Patrycja Rojek-Socha: W ostatnim czasie odbyła się debata dotycząca m.in. zmian w zakresie kognicji sądów. Czy ministerstwo pracuje już nad konkretnymi projektami?
Marta Kożuchowska-Warywoda: Analiza tego jak i w jakim zakresie można zmienić kognicję sądów jest jednych z projektów Ministerstwa Sprawiedliwości na 2025 r. i wiąże się ze współpracą z Instytutem Wymiaru Sprawiedliwości. Zresztą jednym z celów ministerstwa, a określono ich w sumie sześć na bieżący rok, jest zwiększenie współpracy z instytutami, wykorzystanie potencjału badawczo-rozwojowego IWS. Zleciliśmy więc tej placówce przeprowadzenie kompleksowych badań związanych z możliwością ograniczeń kognicji sądów i to jeden z pierwszych takich projektów, które razem będziemy realizować. Oczywiście priorytetem ministra sprawiedliwości Adama Bodnara jest w tym momencie przywrócenie ładu konstytucyjnego, rozwiązanie problemów statusu sędziów powołanych po 2018 r. Ale równocześnie pan minister ma na uwadze, aby przy reformach ustrojowych nie zostały pominięte działania dotyczące sprawności i organizacji wymiaru sprawiedliwości.
Czytaj: Sądy odchudzone o wykroczenia i bezsporne rozwody? MS szykuje zmiany w kognicji>>
W tym zakresie wypowiadała się m.in. Najwyższa Izba Kontroli.
Raport NIK zdiagnozował stan wymiaru sprawiedliwości na przestrzeni ostatnich 10 lat wytyczył mapę działań, które powinny zostać podjęte. Wśród nich jest konieczność ograniczenia kognicji sądów. Wyraźnie wskazano, że od 10 lat poszczególni ministrowie sprawiedliwości nie poczynili żadnych działań, które miałyby na celu jej ograniczenie. A mamy do czynienia ze stałym wzrostem wpływu spraw do sądów i rozszerzaniem się kognicji o nowe rodzaje spraw.
W takim razie - w jakim zakresie i w jakich sprawach ta kognicja może zostać ograniczona? Prawnicy typują np. wykroczenia.
Wykroczenie były wskazywane także podczas debaty. Ale trzeba pamiętać o tym, że mamy różne kategorie wykroczeń – także stricte penalne. To są zazwyczaj wykroczenia przepołowione, czyli np. kradzież, która nie przekracza określonej kwoty pieniężnej tj. 800 zł, podobnie przestępstwo paserstwa. I oczywiście nie planujemy, by te wykroczenia zostały usunięte spod kognicji sądów. Natomiast jest wiele wykroczeń powiązanych z obowiązkami administracyjnymi - takim przykładem jest art. 96 par. 3 Kodeksu wykroczeń, który penalizuje niewskazanie komu samochód został powierzony do kierowania. Są to te przypadki kiedy kierowca źle zaparkuje samochód, straż miejska zidentyfikuje wykroczenie ale nie może zidentyfikować sprawcy. Następnie jest wezwanie kierowcy do wskazania komu powierzono samochód do kierowania, znajduje zastosowanie domniemanie, że doszło do skutecznego doręczenia wezwania i bez przesłuchania właściciela kierowany jest wniosek o ukaranie do sądu. Tych spraw jest dużo, obciążają wydziały karne a mają niewiele wspólnego z klasyczną przestępczością.
Czytaj w LEX: Głębokość orzekania w sprawach objętych kognicją sądów administracyjnych > >
Gdzie powinny być te sprawy skierowane? Do procedury administracyjnej?
Jest dużo możliwości. Pojawiła się koncepcja by zajmowały się tym organy policji. Dlatego potrzebujemy kompleksowych badań i propozycji rozwiązań w tym zakresie. Myślę, że obciążanie sądów administracyjnych nie jest najlepszym rozwiązaniem problemu bo oznaczałoby to przerzucenie problemów z jednego na drugi sąd.
Rozwody bezkonfliktowe trafią do notariuszy?
Sprawy rodzinne, w tym rozwody, to kolejny obszar, który analizujemy. Wydziały rodzinne to są te wydziały, które obecnie są najbardziej obciążone i w największym kryzysie, wynikającym choćby z tego, że od pewnego czasu nie orzekają w nich asesorzy. Biorąc pod uwagę sytuację z KRS ukształtowaną na podstawie przepisów ustawy z grudnia 2017 r. i koniecznością wstrzymania konkursów sędziowskich, wydziały te zostały odcięte od dopływu orzeczników. Do innych wydziałów mogą być bowiem kierowani asesorzy, do wydziałów rodzinnych nie. Dodatkowo zwiększa się wpływ spraw z różnych powodów - społecznych, związanych z emigracją, np. mieliśmy dużo spraw dotyczących zgody na zawieranie małżeństw z cudzoziemcem. Do tej kategorii spraw można także zaliczyć zgody na zwarcie małżeństwa przez kobietę w wieku poniżej 18 roku życia, czy przez osobę ubezwłasnowolnioną. Pojawia się pytanie, czy takie sprawy, które co do zasady nie są sprawami spornymi, powinny być kierowane do sądu rodzinnego. Kolejną kwestią są rozwody osób, które nie mają dzieci lub mają dzieci pełnoletnie, pomiędzy którymi nie ma żadnego sporu, ale też np. zniesienie separacji. Jest jeszcze jedna kategoria spraw, które wydają się być przeżytkiem minionej epoki czyli przymusowe leczenie odwykowe - wszystkie analizy wskazują, że jest to procedura pracochłonna i mało efektywna. Bo nie można nikogo zmusić do leczenia odwykowego wbrew jego woli. Jest to obciążające na etapie orzekania ale i wykonywania tych orzeczeń.
Procedura cywilna?
Przykładowo już teraz notariusze zajmują się pewnym zakresem spraw spadkowych i w tym zakresie zgłaszane są kolejne postulaty. Klauzule wykonalności - również obciążają wydziały cywilne. Myślę, że podstawą będą tu badania przeprowadzone przez Instytut. Natomiast istotne jest to, że ta współpraca się rozpoczęła i mam nadzieję, że zaowocuje zmianami w kognicji. Przy czym równocześnie przeprowadzona zostanie analiza ustrojowa, np. kompetencji referendarzy sądowych. Ta grupa zawodowa wyraźnie wskazuje na możliwość rozszerzenia swoich kompetencji. Musi to zostać jednak zaplanowane i przemyślane, bo przypomnę, że referendarze zgodnie z obowiązującymi przepisami nie sprawują wymiaru sprawiedliwości natomiast realizują zadania z zakresu ochrony prawnej, inne niż wymiar sprawiedliwości. Sami referendarze wskazują, że zakres ich zadań w ostatnich latach zdecydowanie się rozszerzył. Również asystenci postulują rozszerzenie swoich kompetencji - np. w zakresie samodzielności wydawania zarządzeń. Zagadnienie wykonywania przez sędziów wielu czynności o charakterze nieorzeczniczym jest także jednym ze zdiagnozowanych problemów, mającym wpływ na sprawność postępowań sądowych.
Zobacz w LEX: Kognicja sądu wieczystoksięgowego - kwestie proceduralne > >
Cena promocyjna: 94.06 zł
|Cena regularna: 99 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 74.26 zł
Kiedy jest szansa na zmiany w kognicji?
Liczymy na to, że efekty pracy Instytutu przełożą się na projekty legislacyjne. Jesteśmy po debacie, podniesione postulaty, opracowane po niej materiały, będą punktem wyjścia do badań.
Czy jest szansa, że asesorzy w 2025 roku wrócą do wydziałów rodzinnych?
Z mojej perspektywy to jedna z najpilniejszych zmian w ustroju sądów powszechnych. To ma też praktyczne uzasadnienie. Powtórzę, nadal zmagamy się z nieprawidłowo ukształtowaną KRS więc konkursy na nieobsadzone stanowiska sędziowskie są wstrzymane. Nie prowadzimy naboru, jedyny proces, który się toczy to obsadzanie stanowisk asesorskich, a tego wykluczone są wydziały rodzinne. Dzięki temu inne piony w sądach rejonowych nie zmagają się z takimi problemami jak wydziały rodzinne.
Projekt jest przygotowywany?
Tak. Zależy nam, żeby wszedł w życie w 2025 r. Przy czym w tych uwarunkowaniach politycznych, mamy świadomość, że będzie nam trudno uzyskać aprobatę i podpis prezydenta dla zmiany tak kluczowej ustawy jak Ustrój sądów powszechnych.
A sędziowie pokoju - czy MS wróci do tematu?
Ta zmiana wymagałaby zmiany Konstytucji i w tym momencie nie ma chyba przestrzeni na to by uzyskać w tym zakresie porozumienie.
Zobacz również w LEX: Wybrane zagadnienia kognicji sądów gospodarczych > >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.