niewykonywania przez instytucje pożyczkowe obowiązków informacyjnych albo nieprawidłowego wykonywania tego obowiązku, a także w razie stwierdzenia, że działalność instytucji pożyczkowej jest wykonywana z naruszeniem ustawy lub wbrew warunkom określonym w ustawie, nowelizacja przewiduje liczne sankcje. KNF będzie mogła m.in. nałożyć na instytucję pożyczkową administracyjną karę pieniężną w wysokości do 15 000 000 zł, bądź wykreślić ją z rejestru instytucji pożyczkowych lub rejestru pośredników kredytowych, natomiast na członka zarządu instytucji pożyczkowej bezpośrednio odpowiedzialnego za stwierdzone nieprawidłowości – KNF może nałożyć administracyjną karę pieniężną w wysokości do 150 000 zł.
Zobacz procedurę w LEX: Ziółkowski Paweł, Pożyczki a PCC >
Branża obawia się nowego nadzoru
Swoje obawy związane z nadzorem KNF, jeszcze na etapie zgłaszania uwag do projektu ustawy, przedstawił Polski Związek Instytucji Pożyczkowych (PZIP). PZIP uznał rozwiązania zaproponowane przez autorów ustawy antylichwiarskiej za bezcelowe z uwagi na fakt, że instytucje pożyczkowe nie gromadzą lokat od klientów, tym samym nie generują ryzyka systemowego. PZIP zauważył, że działalność instytucji pożyczkowych jest już nadzorowana przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) w zakresie umów z klientami, co należałoby uznać za wystarczające.
Sprawdź: Czy cykliczne udzielanie pożyczek i zwrot w innej walucie wymaga dodatkowego wpisu do rejestru? >
Przepisy prawa europejskiego nie pozwalają jednoznacznie stwierdzić, który organ, a także która forma nadzoru jest właściwa. Według autorów ustawy antylichwiarskiej, pewnych wskazówek można doszukiwać się w dyrektywie o kredycie hipotecznym. Przewiduje ona, dla określonych obszarów, nadzór przez instytucje współpracujące z Europejskim Urzędem Nadzoru Bankowego, ale zarazem wskazuje, że kompleksowy nadzór powinien być realizowany przez różne instytucje, aby połączyć te działania w jeden skuteczny system ochrony.
W innych państwach są nadzory, ale różne
W ramach Unii Europejskiej nadzór nad rynkiem kredytów konsumenckich wykonywany jest przez różne podmioty. W przypadku takich krajów, jak Włochy i Portugalia nadzór ten sprawują banki centralne, w przypadku takich krajów jak Niemcy, Belgia, Holandia czy Francja – zadania te powiedziono organowi wydającemu licencję powiązanemu z nadzorem bankowym, z kolei w przypadku Irlandii, Bułgarii oraz Łotwy – organowi ochrony konsumentów.
Najbardziej zbliżoną konstrukcję nadzoru, w stosunku do tej uregulowanej w ustawie antylichwiarskiej, przewidziano w Finlandii, gdzie nadzór sprawuje jednocześnie rzecznik konsumentów oraz instytucja nadzoru finansowego. Obecnie, Prezes UOKIK prowadzi nadzór pod kątem stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. KNF będzie miał za zadanie kontrolować, czy instytucje pożyczkowe działają zgodnie z ustawą o kredycie konsumenckim Zdaniem autorów ustawy, przyjęte w Polsce rozwiązanie na gruncie nowej ustawy antylichwiarskiej zapewni kompleksowy nadzór nad instytucjami pożyczkowymi. Nadzory obu instytucji będą się uzupełniały, jednocześnie na siebie nie nachodząc.
Czytaj w LEX: Więch-Barchan Aleksandra, Informowanie klientów banków o zmianach warunków umów – zagadnienia wybrane >
Roczne wpłaty na pokrycie kosztów nadzoru
Od 1 stycznia 2024 r. na instytucje pożyczkowe nałożono obowiązek wnoszenia rocznych wpłat na pokrycie kosztów nadzoru w kwocie nie wyższej niż 0,5% sumy przychodów uzyskanych z działalności w zakresie udzielania kredytu konsumenckiego za poprzedzający rok obrotowy i nie mniejszej niż równowartość w złotych 5 000 euro, przeliczonej przy zastosowaniu średniego kursu euro ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski na ostatni dzień roboczy roku poprzedzającego rok kalendarzowy, w którym powstało zobowiązanie. Szczegóły dotyczące pokrywania tych opłat zostaną unormowane w planowanym rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów.
Dodatkowo, jeżeli instytucja pożyczkowa nie wykona obowiązku dotyczącego wniesienia powyższej należności, zostanie ona dodatkowo obciążona obowiązkiem uiszczenia opłaty sankcyjnej na rzecz Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego. Wyniesie ona równowartość 5 000 euro (przeliczoną według kursu średniego Narodowego Banku Polskiego).
Jak się okazuje, idea wpłat na pokrycie kosztów nadzoru nie jest całkowicie nowym rozwiązaniem. Podobna instytucja została wprowadzona przez naszych zachodnich sąsiadów. Model zastosowany w Niemczech również zakłada, że instytucje poddane nadzorowi są zobowiązane do wnoszenia „wkładów” na pokrycie kosztów nadzoru.
Czy firmy pożyczkowe to wytrzymają
Istnieją obawy wyrażane przez przedstawicieli instytucji pożyczkowych, że przewidziane w ustawie rozwiązania związane z wprowadzeniem licznych ograniczeń w działalności pożyczkodawców połączone z nadzorem KNF oraz ponoszeniem wpłat na pokrycie kosztów nadzoru zmuszą większość z obecnie funkcjonujących instytucji pożyczkowych do zakończenia działalność. Niezależnie od wnoszenia opłat na pokrycie kosztów nadzoru, instytucje pożyczkowe będą zobowiązane także do przeznaczenia odpowiednich środków pieniężnych na zasoby kadrowe.
Można wyrazić zasadnicze obawy, czy wprowadzenia dalszych ograniczeń w funkcjonowaniu instytucji pożyczkowych w połączeniu ze zwiększeniem kosztów ich działalności posłuży interesem konsumentów i ich ochronie tak jak to założył ustawodawca.
Czytaj w LEX: Urban-Theocharakis Małgorzata, Wierzytelności w branży pożyczkowej w świetle ustawy antylichwiarskiej >
Ograniczenie kosztów kredytu konsumenckiego, pozbawienie instytucji pożyczkowych koniecznej elastyczności (uzależnienie możliwości udzielenia kredytu konsumenckiego od pozytywnej oceny zdolności kredytowych konsumenta) a także bardzo daleko idące ograniczenia w pozyskiwaniu źródeł finansowania przez instytucji pożyczkowe (faktyczny zakaz finansowania dłużnego przy jednoczesnym braku możliwości finansowania działalności z depozytów od osób trzecich) mogą spowodować wyeliminowanie wielu instytucji pożyczkowych z rynku. Poskutkować to może dalszym ograniczeniem dostępności finansowania dłużnego i jednocześnie przyczynić się do rozrostu „czarnego rynku” finansowania osób fizycznych.
Na rezultaty tych zmian musimy jednak jeszcze zaczekać, ponieważ jak wskazano na wstępie, przepisy dotyczące nadzoru KNF nad instytucjami pożyczkowymi, wejdą w życie dopiero (albo już) 1 stycznia 2024 r.
Autorzy:
Marcin Wnukowski, radca prawny, Squire Patton Boggs Krześniak sp.k.
Patrycja Pacholczak, adwokat, Squire Patton Boggs Krześniak sp.k.
