Więcej profilaktyki w pracy z rodzinami

Stworzenie instytucji asystenta rodzinnego do bezpośredniej pracy z rodziną oraz zwiększenie roli środowiska lokalnego, czyli sąsiadów, rodzin zaprzyjaźnionych, rodzin rówieśników dzieci, zakłada projekt nowej ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Przyjęty 14 września przez rząd dokument przewiduje także, że tradycyjne domy dziecka mają być coraz mniejsze, a ich rolę mają przejmować przede wszystkim rodziny zastępcze.

Jak napisano w komunikacie po posiedzeniu Rady Ministrów, istotą proponowanych rozwiązań jest stworzenie spójnego systemu opieki nad dzieckiem i rodziną, jeśli ma ona trudności w wypełnianiu swoich funkcji. Chodzi o zapewnienie pomocy, która wyeliminuje groźbę zabrania dziecka rodzinie lub, w szczególnych sytuacjach, szybki powrót do rodziny po okresowym pobycie poza nią.
Dlatego w przepisach ustawowych duży nacisk położony ma być na działania profilaktyczne, pomagające rodzinie w prawidłowym funkcjonowaniu i zapobiegające powstawaniu patologii. Profilaktyka rodzinna będzie realizowana przede wszystkim przez gminne instytucje świadczące usługi na rzecz dziecka i rodziny. Pomoc będzie skierowana głównie do rodzin niewydolnych wychowawczo, dotkniętych przemocą, ubogich i zagrożonych ubóstwem. Profilaktyka obejmie również spokrewnione rodziny zastępcze, a także usamodzielniających się wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych, rodzin zastępczych oraz rodzinnych domów dziecka.
Projektowane przepisy zapewnią efektywne sposoby wspierania rodziny w wychowaniu dzieci poprzez zapewnienie im pobytu w placówkach wsparcia dziennego (np. świetlicach, klubach środowiskowych, ogniskach wychowawczych). Te placówki będą organizować dzieciom czas wolny i pomagać w nauce, przy stałej współpracy z rodzicami.
Istotne znaczenie ma także praca z rodziną, która decyduje o psychicznym i intelektualnym rozwoju dziecka, o jego poczuciu własnej wartości i bezpieczeństwie emocjonalnym. Praca ta będzie prowadzona m.in. w formie poradnictwa, mediacji, terapii rodzinnej, treningu umiejętności wychowawczych i terapeutycznych dla rodziców.

Zgodnie z projektem ustawy, powstanie stanowisko asystenta rodzinnego do bezpośredniej pracy z rodziną. Będzie on kierowany wyłącznie do rodzin, w których sytuacja dziecka małoletniego wymaga wsparcia zewnętrznego. Jego czas pracy będzie elastyczny, nienormowany i dostosowany przede wszystkim do rytmu życia rodziny. W efekcie będzie on ponosił indywidualną odpowiedzialność za wyniki pracy z konkretną rodziną. Dzięki działalności asystenta, rodzina ma osiągnąć taki poziom stabilności życiowej, który umożliwi jej wychowywanie dzieci. Jego rolą jest również niedopuszczenie do oddzielenia dzieci od rodziny. Aby jego praca przynosiła efekty opiekować się będzie nie więcej niż 20 rodzinami.
W pracy z rodziną bardzo ważne ma być także wsparcie środowiska lokalnego. Projekt ustawy zakłada ważną Chodzi o to, aby rodzina w sytuacji kryzysowej nie została sama, a w wypełnianiu funkcji opiekuńczych, wychowawczych i społecznych mogła otrzymać wsparcie od innej rodziny z jej środowiska lokalnego, tzw. rodziny wspierającej.

Wśród instytucji sprawujących pieczę zastępczą nad dzieckiem szczególne miejsce zajmują rodzinne formy pieczy zastępczej. Chodzi o rodziny zastępcze spokrewnione, rodziny zastępcze niespokrewnione (niezawodowe, zawodowe) oraz rodzinne domy dziecka. Mają one przewagę nad placówkami opiekuńczo-wychowawczymi nie tyko społeczną (lepiej chronią dobro dziecka), ale także ekonomiczną (koszty utrzymania są niższe).
Rodzinę zastępczą spokrewnioną będą mogły tworzyć wyłącznie babcie, dziadkowie i rodzeństwo dziecka. Dotychczas mogły być to także inne osoby spokrewnione i spowinowacone z dzieckiem. Osoby te nadal będą mogły stworzyć dla dziecka rodzinę zastępczą, ale niespokrewnioną.
W zawodowych i niezawodowych rodzinach zastępczych wychowywać się będzie nie więcej niż troje dzieci. W przypadku dzieci wymagających szczególnej troski, ich liczba w rodzinie będzie zależeć od stanu ich zdrowia i możliwości rodziców zastępczych.
Zawodowe rodziny zastępcze staną się, obok rodzinnych domów dziecka, podstawową formą rodzinnej pieczy zastępczej. Zwiększona ma być  kierowana do nich pomoc finansowa, zagwarantowane zatrudnienie na podstawie kilkuletniego kontraktu, a także udzielanie wsparcia merytorycznego w wychowywaniu powierzonych im dzieci (np. szkolenia, poradnictwo). Tworzone będą ponadto tzw. rodziny pomocowe, których rola sprowadzać się będzie do wsparcia rodzin zastępczych lub rodzinnych domów dziecka, w sytuacji kiedy nie mogą one sprawować opieki nad dzieckiem, np. w czasie wyjazdu wypoczynkowego, pobytu w szpitalu czy niespodziewanych trudności w rodzinie.

Rozwój rodzinnych form pieczy zastępczej służyć ma ograniczeniu roli placówek opiekuńczo-wychowawczych. Instytucje te będą małymi, przejściowymi placówkami (docelowo do 14 dzieci), przeznaczonymi dla dzieci starszych (od 10 roku życia), wymagających szczególnej opieki i mających trudności w przystosowaniu się do życia w rodzinie. W tych placówkach przebywać będą także dzieci wymagające specjalnej opieki medycznej (np. wspomagane aparaturą medyczną), dla których ze względu na stan zdrowia nie byłoby możliwe znalezienie zawodowej rodziny zastępczej.

Uregulowana ma być kwestia usamodzielniania się wychowanków pieczy zastępczej. Procesem tym objęci będą wychowankowie pieczy zastępczej zarówno rodzin zastępczych (spokrewnionych, zawodowych i niezawodowych), rodzinnych domów dziecka, jak i wychowankowie instytucjonalnej pieczy zastępczej, a także wychowankowie domów pomocy społecznej. Zapewniona bedzie również wszystkim pełnoletnim wychowankom pieczy zastępczej, bez względu na osiągane dochody, pomoc pieniężna na kontynuowanie nauki, natomiast pomoc finansowa na usamodzielnienie oraz zagospodarowanie będzie uzależniona od dochodu. Przyjęto kryterium na poziomie 1200 zł.

W projekcie ustawy uregulowano także problematykę adopcyjną i zasady działania ośrodków adopcyjnych i preadopcyjnych.

Organizacją i finansowaniem spokrewnionych rodzin zastępczych zajmować się będzie samorząd gminy. Natomiast za pozostałe formy pieczy zastępczej odpowiadać ma powiat, choć gmina będzie tu partycypować w kosztach pobytu dziecka. Wzrost wydatków gminy z tego tytułu znajdzie pokrycie w jej zwiększonych dochodach.

Zaproponowane przepisy dotyczą także systemu wynagrodzeń na pokrycie kosztów utrzymania dziecka w rodzinnej pieczy zastępczej. Świadczenia pieniężne wynosić będą nie mniej niż 660 zł w rodzinach spokrewnionych oraz nie mniej niż 1000 zł w rodzinach zastępczych zawodowych i niezawodowych oraz w rodzinnych domach dziecka. Rodzinom będą przysługiwać dodatki za sprawowanie opieki nad dziećmi z orzeczonym stopniem niepełnosprawności (nie mniej niż 200 zł), a także dofinansowanie do wypoczynku dzieci. Rodziny zawodowe mogą się starać o dofinansowanie kosztów remontu. Wynagrodzenie zawodowej rodziny zastępczej oraz osoby prowadzącej rodzinny dom dziecka wynosić będzie nie mniej niż 2000 zł brutto (2600 zł w przypadku zawodowej rodziny zastępczej pełniącej funkcję pogotowia rodzinnego).
Zadania własne gmin i powiatów z zakresu realizacji zadań wspierania rodziny oraz systemu pieczy zastępczej w okresie 3 lat od wejścia w życie ustawy będą dofinansowywane z budżetu państwa. W pierwszym roku będzie to nie mniej niż 35 mln zł, w drugim nie mniej niż 54 mln zł, a w trzecim nie mniej niż 74 mln zł.
Nowe rozwiązania obowiązywać będą od 1 stycznia 2011 r.