To kolejna zmiana, która znalazła się w dużym pakiecie nowelizującym procedurę cywilną, karną, Kodeks karny, Prawo o prokuraturze, Prawo o ustroju sądów powszechnych i wiele innych ustaw. Regulacja czeka na podpis prezydenta. Chodzi o zmiany w art. 402, 404 k.p.k., dotyczące prowadzenia rozprawy po przerwie i odroczenia. I tak w pierwszym przypadku dodano par. 2a, zgodnie z którym jeżeli w sprawie rozpoznawanej w składzie wieloosobowym zmianie z przyczyn losowych lub z powodu przeszkód prawnych uległ jeden z członków składu, rozprawę można prowadzić po przerwie w dalszym ciągu, jeżeli nie zagraża to prawidłowości orzekania. Tak samo zmienia się art. 404 dotyczący odroczenia.
Zobacz procedurę w LEX: Odroczenie rozprawy >
Nowy członek składu (bo dotyczy to i sędziów, i ławników) będzie musiał zapoznać się z dotychczasowym przebiegiem postępowania, w tym z przeprowadzonymi dowodami, a po zapoznaniu się będzie oświadczał na piśmie lub do protokołu rozprawy czy i w jakim zakresie uznaje za konieczne uzupełniające przeprowadzenie dowodów. Zostaną one następnie przeprowadzone, chyba że będzie to niemożliwe z przyczyn niezależnych od sądu.
Zobacz procedurę w LEX: Przerwa w rozprawie >
Czytaj: SN odpowie, czy wyznaczenie innego sędziego po uchyleniu wyroku powoduje nieważność>>
Prowadzenie sprawy od nowa obywatelom nie służy
Ministerstwo Sprawiedliwości uzasadniało zmianę tym, że dotychczasowe przepisy prowadziły w każdym przypadku zmiany w składzie orzekającym do konieczności rozpoznawania sprawy od początku.
- Proponowane zmiany w art. 402 i art. 404 k.p.k. przewidują możliwość ograniczonego odstępstwa od zasady niezmienności składu orzekającego. Mianowicie, jeżeli w sprawie rozpoznawanej w składzie wieloosobowym zmianie ulegnie jeden z członków składu, i to wyłącznie z przyczyn o obiektywnym charakterze, a więc przyczyn losowych (np. przejście w stan spoczynku sędziego wobec osiągnięcia określonego w ustawie wieku, długotrwała choroba) lub z powodu przeszkód prawnych (np. wyłączenie sędziego na podstawie art. 41 k.p.k.- wątpliwości co do bezstronności), możliwe będzie prowadzenie w dalszym ciągu rozprawy przerwanej lub odroczonej, gdy nie będzie to zagrażać prawidłowości orzekania w sprawie - wyjaśniał zmianę resort.
Zobacz linię orzeczniczą: Wyłączenie sędziego od orzekania w sprawie wyłączonej do odrębnego rozpoznania >
Pole do nadużyć
Zmianę krytycznie ocenia m.in. Stowarzyszenie Prokuratorów Lex Super Omnia wskazując, że godzi w podstawy rzetelnego procesu, jak również jego konstytucyjne i międzynarodowe standardy. - Określenie przesłanek predestynujących do uznania, iż zmiana członka składu wieloosobowego w trakcie trwania procesu pozwala na jego dalsze prowadzenie poprzez wskazanie, że ocenia się to gdy zmiana następuje z przyczyn losowych lub przeszkód prawnych, stwarza duże możliwości manipulowania składami orzekającymi w poważnych sprawach karnych - wskazało w w swojej opinii dodając, że w noweli nie wyjaśniono co należy rozumieć przez pojęcie zmian z przyczyn losowych lub zmian z powodu przeszkód prawnych.
- Przyczyny losowe dają spory katalog okoliczności, które można podciągnąć pod takie sformułowanie, natomiast przeszkody prawne pozwalają na jeszcze większy margines interpretacyjny dla tego, kto będzie decydował o wyłączeniu członka składu orzekającego w przypadku ich wystąpienia. Biorąc pod uwagę trwającą od 2016 roku sytuację, polegającą na próbach ograniczenia niezawisłości sędziów i systematyczne osłabianie władzy sądowniczej przez władzę ustawodawczą i wykonawczą, taką ,,przeszkodą prawną” dla prezesa sądu zależnego od polityka jakim jest Minister Sprawiedliwości może być w zasadzie każda okoliczność umożliwiająca jej powiązanie np. z deliktem dyscyplinarnym - podkreślono.
Zobacz procedury:
- Wyłączenie sędziego (ławnika, referendarza sądowego) z mocy postanowienia sądu - poza rozprawą >
- Wyłączenie sędziego (ławnika) z mocy postanowienia sądu - w trakcie trwania rozprawy >
Co więcej - w ocenie prokuratorów proponowane rozwiązanie narusza zasadę bezpośredniości w polskim procesie karnym, co z kolei będzie rzutowało na jakość postępowań sądowych oraz naruszenie prawa do rzetelnego i bezstronnego procesu, a z procesowego punktu widzenia może stanowić przesłankę bezwzględnej nieważności postępowania z art. 439 par. 1 pkt. 2 k.p.k.
Zobacz linie orzecznicze:
- Udział w sprawie sędziego nieuprawnionego do orzekania w danym sądzie jako przyczyna odwoławcza >
- Nienależyta obsada sądu jako bezwzględna przyczyna odwoławcza >
Ryzyko sekwencyjnej wymiany sędziów
Na problem zwraca też uwagę Ośrodek Badań Studiów i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych. W opinii do projektu wskazuje, że pod hasłem unikania negatywnych konsekwencji dla stron i innych uczestników postępowania, położono nacisk na rozwiązanie, które ma zapewnić szybkość postępowania, a także uniknięcie kosztów i obciążeń organów procesowych, które generuje ponawianie czynności dowodowych na rozprawie głównej prowadzonej od początku.
- Szybkość czy sprawność postępowania karnego nie może być osiągana kosztem gwarancji prawidłowego wyrokowania w sprawach karnych, a za taką należy uznać stałość składu orzekającego na rozprawie. Zabezpiecza ona przed manipulacjami składem orzekającym, które z łatwością można sobie wyobrazić w przypadku omawianych zmian legislacyjnych, zważywszy na sporą pojemność znaczeniową przesłanek w postaci „przyczyn losowych” i „przeszkód prawnych”, które miałyby usprawiedliwiać kontynuowanie rozprawy w zmienionym składzie - zaznaczono.
OBSiL wskazuje przy tym, że stałość składu orzekającego na rozprawie głównej warunkuje również realizację na tym forum zasady bezpośredniości, zapewnia bowiem każdemu członkowi składu orzekającego możliwość osobistego zetknięcia się z dowodami stanowiącymi podstawę wyrokowania i w ten sposób, m.in. weryfikacji wiarygodności poszczególnych źródeł dowodowych na podstawie bezpośrednio poczynionych obserwacji. Zaznacza przy tym, że tego nie jest w stanie zastąpić lektura akt postępowania.
Radcy oceniają więc, że takie zmiany niosą za sobą zagrożenia w aspekcie realizacji konstytucyjnych standardów prawa do sądu bezstronnego, właściwego, złożonego z niezawisłych sędziów, ponieważ w oparciu o art. 402 par. 2a lub art. 404 par. 2a k.p.k "nie da się wykluczyć sekwencyjnej, następującej po sobie zmiany kolejnych członków pierwotnego składu orzekającego, w wyniku której w składzie wyrokującym w mniejszości pozostanie sędzia, który brał udział w całej rozprawie lub w ogóle takiego sędziego nie będzie".
Zobacz nagranie szkolenia: Apelacja od wyroku karnego: metodyka poszukiwania uchybień i formułowania zarzutów odwoławczych >
Chcesz zapisać ten artykuł i wrócić do niego w przyszłości? Skorzystaj z nowych możliwości na Moje Prawo.pl
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.