W połowie 2023 r. wejdzie w życie uchwalona w ubiegłym miesiącu zmiana przepisów procedury cywilnej.
Dziesiątki przepisów do zmiany
Na mocy ustawy z 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw dojdzie do zmiany blisko 150 przepisów procedury cywilnej. Zdecydowana większość zmian wejdzie w życie 1 lipca 2023 r. Z perspektywy sporów cywilnoprawnych o szeroko rozumiane prawa własności intelektualnej wskazana data ma w pewnym sensie symboliczne znaczenie. Dokładnie trzy lata wcześniej (2020) tego samego dnia rozpoczęły funkcjonowanie tzw. sądy własności intelektualnej, a w kodeksie postępowania cywilnego wprowadzono przepisy szczególne normujące postępowanie odrębne w tego rodzaju sprawach. Po tym czasie ustawodawca uznał, że potrzebne są dalsze zmiany, które nie tyle usprawnią te postępowania, co uczynią je (w zakresie zabezpieczenia roszczeń) bardziej wyważonymi z punktu widzenia interesów obu ich stron. Czy na pewno?
Zobacz w LEX: Wszczęcie postępowania w sprawach własności intelektualnej - procedura krok po kroku >>
Zmiany obowiązujące od 1 lipca 2023 r. w KPC oraz ich ratio legis
Zasadą jest, że udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub uczestnik postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia (art. 730(1) par. 1 kpc). Aby ujednolicić wykładnię tego przepisu już w ogłoszonym tekście ustawy - Kodeks postępowania cywilnego dookreślono pojęcie „interesu prawnego” poprzez wskazanie, że istnieje on wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie. Ustawodawca nie zdecydował się jednak na wskazanie, w jaki sposób rozumieć „uprawdopodobnienia roszczenia”, pozostawiając w tym zakresie sądowi pewien zakres swobody.
W sprawach własności intelektualnej wskazana przesłanka udzielenia zabezpieczenia zostanie już niedługo doprecyzowana. Od 1 lipca 2023 r. sąd w ramach oceny, czy uprawdopodobniono roszczenie, weźmie pod uwagę prawdopodobieństwo unieważnienia prawa wyłącznego w innym toczącym się postępowaniu. Okoliczność tę będzie się ustalać w oparciu o informacje pochodzące od stron, chyba że będzie ona znana sądowi z urzędu (art. 730(1) par. 1(1)kpc). Będzie to w oczywisty sposób dotyczyć wyłącznie praw własności przemysłowej, ponieważ tylko one (spośród szeroko rozumianych praw własności intelektualnej) mogą podlegać unieważnieniu w prawnie określonej procedurze.
Wskazana zmiana wymagała doprecyzowania wymogów formalnych, jakie powinien spełniać wniosek o udzielenie zabezpieczenia. Od połowy tego roku w takim wniosku – jeżeli dotyczy spraw własności intelektualnej – trzeba będzie dodatkowo zawrzeć informację, czy toczy lub toczyło się postępowanie w przedmiocie unieważnienia prawa wyłącznego albo oświadczenie strony lub uczestnika postępowania o braku wiedzy o takim postępowaniu (art. 736 par. 5 kpc).
Na szczególną uwagę zasługuje zmiana wprowadzona do przepisu art. 755 kpc, który normuje sposoby zabezpieczania roszczeń niepieniężnych. Zasadą stanie się, że sąd udzieli zabezpieczenia po wysłuchaniu obowiązanego, chyba że konieczne będzie natychmiastowe rozstrzygnięcie wniosku. Nie będzie to dotyczyć sposobów zabezpieczenia w całości podlegających wykonaniu przez komornika albo polegających na ustanowieniu zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo częścią gospodarstwa rolnego (art. 755 § 22 kpc).
Czytaj w LEX: Obowiązkowy udział fachowych pełnomocników w postępowaniu w sprawach własności intelektualnej >>
Warto w tym miejscu zaznaczyć, że tylko ostatnia z wymienionych zmian normatywnych została uargumentowana w uzasadnieniu projektu ustawy nowelizacyjnej. W tym zakresie podkreślono, że ma ona eliminować „niekorzystne zjawisko polegającego na nadużywaniu instytucji zabezpieczenia roszczeń w sporach między przedsiębiorcami” dotyczących spraw własności intelektualnej. Projektodawca jest zdania, że „w wielu przypadkach korzyści płynące z niesłusznie udzielonego zabezpieczenia przewyższają ryzyko po stronie uprawnionego, jakie poniósłby on, gdyby zabezpieczenia nie udzielono”. Z tego powodu w obecnym stanie prawnym mamy do czynienia z „przerostem ochrony w sprawach z zakresu własności intelektualnej”, co – jak podkreślono w uzasadnieniu projektu uchwalonej ustawy z dnia 9 marca 2023 r. – „wywołuje efekt mrożący”.
Czytaj w LEX: Postępowanie w sprawach własności intelektualnej z perspektywy systemowej >>
Ostatnia ze zmian przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, które wejdą w życie 1 lipca 2023 r. i odnoszą się bezpośrednio do postępowania w sprawach własności intelektualnej, dotyczy terminu, w jakim powinien zostać złożony wniosek o udzielenie zabezpieczenia. Zgodnie z nowym przepisem art. 755 par 2(3) kpc sąd oddali taki wniosek, jeżeli zostanie on złożony po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym strona lub uczestnik postępowania powziął wiadomość o naruszeniu przysługującego mu prawa wyłącznego.
Czy zmiany w postępowaniu zabezpieczającym wpłyną na strategie działań podejmowanych przez uprawnionych?
W sporach dotyczących naruszenia szeroko rozumianych praw własności intelektualnej instytucja zabezpieczenia roszczeń odgrywa strategiczną rolę ze względu na specyfikę tych spraw. Uprawnieni, w tym zwłaszcza dysponenci praw wyłącznych udzielonych w tzw. procedurze badawczej, często wnoszą o udzielenie zabezpieczenia przysługujących im roszczeń, aby w toku postępowania sądowego (nierzadko trwającego kilka lat) nie dochodziło do dalszych naruszeń tych praw. Im jednak większe prawdopodobieństwo, że prawo wyłączne uprawnionego zostanie unieważnione czy wygaszone, z tym większą rozwagą podejmuje się decyzję o inicjowaniu postępowania zabezpieczającego.
Czytaj w LEX: Zabezpieczenie środka dowodowego obowiązującego wyłącznie w sprawach własności intelektualnej >>
Przepisy wprowadzane obecnie do Kodeksu postępowania cywilnego bez wątpienia mają na celu wzmocnienie pozycji obowiązanych w postępowaniu zabezpieczającym. Świadczą o tym wszystkie trzy systemowe zmiany przewidziane przez ustawę z dnia 9 marca 2023 r. Dokonywanie przez sąd obowiązkowej oceny prawdopodobieństwa unieważnienia prawa wyłącznego w innym toczącym się postępowaniu to zmiana w pełni pozytywna. W nowym stanie prawnym udzielenie tymczasowej ochrony na czas trwania postępowania sądowego będzie bowiem uzależnione od stabilności prawa wyłącznego, na które powołuje się uprawniony. W konsekwencji te prawa wyłączne, które w toku postępowania o ich udzielanie podlegają bardziej restrykcyjnym wymogom prawnym (np. patenty, wzory użytkowe), stanowią następnie nie tylko o wiele pewniejszą podstawę prawną dla dochodzenia roszczeń w ich oparciu, ale też dla zabezpieczenia tych roszczeń na czas trwania sporu. Z tej perspektywy sądy powinny „preferencyjnie” odnosić się zarówno do wskazanych praw wyłącznych jak również do tych, które były już wcześniej kwestionowane w postępowaniach spornych i ostatecznie zostały utrzymane w mocy.
Czytaj w LEX: Postępowanie dowodowe w ramach postępowania odrębnego z zakresu własności intelektualnej >>
Jakkolwiek dotychczas sądy własności intelektualnej mogły z urzędu weryfikować, czy prawa wyłączne stanowiące podstawę wniosku o udzielenie zabezpieczenia były lub są przedmiotem sporu przed właściwym urzędem ds. własności przemysłowej, od 1 lipca 2023 r. stanie się to normatywnym obowiązkiem, który będzie wpływać na rozstrzygnięcie w tym zakresie. Dotychczas okoliczności dotyczące prawa wyłącznego w praktyce były w pełni brane pod uwagę dopiero na etapie rozpoznawania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji w przedmiocie zabezpieczenia.
Czytaj też:
Nowe zasady zabezpieczenia roszczeń w sprawach własności intelektualnej >>
Louboutin kontra Amazon - sprzedawcy i platformy nie mogą wykorzystywać renomy swoich klientów >>
Unijne standardy
Na marginesie warto zauważyć, że wprowadzane obecnie zmiany w polskiej procedurze cywilnej, które uzależniają decyzję procesową w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia roszczeń w sprawach własności intelektualnej od oceny stabilności prawa wyłącznego podlegającego egzekwowaniu, nie są rozwiązaniem pionierskim z perspektywy europejskiej. Przykładowo, w Niemczech standard w tym zakresie był przez długi czas znacznie bardziej restrykcyjny, ponieważ zgodnie z tamtejszą praktyką zabezpieczenie roszczeń mogło być udzielone jedynie wówczas, gdy ważność prawa wyłącznego została wcześniej potwierdzona innym rozstrzygnięciem (np. decyzją w sprawie sprzeciwu lub orzeczeniem sądowym). Spotkało się to jednak z negatywną oceną Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który w wyroku z 28 kwietnia 2022 r. (sygn. C‑44/21) wyraźnie podkreślił, że taka praktyka orzecznicza ustanawia wymóg, który pozbawia wszelkiej skuteczności (effet utile) art. 9 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej. W konsekwencji Trybunał potwierdził, że dopóki prawo wyłączne pozostaje formalnie w mocy, powinno korzystać z całego zakresu ochrony zagwarantowanej w szczególności przez wskazaną dyrektywę.
W tym świetle polskie rozwiązanie cywilnoprocesowe spełnia standard wytyczony przez unijne orzecznictwo. Na etapie decyzji o udzieleniu zabezpieczenia sąd ma jedynie brać pod uwagę prawdopodobieństwo unieważnienia prawa wyłącznego, a nie opierać się w tym zakresie każdorazowo na innym (wcześniejszym) rozstrzygnięciu.
Czytaj też:
Niszczenie towarów naruszających prawa własności wciąż problematyczne >>
Romanowski: W sądach własności intelektualnej coraz więcej spraw, świetnie spełniają swoje zadanie >>
Wątpliwy charakter postępowania inter partes
Z większym krytycyzmem można odnieść się natomiast do zmian procesowych nadających postępowaniu zabezpieczającemu w sprawach własności intelektualnej charakter postępowania inter partes. Obowiązek wysłuchania obowiązanego może doprowadzić do sytuacji, w której już podczas postępowania zabezpieczającego zacznie toczyć się dyskusja dotycząca zasadności podnoszonych roszczeń, a przecież na tym etapie wystarczające jest tylko ich uprawdopodobnienie. O wiele lepszym środkiem gwarantującym uprawnionemu możliwość przedstawienia swoich racji na wypadek sporu i związanego z nim wniosku o udzielenie zabezpieczenia byłoby unormowanie dyskutowanych od dłuższego czasu listów ochronnych. Dotychczas funkcjonują one w praktyce, natomiast ze względu na brak ich umocowania w przepisach procedury cywilnej poszczególne sądy własności intelektualnej w bardzo różny sposób traktują tego rodzaju pisma przedprocesowe.
Przerost ochrony? Niekoniecznie
Polemicznie należy odnieść się też do stanowiska wyrażonego w uzasadnieniu projektu ustawy z dnia 9 marca 2023 r. wskazującego na „przerost ochrony” w sprawach własności intelektualnej. Warto w tym zakresie przypomnieć, że istotą praw na dobrach niematerialnych jest tworzenie na rzecz uprawnionych pewnego monopolu rynkowego, który ma realne (ekonomiczne) znaczenie tylko wtedy, gdy może być skutecznie egzekwowany. Trudno więc negatywnie oceniać sam fakt dochodzenia roszczeń przez uprawnionych do szeroko rozumianych praw własności intelektualnej, a tym samym korzystanie przez nich z instytucji zabezpieczenia roszczeń. Wręcz przeciwnie, wzrost liczby postępowań w sprawach własności intelektualnej można odczytywać zarówno jako efekt bardziej konsekwentnych działań podejmowanych przez uprawnionych, jak i efekt zwiększającej się ogólnie świadomości w zakresie ochrony praw wyłącznych. Aktualne pozostaje natomiast pytanie o praktyczny zakres zastosowania środków procesowych, które równoważą interesy stron postępowania zabezpieczającego (art. 743 par. 3 i art. 746 par. 1 kpc).
Wreszcie trzeba odnotować, że wprowadzenie sześciomiesięcznego terminu na złożenie wniosku o udzielenie zabezpieczenia od dnia, w którym strona lub uczestnik postępowania powziął wiadomość o naruszeniu przysługującego mu prawa wyłącznego stanowi de facto potwierdzenie dotychczasowej praktyki orzeczniczej sądów własności intelektualnej. Od dłuższego czasu w ich rozstrzygnięciach wskazywano, że jeśli uprawniony składa wniosek w późniejszym terminie, nie może skutecznie wykazać interesu prawnego w postępowaniu zabezpieczającym. Nie tylko w tym przypadku czas odgrywa istotną rolę z punktu widzenia dochodzenia roszczeń w sprawach własności intelektualnej. Stąd uprawnieni powinni pamiętać, że rzymska sentencja festina lente (choć prawdziwa) w tej dziedzinie prawa nie znajduje zastosowania.
Autor: dr Tomasz Gawliczek, radca prawny, rzecznik patentowy, JWP Rzecznicy Patentowi, laureat III miejsca w konkursie Rising Stars Prawnicy - liderzy jutra 2022.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.