Problem prawny powstał wśród najbliższej rodziny. Otóż powódka Anna P. wniosła skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie. Został on wydany w sprawie o nakazanie dwóm pozwanym opróżnienia i wydania powódce bliżej określonego lokalu mieszkalnego.
W sprawie tej Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum w Szczecinie uwzględnił powództwo eksmisyjne i rozstrzygnął o uprawnieniu pozwanych do lokalu socjalnego. Na skutek apelacji obu stron Sąd Okręgowy w Szczecinie zmienił wyrok sądu pierwszej instancji i oddalił powództwo oraz oddalił apelację powódki.
Sąd Okręgowy ustalił, że umową z 7 czerwca 2002 r. pozwani darowali swojemu synowi – ówcześnie mężowi powódki – inną nieruchomość mieszkalną.
Zobacz procedurę w LEX: Postępowanie w sprawie z powództwa o eksmisję z lokalu mieszkalnego >
Darowizna lokalu własnościowego
Następnie, 29 października 2004 r., obdarowany sprzedał ten lokal. W tamtym okresie pozwani byli zainteresowani nabyciem własnościowego spółdzielczego prawa do spornego obecnie lokalu mieszkalnego. Prowadzili negocjacje w tym przedmiocie, zawarli przedwstępną umowę sprzedaży oraz zapłacili zaliczkę.
Ostatecznie jednak, w 2004 r. – w związku z ustaleniami rodzinnymi – to rodzice powódki (swatowie pozwanych) nabyli wspomniane prawo, natomiast do lokalu wprowadzili się pozwani.
Bezpłatne użytkowanie dożywotnie
Następnie, 30 września 2009 r., rodzice powódki darowali prawo do lokalu swojej córce, która w 2009 r. zawarła z pozwanymi umowę ustanowienia na ich rzecz bezpłatnego i dożywotniego użytkowania na przysługującym jej spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego.
Intencją towarzyszącą nabyciu lokalu oraz późniejszych czynności prawnych było zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych pozwanych, a nie rodziców powódki czy jej samej.
W 2019 r. powódka wezwała pozwanych (byłych teściów) do opróżnienia oraz wydania jej mieszkania, informując że z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, iż umowa ustanowienia użytkowania jest bezskuteczna i tym samym nie mają oni prawa do korzystania z lokalu. W sprawie poczyniono również ustalenia w przedmiocie bliżej opisanych dolegliwości zdrowotnych pozwanych, utrzymywania się przez nich ze świadczeń emerytalnych w wysokości około 1700 oraz 950 zł miesięcznie oraz braku możliwości zamieszkania w innym lokalu.
Pozwani teściowie nie mają prawa
Sąd Okręgowy podzielił stanowisko sądu pierwszej instancji, że w świetle ustaleń faktycznych sprawy pozwanym nie przysługuje prawo do korzystania z lokalu. Umowa z 6 października 2009 r. była bowiem nieważna, gdyż – jak wynika z zaaprobowanego przez Sąd Okręgowy poglądu wyrażonego w postanowieniu Sądu Najwyższego z 24 stycznia 2013 r., V CSK 549/11 – spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu nie można obciążyć prawem użytkowania.
Powódce przysługiwało zatem przeciwko pozwanym roszczenie z art. 222 par. 1 w zw. z art. 251 k.c. Odmiennie jednak od zapatrywania wyrażonego przez Sąd Rejonowy oceniona została kwestia zasadności żądania eksmisji.
Zobacz procedurę w LEX: Postępowanie w sprawie z powództwa właściciela o wydanie oznaczonej rzeczy (art. 222 § 1 k.c.) >
Zasady współżycia społecznego
Sąd Okręgowy wystąpienie z powództwem potraktował bowiem jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i świadczące o nadużyciu przez powódkę prawa podmiotowego (art. 5 k.c.).
Sąd ten uwzględnił okoliczności nabycia nieruchomości, w tym towarzyszące nabyciu ustalenia rodzinne, jak również długotrwałość spokojnego korzystania z lokalu przez pozwanych. Teściowie powódki, decydując się na zabezpieczenie potrzeb mieszkaniowych w drodze ustanowienia na ich rzecz prawa użytkowania, działali bowiem w zaufaniu do swej synowej, jej rodziców i notariusza. Tymczasem obecne działania powódki, jako osoby uprawnionej z tytułu prawa do lokalu, stanowią próbę odniesienia korzyści z nieważności czynności prawnej, której wcześniej rzeczywiście dokonała. Sąd wskazał również na stan zaburzenia poczucia bezpieczeństwa pozwanych, ich wiek, stan zdrowia i niemożność zamieszkania w innym miejscu.
Zdaniem Sądu Okręgowego okoliczność, że powódka popadła w konflikt ze swoim byłym mężem, nie może niweczyć potrzeby poszukiwania ochrony pozwanych, przez uznanie, że żądanie eksmisji godzi w zasady współżycia społecznego.
Powódka w skardze o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia Sądu Okręgowego zgłosiła zarzuty naruszenia art. 222 par. 1 kc. I art. 5 kc.
Zobacz procedurę w LEX: Postępowanie w sprawie z powództwa właściciela o wydanie oznaczonej rzeczy w związku z zarzutem pozwanego nadużycia przez powoda prawa (art. 222 § 1 i art. 5 k.c.) >
Sąd Najwyższy oddala skargę
Sąd Najwyższy uznał za niezasadne zarzuty naruszenia prawa materialnego, przede wszystkim art. 5 k.c., gdyż dokonana przez Sąd Okręgowy ocena działań powódki jako niezgodnych z zasadami współżycia społecznego mieściła się w granicach tzw. uznania sędziowskiego.
Ponadto Sąd Najwyższy wskazał, że – wbrew ocenie Sądów obu instancji – dopuszczalne jest obciążenie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu prawem użytkowania (art. 265 par. 1 k.c.). W uzasadnieniu wyroku stwierdzono, że stanowisko odmienne, choć obecne w judykaturze, zostało poddane trafnej krytyce w nauce prawa. Wyjaśniono przy tym przyczyny, dla których cechy spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu (w tym jego zbywalność) pozwalają na obciążenie go użytkowaniem, a także przedstawiono racje świadczące o niedostatecznym uargumentowaniu przeciwnego poglądu, sformułowanego we wcześniejszym orzecznictwie.
Wyrok Sądu Najwyższego Izby Cywilnej z 21 czerwca 2023, sygn. akt II CNPP 25/22
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
