Rzecznik praw obywatelskich skierował w tej sprawie skargę nadzwyczajną. Wniósł, by Sąd Najwyższy przekazał sprawę sądowi rejonowemu do ponownego rozpoznania.
Historia sprawy
W 2018 r. sąd rejonowy stwierdził nabycie spadku po zmarłej. Nabyli go na mocy ustawy jej syn (w 1/2 części) oraz dwaj wnukowie (w częściach po 1/4). Nie wniesiono apelacji, wobec czego postanowienie uprawomocniło się.
W 2014 r. kobieta sporządziła testament notarialny, w którym do całości spadku powołała swoją córkę oraz wydziedziczyła swojego syna. Córka zmarła w 2016 r. - jeszcze przed spadkodawczynią - a po niej dziedziczą dwaj synowie.
Sąd uznał, że w związku ze zgonem powołanego w testamencie spadkobiercy przed otwarciem spadku, doszło do dziedziczenia ustawowego. Zgodnie z art. 931 k.c. w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych.
Sąd rejonowy stwierdził, że do kręgu spadkobierców ustawowych wchodzą syn i dzieci zmarłej córki.
Wydziedziczony - jakby nie dożył do śmierci matki
Z uwagi na konieczność zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, rzecznik praw obywatelskich wniósł skargę nadzwyczajną, zaskarżając to postanowienie sądu rejonowego.
Rzecznik zarzucił postanowieniu:
- rażące naruszenie prawa materialnego poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 931 kodeksu cywilnego, w następstwie pominięcia dyspozycji art. 1008 kodeksu cywilnego, tj. przyjęcie dziedziczenia ustawowego spadku w1/2 części przez syna zmarłej, w sytuacji gdy spadkodawczyni sporządziła ważny testament notarialny, w którym wydziedziczyła syna, a zatem powinien być on traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku,
- niewłaściwe zastosowanie art. 948 kodeksu cywilnego, w związku z art. 1008 kodeksu cywilnego, co skutkowało wydaniem przez sąd I instancji postanowienia stwierdzającego nabycie spadku przez syna, w sytuacji gdy dokonanie prawidłowej, najpełniej urzeczywistniającej wolę spadkodawczyni wykładni pozostawionego przez nią ważnego testamentu, zawierającego postanowienie o wydziedziczeniu powinno skutkować uznaniem, że ten uczestnik został skutecznie odsunięty od dziedziczenia i nie może być spadkobiercą ustawowym,
- rażące naruszenie prawa procesowego polegające na wydaniu postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku bez prawidłowego ustalenia, kto jest spadkobiercą, co skutkowało również nieprawidłowym określeniem udziałów w spadku, przypadającym spadkobiercom ustawowym.
Orzeczeniu zarzucił też naruszenie konstytucyjnej zasady zaufania do państwa i bezpieczeństwa prawnego wywodzonych z art. 2 Konstytucji oraz konstytucyjnego prawa do dziedziczenia chronionego w art. 21 ust. 1 i 64 ust. 1 i 2 Konstytucji.
Doszło do tego z powodu funkcjonowania w obrocie prawnym wadliwego postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, pozostającego w rażącej sprzeczności z rzeczywistym stanem prawnym. Dotyczyło to też udziałów spadkowych. Uniemożliwia to należyte uporządkowanie spraw spadkowych po zmarłej.
Zobacz wzór dokumentu w LEX: Wypis aktu poświadczenia dziedziczenia - przyjęcie proste, dziedziczenie ustawowe (akt notarialny) > >
Udziały uszczuplone
Naruszenie przepisów prawa materialnego jest ewidentnym błędem sądu, ma charakter rażący, a do ich ustalenia nie potrzeba przeprowadzenia złożonych procesów intelektualnych. Uchybienia nie są też wynikiem odmiennej wykładni prawa czy też konsekwencją wyboru jednej z możliwych do przyjęcia interpretacji.
W dacie wydania przez sąd orzeczenia jednolicie - zarówno w literaturze, jak i orzecznictwie - przyjmowano, że skutkiem wydziedziczenia jest, że wydziedziczony nie może zostać spadkobiercą ustawowym i traktowany jest tak, jakby nie dożył otwarcia spadku.
Tymczasem w uzasadnieniu postanowienia sąd rejonowy w ogóle nie odniósł się do okoliczności wydziedziczenia w testamencie ani nie wyjaśnił, w jaki sposób i z jakich powodów nie uwzględnił woli testatorki w rozstrzygnięciu.
Ponadto bez ustalenia, czy wydziedziczony syn zmarłej posiada zstępnych, a jeśli tak to ilu, nie jest obecnie możliwe wskazanie, w jakim udziale powinni byli dziedziczyć dwaj synowie zmarłej córki. Nieuprawnione stwierdzenie nabycia spadku przez wydziedziczonego skutkuje zatem tym, że udziały tych prawowitych spadkobierców mogły zostać uszczuplone.
Czytaj w LEX: Warunki skuteczności wydziedziczenia spadkobiercy > >
Wyeliminowanie orzeczenia z obrotu
Rzecznik, prof. Marcin Wiącek, wnosił o uchylenie przez SN postanowienia z 10 maja 2018 roku wydanego przez Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w całości.
SN w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej przyznał mu rację i 5 listopada br. stwierdził, że naruszone zostały przez lubelski sąd rejonowy zasady i prawa, określone w Konstytucji RP, co przemawiało za wyeliminowaniem postanowienia z obrotu prawnego.
Wyrok Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego z 5 listopada 2024, sygn. akt II NSNc 391/23
Czytaj również w LEX: Wydziedziczony nie musi wykazywać, że wydziedziczenie było nieskuteczne > >
Cena promocyjna: 341.09 zł
Cena regularna: 379 zł
Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 265.29 zł
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
