Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw pojawił się na stronach sejmowych 8 stycznia 2021 r. (druk nr 867 IX kadencji Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej) i 13 stycznia 2021 r. został skierowany do I czytania na posiedzeniu Sejmu. Przy okazji projektu dotyczącego wdrożenia do polskiego porządku prawnego przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/541 z 15 marca 2017 r. w sprawie zwalczania terroryzmu, ustawodawca – kolejny raz – zdecydował się „wrzucić” jeden przepis dotyczący walki z epidemią COVID-19 . Mowa o art. 3 projektu, zgodnie z którym: „W ustawie z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 1842) po art. 15zzr dodaje się art. 15zzr1 w brzmieniu: Art. 15 zzr1. W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w terminie 6 miesięcy po dniu ich odwołania, nie biegnie przedawnienie karalności czynu oraz przedawnienie wykonania kary w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe”.
Czytaj: E-rozprawy karne nie wystarczą? Szykuje się kolejne zawieszenie przedawnienia>>
Przedawnienie w kodeksie od 1932 roku
Przedawnienie karalności czynu i wykonania kary to instytucje o charakterze mieszanym: prawno-materialno-procesowym, tj. zawierają aspekty prawa karnego materialnego (które dominuje) i prawa karnego procesowego. Przewidywał je już kodeks karny z 1932 r., a dokładniej rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. – Kodeks karny (Dz.U. z 1932 r. nr 60, poz. 571), a kolejno ustawa z 19 kwietnia 1969 r. – Kodeks karny (Dz.U. z 1969 r. nr 13, poz. 94). W aspekcie procesowym stanowi ujemną przesłankę procesową, ponieważ stwierdzenie przedawnienia powoduje, że nie wszczyna się postępowania karnego, a wszczęte umarza wyrokiem (art. 17 § 1 pkt 6 w zw. z art. 414 § 1 zdanie I k.p.k.). „W aspekcie materialnoprawnym przedawnienie jest okolicznością uchylającą karalność, natomiast skutkiem procesowym jest zakaz wszczynania postępowania i nakaz umorzenia postępowania wszczętego w sprawie o przestępstwo, którego karalność ustala” (wyrok SN z 10 marca 2004 r., II KK 338/03, OSNwSK 2004, Nr 1, poz. 521).
Czytaj w LEX: Wpływ modyfikacji dodatkowego okresu przedawnienia karalności przestępstw na efektywność ścigania karnego >
Zmiana potrzebna w czasie epidemii
Jak czytamy w uzasadnieniu projektu ustawy: „Ogłoszenie stanu epidemii z powodu COVID-19 wprowadziło szereg ograniczeń, które przekładają się również na postępowania sądowe w sprawach karnych. W sprawach wieloosobowych, w których np. występuje wielu oskarżonych lub świadków, konieczność zachowania wymogów sanitarnych podczas rozpraw może wpływać negatywnie na czas prowadzenia postepowań. Wprowadzenie możliwości prowadzenia rozpraw i posiedzeń w trybie wideokonferencji usprawniło tempo postępowań, ale z uwagi na wymogi proceduralne taki tryb procedowania odbywa się w ograniczonym zakresie. Na przedłużenie postępowań wpływa również np. objęcie kwarantanną oskarżonych, świadków (biegłych), a w szczególności sędziów albo ławników. W konsekwencji tego może dochodzić do przedawnienia karalności przestępstw z przyczyn obiektywnych, tj. mimo że organy ścigania i sądy nie prowadzą postępowań w sposób opieszały. Istnieje więc ryzyko, że podejrzani (oskarżeni) mogą nie ponieść odpowiedzialności karnej w wyniku tego, że postępowania karne są prowadzone w stanie epidemii lub zagrożenia epidemicznego”.
Czytaj w LEX: Poddanie określonej osoby przymusowej kwarantannie podczas epidemii koronawirusa - konsekwencje prawne >
Jak wskazuje się dalej w uzasadnieniu, w związku z tym brak zawieszenia terminów przedawnienia karalności czynu i wykonania kary w stanie epidemii lub zagrożenia epidemicznego nie może zostać uznany za zaniechanie ustawodawcy, niezapewniające właściwej ochrony osobom pokrzywdzonym w wyniku przestępstwa lub przestępstwa skarbowego. Obywatel nie może więc otrzymać korzyści z powodu tej sytuacji. Projekt przewiduje ponadto w przepisie przejściowym, że do czynów popełnionych oraz kar orzeczonych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy o przedawnieniu w brzmieniu nadanym tą ustawą, chyba że termin przedawnienia już upłynął.
Po co zawieszenie? Sądy działają!
W żaden sposób nie wydaje się za zasadne wprowadzenie terminów zawieszenia przedawnienia karalności czynu czy też wykonania kary. Obecny stan epidemii w związku z zakażeniem wirusem SARS-CoV-2 nie jest bardziej dotkliwy od tego z wiosny 2020 r. Nie ma bowiem zamkniętych sądów, a czynności procesowe w prokuraturze i na Policji odbywają się praktycznie normalnie, z jedyną tylko różnicą – a mianowicie z zachowaniem większych reżimów sanitarnych. Świadkowie wyznaczani są na konkretną godzinę i to często strony mają wiele przerw danego dnia w trakcie jednej rozprawy, ponieważ sąd zakończył najczęściej słuchać każdego z nich wcześniej. Co więcej – prokuratorzy pracują w systemie zmianowym (część sądów także). Adwokat czy radca prawny może również – choć ze zdecydowanymi obostrzeniami dotyczącymi terminów i czasu – spotkać się z klientem w zakładzie karnym czy też areszcie śledczym. Z tego „przywileju” w żaden sposób od 10 miesięcy nie może skorzystać jego rodzina. Pomijając aspekt osób dorosłych, zastanowienia ustawodawcy powinien przykładowo nastąpić fakt, jak taka ciągła rozłąka wpływa na rozwój dziecka.
Czytaj w LEX: Przedawnienie karalności za przestępstwa i wykroczenia skarbowe >
Explicite należy zwrócić uwagę, że zamiarem ustawodawcy jest, iż przedawnienia te nie biegną „w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w terminie 6 miesięcy po dniu ich odwołania”. Warto przypomnieć, że stan zagrożenia epidemicznego obowiązywał w Polsce tylko 7 dni, tj. w okresie 13-19 marca 2020 r., w wyniku wprowadzenia rozporządzenia Ministra Zdrowia z 13 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego (Dz.U. poz. 433). Od 20 marca 2020 r. stan epidemii wprowadzono na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia z 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii (Dz.U. poz. 491 ze zm.).
Zobacz procedurę w LEX: Udział oskarżonego w rozprawie głównej >
Gdyby był stan nadzwyczajny...
Powyższy projekt byłby warty rozważenia, ale tylko w sytuacji wprowadzenia w Polsce jednego ze stanów nadzwyczajnych, które przewiduje Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. Każde inne działanie jest tylko próbą obejścia obecnie obowiązujących przepisów kodeksu karnego. Jeżeli ktoś ma jeszcze jakiekolwiek wątpliwości co do zasadności wprowadzenia w takim kształcenia zmian i rzeczywistych celów ustawodawcy, niech zwróci uwagę na sformułowanie „w terminie 6 miesięcy po dniu odwołania” nie tylko stanu epidemii, ale także stanu zagrożenia epidemicznego. Nawet, jeżeli za kilka miesięcy skończy się stan epidemii, to na pewno będzie jeszcze dłużej trwał „stan zagrodzenia epidemicznego w Polsce”. Argumentacja dla wprowadzenia okresu kolejnych 6 miesięcy nie została wskazana nawet w uzasadnieniu przedmiotowego projektu, bo zapewne i sam ustawodawca nie jest w stanie tej kwestii merytorycznie oraz logicznie uzasadnić.
Czytaj w LEX: Procedura wprowadzania stanów nadzwyczajnych - wybrane problemy >
Należy także zasadnie zapytać, dlaczego jest to 6 miesięcy, a nie 1 miesiąc czy też 1 rok oraz czy naprawdę potrzebny jest dodatkowy okres tych 6 miesięcy po zakończeniu stanu epidemii oraz stanu zagrożenia epidemicznego. Bez wątpienia sama „ciśnie się” odpowiedź na usta, że nie.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Przedawnienie karalności przestępstwa o kumulatywnej kwalifikacji prawnej >
Zwrócić należy także uwagę, iż terminy te nie są zdecydowanie krótkie. Warto pamiętać, że do terminów przedawnienia karalności czynu z art. 101 § 1 k.k. najczęściej należy dodać 10 lat z art. 102 k.k. Spoczywanie biegu przedawnienia jest explicite określone w art. 104, a wyłączenie jego biegu w art. 105 k.k. W omawianych kwestiach nastąpiła niejednokrotnie nowelizacja (w tym nawet niedawno). Należy także wskazać, że wprowadzenie powyższej zmiany utrudni i może przysporzyć prawidłowego obliczania sądom przedawnienia karalności czynu i przedawnienia wykonania kary, a żaden obywatel na pewno sam już nie będzie mógł tego uczynić.
Zobacz procedury w LEX:
Możliwość złożenia zeznań przez świadka w postępowaniu przygotowawczym >
Możliwość złożenia zeznań przez świadka w postępowaniu sądowym >
Przyjęcie dodatkowych kilku lat wiąże się z możliwością wolniejszego pracowania organów ścigania (w żaden sposób nie muszą martwić się o żadne terminy przedawnienia), podobnie jest w sytuacji sądu. Jest to niezgodne z zasadami demokratycznego państwa prawnego. Wprowadzanie takich zmian dla obywatela, „przy okazji” innej ustawy i bez konieczności przeprowadzania konsultacji społecznych (z uwagi na „projekt poselski”), powinno budzić zdecydowany sprzeciw. Jeżeli Państwo chce wprowadzać takie zmiany, to po prostu niech kolejny raz wydłuży przedawnienie karalności czynu oraz przedawnienia wykonania kary albo też całkowicie je zlikwiduje. Obowiązywanie teoretycznie „normalnych” przepisów zawartych w kodeksie, które są „wyjątkowo przedłużane” (nie wiadomo tak naprawdę, na jaki czas), powoduje, że działania Państwa są tylko iluzoryczne i nie mają na celu poprawy sytuacji obywatela, a także w żaden sposób nie są związane z działaniami demokratycznego państwa prawnego.
Mariusz Olężałek jest doktorem nauk prawnych o podwójnej specjalności (prawo karne i postępowanie karne), dziekanem Prawa i Administracji na Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi. To specjalista z zakresu procesu karnego, prawa karnego materialnego i skarbowego, prawa karnego wykonawczego oraz postępowania w sprawach o wykroczenia i nieletnich, a także praw człowieka oraz organizacji i zasad funkcjonowania organów ochrony prawnej, jak również deontologii zawodów prawniczych. Autor wielu publikacji naukowych – w tym opracowań praktycznych dla adwokatów, radców prawnych i aplikantów adwokackich oraz radcowskich (jak np. „Metodyka pracy adwokata i radcy prawnego w sprawach przestępstw oraz wykroczeń drogowych”). Jest laureatem nagrody specjalnej w konkursie „Rising Stars Prawnicy – liderzy jutra 2018”, organizowanym przez Wolters Kluwer i Dziennik Gazetę Prawną. Prowadzi także zajęcia w ramach szkoleń dla aplikantów adwokackich oraz Kancelarię Adwokacką w Łodzi i Warszawie.