Osoba, która sporządza testament może zdecydować o tym, że sporządzi go samodzielnie własnoręcznie. To jedna z możliwości przewidzianych w przepisach. Rozwiązanie polegające na własnoręcznym sporządzeniu testamentu jest popularne. Można łatwo opracować taki testament, bez ponoszenia dodatkowych kosztów. Gdy spadkodawca sam sporządza testament, może popełnić błędy w sposobie redagowania treści, gdyż nie zdaje sobie sprawy z reguł obowiązujących w prawie spadkowym.

PROCEDURA w LEX: Postępowanie w sprawie z wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie testamentu >>>

Własnoręcznie, to własnoręcznie, nawet brak daty zaważy

Sporządzając testament własnoręczny należy w szczególności pamiętać o tym, aby całość dokumentu opracować własnoręcznie. Należy opatrzeć go datą i podpisać. Wyjątkowo brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu.

To jednak nie "koniec" wymogów przewidzianych prawem. Testament powinien zostać opracowany przy uwzględnieniu licznych regulacji prawnych. Czasami treść testamentu nie jest jasna i wówczas konieczne jest dokonanie wykładni testamentu. Bywa, że testament podlega wykładni, gdyż spadkodawca postanowi nie zastosować się do regulacji, w świetle której zasadą jest to, że powołanie spadkobiercy powinno nastąpić do całości spadku. Czasami spadkodawca decyduje o tym, aby wyszczególnić w testamencie własnoręcznym kluczowe składniki majątku i "przyporządkować" je do osób, które - zgodnie z jego wolą - mają je otrzymać. Takie rozwiązanie jest jednak problematyczne.

WZORY DOKUMENTÓW w LEX:

 

Sędzia Katarzyna Wręczycka z Sądu Okręgowego we Wrocławiu podkreśla, że w sądach zdarzają się sprawy, w których konieczne jest dokonanie wykładni przez pryzmat art. 961 k.c. Zgodnie z tym przepisem jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku. Jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz kilku osób, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów.

 


Jak tłumaczy w przepisie jest zawarta wskazówka interpretacyjna co do wykładni testamentu. - Zasada w prawie polskim jest taka, że powołanie spadkobiercy powinno nastąpić do całości spadku - podkreśla sędzia Wręczycka. Jak akcentuje, spadkobranie polega na tym, że określamy ułamki w jakich określone osoby dziedziczą. - Art. 922 k.c. wskazuje, że spadek to ogół praw i obowiązków zmarłego. Spadkobiercy wstępują w całą sytuację prawną spadkodawcy. Potrzebujemy wyliczenia ułamkowego, aby ustalić w jakim procencie ktoś uzyska aktywa, jak i w jakim procencie odpowiada za długi - zaznacza sędzia Katarzyna Wręczycka.

 

Chcesz zapisać ten artykuł i wrócić do niego w przyszłości? Skorzystaj z nowych możliwości na Moje Prawo.pl

Załóż bezpłatne konto na Moje Prawo.pl >>

 

Jak nie pisać testamentu?

Wielu osobom może błędnie wydawać się, że najlepszym rozwiązaniem jest sporządzenie testamentu własnoręcznego, w którym osobom bliskim przekaże się określony składnik majątku - bez wskazywania kto jest spadkobiercą (i w jakich ułamkach dziedziczy). Niektóre osoby mogą uważać, że takie rozwiązanie zapobiegnie sporom rodzinnym po śmierci zmarłego. Warto jednak mieć na względzie kształt przepisów prawa spadkowego.

- Wyłączone jest oświadczenie w testamencie, że mieszkanie zapiszę wnukowi Jasiowi, domek na wsi zapiszę wnuczce Ani, a samochód przekażę synowi Piotrowi - mówi sędzia Wręczycka, ale zaznacza, że wiele osób o tym nie wie i tak konstruowane testamenty trafiają do sądów.

Wykładnia ostatniej woli

- Często ludzie nie szukają porad prawnych w zakresie prawa spadkowego, licząc, że sami dobrze napiszą testament. Aby 'uratować' testament, stosuje się art. 961 k.c. - wskazuje sędzia Wręczycka. Tłumaczy na czym polega zadanie sądu. - Najpierw trzeba ustalić, czy wyszczególnione w testamencie przedmioty obejmują prawie cały spadek. Jeśli tak jest, to dokonuje się obliczeń proporcji między całą wartością majątku a przeznaczonym dla konkretnej osoby składnikiem majątku. Po przeliczeniu wartości, w sentencji orzeczenia będą wpisane ułamki. Mamy osiągnąć efekt taki, jak gdyby spadkodawca napisał testament zgodny z przepisami prawa - dodaje.

GLOSA w LEX: Określenie czasu miarodajnego dla kwalifikacji rozrządzenia testamentowego, o którym mowa w art. 961 k.c. Glosa do postanowienia SN z dnia 29 marca 2007 r., I CSK 3/07 >>>

Czynienie ustaleń nie musi być jednak procesem prostym. Zwróćmy uwagę na stanowisko zaprezentowane w szczególności w orzeczeniu Sądu Najwyższego z 9 listopada 2021 r. w sprawie V CSK 240/21 (LEX nr 3330750). Sąd Najwyższy uznał, iż dla przyjęcia, że przedmioty majątkowe przeznaczone określonej osobie (lub osobom) w testamencie wyczerpują prawie cały spadek nie jest jednak wystarczające, że ich wartość jest mniejsza od wartości przedmiotów pominiętych przez spadkodawcę. Reguła interpretacyjna przewidziana w art. 961 k.c. znajduje zastosowanie, jeżeli wartość przedmiotów pominiętych w zestawieniu z wartością przedmiotów wymienionych w testamencie jest nieistotna.

Zobacz również: Prywatny majątek ma zostać w rodzinie - darowizna korzystna podatkowo >>

Zapis windykacyjny

Sędzia Wręczycka zwraca uwagę na mało znaną instytucję zapisu windykacyjnego. Jak wynika z art. 981(1) par 1 k.c. w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (zapis windykacyjny). W oparciu o art. 981(1) par 2 k.c. przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:

  • rzecz oznaczona co do tożsamości;
  • zbywalne prawo majątkowe;
  • przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne;
  • ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności;
  • ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej.

Spadkodawca może zdecydować więc, że sporządzi zapis windykacyjny, ale konieczne jest dochowanie formy aktu notarialnego.

- Ustawodawca dostrzegł potrzebę przekazywania konkretnych przedmiotów określonym osobom i przewidział możliwość korzystania z tzw. zapisu windykacyjnego - mówi sędzia Wręczycka. Zaznacza jednak, że rozwiązanie to odnosi się wyłącznie do testamentów notarialnych.

- Gdy komuś zależy, aby określona osoba otrzymała określoną rzecz (np. nieruchomość, ruchomość, wierzytelność z rachunku bankowego), to można korzystać z zapisów windykacyjnych. Ustawodawca wprowadzając te przepisy, podał pomocną dłoń społeczeństwu. Dzięki temu konkretne osoby mogą uzyskać konkretne rzeczy - wskazuje sędzia, ale zastrzega, że spraw takich jest niewiele w sądach.

Czytaj w LEX:

Komu przysługuje zachowek?

Prawo do zachowku przysługuje zgodnie z art. 991 par. 1 Kodeksu cywilnego zstępnym - czyli dzieciom, wnukom, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy.

Nie przysługuje natomiast:

  • dalszym krewnym (np. teściowi, synowej),
  • osobom, które zostały wydziedziczone w testamencie,
  • osobom, które zostały uznane za niegodne dziedziczenia,
  • osobom, które zrzekły się dziedziczenia,
  • spadkobiercom, którzy odrzucili spadek,
  • małżonkowi, który w chwili śmierci spadkodawcy pozostawał z nim w separacji,
  • małżonkowi, wobec którego spadkodawca wniósł uzasadniony pozew o rozwód z jego wyłącznej winy,
  • osobom uprawnionym do zachowku, które otrzymały już od spadkodawcy darowizny o wartości, która jest co najmniej równa wartości przypadającego im zachowku.

Czytaj: Możliwe porozumienie w sprawie zrzeczenia się zachowku >>

Co ważne spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie). Przesłanki to:

  • uprawniony do zachowku wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
  • dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
  • uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
  • Taka przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu. Przebaczenie uniemożliwia wydziedziczenie uprawnionego do zachowku.

Jak obliczyć zachowek?

Przy ustalaniu wysokości zachowku bierze się pod uwagę szereg kwestii. I tak w myśli art. 992 Kodeksu cywilnego  przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.

Czytaj też: Olejek Oktawian - Kilka uwag na temat doliczania darowizn do substratu zachowku >>>

W myśl art. 993 nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Nie dolicza się jednak - art. 994 - drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
To samo dotyczy darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego. A przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.

Zgodnie z art. 997, jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.

Czytaj też: Ważność ze względu na formę testamentu sporządzonego za granicą >>>