Dwie ustawy - o Trybunale Konstytucyjnym i przepisy wprowadzające tę ustawę zaplanowane na obecne posiedzenie Sejmu - spadły z porządku obrad posiedzenia plenarnego. Powód - przeładowanie porządku.
Przepisy wprowadzające ustawę o Trybunale Konstytucyjnym zakładają, ze w terminie 1 miesiąca od dnia wejścia w życie ustawy Trybunał sporządza i podaje do wiadomości publicznej listę wyroków i postanowień nieważnych ( wydanych przez osoby nieuprawnione czyli tzw. dublerów). Lista podlega publikacji w Dzienniku Urzędowym „Monitor Polski”.
Projekt społeczny
Idea powstania projektów ustawy o Trybunale Konstytucyjnym i przepisów wprowadzających tę ustawę narodziła się po konferencji naukowej pt. Jak przywrócić państwo prawa? Była ona zorganizowana w styczniu 2019 r. przez Forum Idei Fundacji im. Stefana Batorego.
Od tego czasu Zespół Ekspertów Prawnych Fundacji prowadził i koordynował prace nad powstaniem nowej ustawy o TK. W ostatecznym kształcie projekt uzyskał poparcie 48 organizacji społecznych, m.in. Stowarzyszenia Sędziów Polskich Iustitia, Stowarzyszenia Sędziów Themis, Stowarzyszenia Prokuratorów Lex Super Omnia, Fundacji Wolne Sądy, Akcji Demokracji i Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska.
Krótka kadencja prezesa Trybunału
Projekt zakłada, że obowiązki prezesa TK przejmuje sędzia o najdłuższym stażu sędziowskim - w ciągu trzech miesięcy Zgromadzenie Ogólne TK (z udziałem wszystkich sędziów TK) przedstawia prezydentowi kandydatów na stanowisko). Potrzebna będzie do tego odrębna uchwała Zgromadzenia Ogólnego TK z udziałem przynajmniej 10 głosów.
Kadencja prezesa Trybunału trwać będzie tylko trzy lata, a nie jak obecnie – sześć. I można będzie tylko raz ponownie sprawować funkcję prezesa TK.
Orzeczenia w sprawie sporów kompetencyjnych
Wyroki TK i postanowienia wydane z udziałem osób nieuprawnionych do orzekania są nieważne i nie wywołują skutków prawnych (przewidzianych w art. 190 ust. 1 i ust. 3 Konstytucji RP). Powstaje w związku z tym obowiązek powtórzenia wszystkich czynności procesowych, w których brały udział osoby nieuprawnione do orzekania.
W odniesieniu do skarg konstytucyjnych i pytań prawnych nieważność wyroku TK nie pociąga za sobą skutków dla ważności rozstrzygnięć w sprawach indywidualnych.
Chodzi o sytuacje, kiedy po wyroku TK, wydanym z udziałem osoby nieuprawnionej do orzekana, wznowiono postępowanie sądowe lub wydano wyrok lub decyzję administracyjną w sprawie indywidualnej.
Co więcej w terminie 1 miesiąca od dnia wejścia w życie tejże ustawy Trybunał ma sporządzić i podać do wiadomości publicznej listę wyroków i postanowień, które są nieważne.
Wybór sędziów TK
Zgodnie z propozycjami każdy kandydat na sędziego TK musi wziąć udział w wysłuchaniu publicznym na otwartym posiedzeniu Komisji Sejmowej. Sejm wybiera sędziów większością kwalifikowaną 3/5 głosów.
Konieczność zebrania co najmniej 3/5 głosów w Sejmie - w ocenie autorów - doprowadzi do tego, że wybór sędziego do TK będzie musiał zostać uzgodniony przez większość parlamentarną oraz opozycję. Gwarancję pluralizmu ma też dawać rozszerzenie katalogu osób i instytucji, które mogą zgłaszać kandydata na sędziego TK.
- Jedna większość sejmowa nie może na trwałe kształtować składu personalnego Trybunału Konstytucyjnego, stąd propozycja większości kwalifikowanej - oświadczyła posłanka Kamila Gasiuk-Pichowicz. - Ważne jest, że ustawa ma ekspercki charakter, została przygotowana przez zespół Fundacji Batorego: dra Tomasza Zalasińskiego i dra Sławomira Paterę. I była poddana szerokim konsultacjom. Każdy komu bliskie są prawa i wolności polskich obywateli, zapisane w Konstytucji, ten podpisze się pod tą ustawą, także pan prezydent - dodała.
Kandydować na sędziego TK będzie mogła osoba w wieku 40-70 lat, która wyróżnia się wiedzą prawniczą, a także - posiada kwalifikacje prawne wymagane do zajmowania stanowiska sędziego SN lub NSA. Czynni politycy nie będą mogli kandydować na sędziego TK. Na sędziego TK mogą będą kandydować wyłącznie osoby, które od co najmniej cztery lat nie są czynnymi politykami.
A konkretnie:
- były poseł, były senator, były europoseł po co najmniej 4 latach od wygaśnięcia mandatu,
- członek Rady Ministrów po co najmniej czterech latach od zakończenia pełnienia tej funkcji,
- członek partii politycznej po co najmniej czterech latach od zakończenia członkostwa.
Dziewięć lat trwać będzie kadencja sędziego TK. I można tylko raz sprawować funkcję sędziego TK.
Składy orzekające będzie wybierać lub zmieniać ich skład Zgromadzenie Ogólne TK na wniosek Prezesa TK według kolejności alfabetycznej z uwzględnieniem kolejności wpływu spraw. Jest to ograniczenie dzisiejszej możliwości jednoosobowego kierowania działalnością TK przez prezesa Trybunału.
Jak zapewniają autorzy, celem tej zmiany jest zapewnienie niezależności i niezawisłości składom orzekających. Nie będzie mógł robić tego jednoosobowo prezes TK, ale będzie się to odbywać kolegialnie (Zgromadzenie Ogólne SN) i transparentnie.
Wszystkie rozprawy TK z założenia będą jawne. Przewodniczący składu będzie mógł wyłączyć jawność ze względu na bezpieczeństwo państwa lub ochronę informacji tajnych lub ściśle tajnych.
Sędziowie w stanie spoczynku włączeni
Powołany zostanie Sąd Dyscyplinarny TK, w którego skład wchodzić będą - w pierwszej (5 sędziów) i II instancji (7 sędziów). Składy będą losowane przez Prezesa TK spośród: sędziów TK oraz sędziów TK w stanie spoczynku.
W losowaniu do sądu dyscyplinarnego I instancji nie biorą udziału: obwiniony sędzia, Prezes TK i rzecznik dyscyplinarny. Natomiast w losowaniu do sądu dyscyplinarnego II instancji nie biorą udziału: sędziowie wylosowani do sądu I instancji, obwiniony sędzia, prezes TK i rzecznik dyscyplinarny.
Wszczęcie postępowania dyscyplinarnego następuje na wniosek: - sędziego TK, prezydenta RP, prokuratora generalnego, a także - sędziego TK w stanie spoczynku.
Przed nowelizacją składy sądów dyscyplinarnych losowane są wyłącznie spośród czynnych sędziów TK.
Zakres skargi konstytucyjnej
Według projektu skarga konstytucyjna powinna wskazywać normę prawną stanowiącą podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia organu władzy publicznej, a więc nie tylko przepis będący podstawą procesową rozstrzygnięcia, ale także wszelkie regulacje prawa materialnego, które wpłynęły na treść rozstrzygnięcia w sprawie indywidualnej.
Przed nowelizacją: w skardze można zakwestionować jedynie przepis, na podstawie którego organ orzekł ostatecznie o wolnościach, prawach lub obowiązkach jednostki.
Jeśli ktoś zakwestionuje jakiś przepis, to TK z urzędu kontroluje czy proces legislacyjny przebiegał zgodnie z Konstytucją. Oznacza to, że sprawdza dwie kwestie: zgodność konkretnego przepisu z Konstytucją oraz czy ten przepis powstał zgodnie z Konstytucją.
W kwestii skargi konstytucyjnej autorzy projektu zaznaczają, że często obywatele nie mieli faktycznej możliwości zakwestionowania przepisu, który stanowił źródło niekonstytucyjności. Po nowelizacji zakresem zaskarżenia będzie można objąć normę będącą źródłem niekonstytucyjności, mimo że nie została ona powołana wprost w sentencji orzeczenia organu władzy publicznej lub sądu.
Trybunał Konstytucyjny ma też obowiązek do wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym do TSUE w sytuacjach, o których mowa w art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. To znaczy w zakresie - o wykładni Traktatów oraz o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii.
Najważniejsze przepisy wprowadzające
Zdaniem dra Tomasza Zalasińskiego, członka Zespołu Ekspertów Prawnych Fundacji im. Stefana Batorego, najistotniejsze zmiany przepisy wprowadzające ustawę o Trybunale - dotyczą:
- Stwierdzenia nieważności wyroków wydanych z udziałem tzw. dublerów. Projekt stwierdza, że wyroki Trybunału Konstytucyjnego wydane z udziałem osób nieuprawnionych do orzekania są nieważne i nie wywołują skutków prawnych przewidzianych w art. 190 ust. 1 i ust. 3 Konstytucji RP. Przez osobę nieuprawnioną do orzekania projekt rozumie osobę powołaną na stanowisko sędziego Trybunału Konstytucyjnego z naruszeniem ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym oraz wyroków Trybunału Konstytucyjnego o sygn. K 34/15 i K 35/15, a także osobę powołaną na jej miejsce. Analogicznie Projekt kwalifikuje postanowienia Trybunału Konstytucyjnego wydane w sprawach dotyczących sporów- kompetencyjnych.
- Ochrony skutków wyroków wydanych wskutek wniesienia skarg konstytucyjnych i pytań prawnych. Projekt przewiduje, że w odniesieniu skarg konstytucyjnych i pytań prawnych, nieważność wyroku TK nie pociąga za sobą skutków dla ważności rozstrzygnięć wydanych w sprawach indywidualnych. Wyjątek ten dotyczy sytuacji, gdy po wyroku TK, wydanym z udziałem osoby nieuprawnionej do orzekania, wznowiono postępowanie sądowe lub wydano wyrok lub decyzję administracyjną w sprawie indywidualnej.
- Ponownego wyboru prezesa Trybunału Konstytucyjnego. Projekt przewiduje, że od dnia wejścia w życie ustawy obowiązki prezesa Trybunału Konstytucyjnego sprawuje sędzia o najdłuższym stażu sędziowskim w Trybunale Konstytucyjnym.
Do postępowań przed Trybunałem wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe.
Ale do postępowań przed Trybunałem wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie poprzedniej ustawy, w których w składzie orzekającym zasiadała osoba nieuprawniona do orzekania, stosuje się przepisy nowej ustawy.
Czynności procesowe dokonane w postępowaniach, w których brała osoba nieuprawniona - wymagają powtórzenia.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
