Ustawa z 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz.U.2020.446) normuje sądowe postępowanie cywilne w sprawach, w których są dochodzone roszczenia jednego rodzaju, przez co najmniej 10 osób, które są oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Takie postępowanie określane jest mianem postępowania grupowego.
W postępowaniu tym uwzględnić należy interesy różnych podmiotów. Postępowanie to należy do właściwości sądu okręgowego. Rządzi się ono swoją specyfiką, w szczególności powództwo wytacza reprezentant grupy, co wynika z art. 4 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowy. Reprezentant grupy prowadzi postępowanie w imieniu własnym, na rzecz wszystkich członków grupy. Ustawodawca wprowadził też szczególne regulacje dotyczącego tego, kim może być reprezentant grupy. Jednocześnie w postępowaniu grupowym obowiązuje zastępstwo powoda przez adwokata lub radcę prawnego, chyba że powód jest adwokatem lub radcą prawnym.
Czytaj: Sprawca wypadku może zapłacić też za prywatne wizyty i sprzęt do rehabilitacji>>
Roszczenia jednego rodzaju
Pojawić może się pytanie, jak rozumieć pojęcie roszczenia jednego rodzaju, o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawy. Z pomocą może tu przyjść orzecznictwo sądowe. Przykładowo Sąd Okręgowy w Łodzi w postanowieniu z dnia 6 maja 2011 r. w sprawie II C 1693/10 (LEX nr 1499238) stwierdził, że przesłankę jednorodzajowości roszczeń należy rozumieć w ten sposób, iż żądania z nich wynikające są wspólne dla wszystkich członków grupy. Powództwo obejmować musi zatem żądanie udzielenia ochrony prawnej w ten sam sposób dla wszystkich członków grupy. Kwestia związku faktycznego zachodzącego pomiędzy roszczeniami powinna uwzględniać, jak jest on rozumiany na gruncie instytucji współuczestnictwa procesowego materialnego i formalnego w świetle art. 72 k.p.c.
Sama podstawa faktyczna powództwa stanowi natomiast podstawowy (wyjściowy) zespół faktów uzasadniających roszczenie. Ta sama podstawa faktyczna powództwa ma miejsce, gdy uzyskanie ochrony prawnej wiąże się z identyczną sytuacją bądź zdarzeniem. Natomiast o takiej samej podstawie faktycznej mowa jest wówczas, gdy roszczenia wywodzone są jedynie z podobnych sytuacji i zdarzeń, co odpowiada pojęciu jednakowej podstawy faktycznej będącej elementem współuczestnictwa formalnego.
Różnice możliwe ale żądanie wspólne
Sąd Apelacyjny w Gdańsku w postanowieniu z 14 marca 2013 r. w sprawie I ACz 464/13 (LEX nr 1324836) zaakcentował, że warunkiem wszczęcia postępowania grupowego jest (oprócz spełnienia przesłanki podmiotowej) dochodzenie roszczeń spełniających przesłanki wskazane w art. 1 ust. 1 ustawy z 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Dochodzone roszczenia muszą zatem być jednorodne, czyli jednego rodzaju oraz oparte na jednakowej podstawie faktycznej. Roszczenia oparte na jednakowej podstawie faktycznej to roszczenia, których podstawę stanowi taka sama podstawa faktyczna (przesłanka sensu stricto) lub roszczenia, których istotne okoliczności faktyczne są wspólne (przesłanka sensu largo).
Oczywiście mogą istnieć nieznaczne różnice pomiędzy indywidualnymi podstawami roszczeń, jednak niezbędne jest, aby istotne okoliczności faktyczne uzasadniały żądanie wspólne dla wszystkich roszczeń. Z kolei w postanowieniu Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 7 grudnia 2011 r. w sprawie I ACz 1235/11 (LEX nr 1680440) wskazano, iż w postępowaniu grupowym mogą być dochodzone roszczenia jednego rodzaju (o świadczenie lub ustalenie, a w przypadku roszczeń o świadczenie pieniężne - w zryczałtowanej wysokości), które wynikają z odwołania się do wspólnych okoliczności faktycznych dla wszystkich podmiotów taką grupę tworzących. W przypadku niemożliwości ujednolicenia podstaw faktycznych roszczeń pieniężnych dla wszystkich członków grupy na powyższej zasadzie, ujednolicenie to nastąpić musi w podgrupach liczących co najmniej dwa podmioty z odwołaniem do formalnego kryterium o charakterze ogólnym, a stanowiącym faktyczną płaszczyznę wspólnej sprawy.
Warto odnotować też stanowisko przedstawione przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z 28 stycznia 2015 r., I CSK 533/14 (LEX nr 1648177). Sąd Najwyższy zwrócił w nim uwagę, że konieczność dochodzenia w postępowaniu grupowym "roszczenia jednego rodzaju" oznacza wymaganie, by wszyscy powodowie dochodzili zasądzenia świadczenia albo ustalenia bądź ukształtowania stosunku prawnego lub prawa. Sąd Najwyższy zaznaczył, że dalszym warunkiem dopuszczalności postępowania grupowego przewidzianym w tym przepisie jest, by roszczenie oparte było na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej oraz by było to roszczenie o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych.
