Testament podróżny do likwidacji, wojskowy i ustny do poprawy

Nowy rząd zrealizuje projekt przygotowany rok temu przez poprzednią ekipę - zmieni kodeks cywilny, modyfikując formy, w jakich można sporządzić testament. Informacja na temat projektu pojawiła się w wykazie prac legislacyjnych. Nowela ma zaostrzyć przesłanki sporządzania testamentów ustnych, zlikwidować testament podróżny, a także rozszerzyć możliwość stosowania formy testamentu wojskowego.

Założenia do projektu zmian w kodeksie cywilnym opublikowano właśnie w wykazie prac legislacyjnych rządu (UD30). Planowane są na drugi kwartał 2024 r. (miały wejść w życie rok temu).

Czytaj: Testament ustny pod lupę - warunki sporządzania będą bardziej restrykcyjne >>

Czytaj w LEX: Otwarcie i ogłoszenie testamentu przez notariusza >>>

Trudniej sięgnąć po testament ustny

Po zmianach spadkodawca będzie mógł oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków, jeżeli wskutek szczególnych i nagłych okoliczności, uzasadniających obawę rychłej śmierci spadkodawcy, zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub nadmiernie utrudnione (obecnie wystarczy jedynie obawa rychłej śmierci lub niemożność sporządzenia testamentu - po noweli obie te przesłanki będą musiały wystąpić łącznie). Dodatkowo, aby można było sporządzić testament ustny, szczególne okoliczności będą musiały wystąpić nagle.

Ponadto, projektowane zmiany obejmują art. 952 par. 2 i 3 k.c. Zgodnie z nowym brzmieniem przepisu, treść oświadczenia woli spadkodawcy powinna być spisana niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu miesiąca od jego sporządzenia przez jednego ze świadków, z podaniem miejsca i daty złożenia oświadczenia woli, miejsca i daty sporządzenia pisma oraz wskazaniem okoliczności uzasadniających sporządzenie testamentu ustnego (o których mowa w § 1). Pismo będą musieli podpisać spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. W efekcie, w porównaniu do obecnego brzmienia przepisu, znacznie skrócony zostanie czas, w którym możliwe będzie spisanie treści oświadczenia testatora.

Co obowiązuje, co ma się zmienić

Zniknie natomiast testament podróżny - chodzi o zmianę art. 953 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym podczas podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym można sporządzić testament przed dowódcą statku lub jego zastępcą. Są oczywiście warunki. Spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków. Dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania, i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca.

Jeżeli natomiast spadkodawca nie może podpisać pisma, w takim piśmie podać przyczynę braku tego podpisu spadkodawcy. A jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe - jak wskazano w przepisie - można sporządzić testament ustny. MS w założeniach do zmian wskazuje, że znaczenie takiego testamentu jest w obrocie prawnym marginalne. Dodaje również, że osoba znajdująca się na statku morskim lub powietrznym praktycznie zawsze ma możliwość sporządzenia testamentu holograficznego (własnoręcznego).

- Dlatego w doktrynie postuluje się jak najszybsze usunięcie instytucji „testamentu podróżnego”. Negatywną ocenę dla istnienia tej formy testamentu uzasadnia się także tym, że taka forma rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci jest „praktycznie martwą instytucją” i ma małe zastosowanie w praktyce. Ponadto, jest to forma dla potencjalnych testatorów niebezpieczna „ze względu na wątpliwości interpretacyjne” - uzasadnia.

Wskazuje również, że w praktyce w rzeczywiście kryzysowych sytuacjach związanych np. z zatonięciem statku, czy katastrofą lotniczą, taki testament nawet jeśli zostanie sporządzony na papierze w większości przypadków zostanie utracony.

Czytaj w LEX: Odmowa sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia - zagadnienia wybrane >>>

Czytaj: Gdy notariusz nie może, starosta pomoże - testament allograficzny rzadki, ale praktyczny >>

Testament wojskowy pozostanie, ale przepisy do poprawki

Obowiązujący art. 954 k.c. przewiduje testamenty wojskowe, tyle że ich formę określa rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej wydane w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości. Resort chce, by możliwość sporządzenia testamentu wojskowego została rozszerzona na wszelką działalność sił zbrojnych, zarówno na terenie państwa polskiego, jak i poza nim, a więc obejmie także międzynarodowe interwencje zbrojne w ramach sił NATO (np. te, które miały miejsce w Afganistanie i Iraku), czy międzynarodowe misje pokojowe niezwiązane z faktem wypowiedzenia wojny lub mobilizacji.

Czytaj w LEX: Ratowski Kamil, Rec.: J. Rudnicki, Testament żołnierski i testamenty wojskowe w europejskiej tradycji prawnej >>>

Co więcej sporządzenie testamentu wojskowego będzie możliwe nie tylko w czasie mobilizacji lub wojny albo przebywania w niewoli, ale także w czasie użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa. Rozszerzony ma być też krąg osób uprawnionych do sporządzenia takiego testamentu  - taką możliwość powinni mieć, jak wskazano, zarówno żołnierze sił zbrojnych pełniący czynną służbę wojskową, jak i pracownicy cywilni zatrudnieni w siłach zbrojnych oraz osoby cywilne towarzyszące wojsku (np. członkowie służb pomocniczych, duszpasterze itd.) (to wynika zresztą z rozporządzenia). MS uważa, że możliwość taką należało również rozszerzyć na wszystkie osoby cywilne znajdujące się na obszarze pod wyłącznym zarządem organów wojskowych albo na jednostce pływającej Marynarki Wojennej, albo na statku powietrznym należącym do Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.

Czytaj w LEX: Testament sporządzony przez pacjenta podczas pobytu w szpitalu >>>

Czytaj w LEX: Spisanie oświadczenia spadkodawcy przez osobę powołaną do dziedziczenia >>>

Kilka form testamentu wojskowego, także urzędowa

Jak wskazano w założeniach, optymalna regulacja powinna przewidywać kilka form testamentu wojskowego, w tym zarówno formę urzędową, spełniającą funkcję surogatu testamentu notarialnego, jak i formę ustną przewidzianą na wypadek bezpośredniego zagrożenia życia testatora w związku z działaniami zbrojnymi.

- Odpowiednim funkcjonariuszem wojskowym, przed którym taki testament wojskowy w formie urzędowej mógłby być sporządzany, jest niewątpliwe sędzia wojskowy (jako podmiot znający prawo) ale także prokurator, doradca prawny, dowódca jednostki wojskowej, oficer. Za rozszerzeniem kręgu podmiotów, przed którymi można sporządzić testament wojskowy przemawiają doświadczenia z misji Sił Zbrojnych poza granicami państwa, które wskazują, że w składzie kontyngentów wojskowych bardzo często znajduje się doradca prawny i często prokurator, natomiast nigdy nie ma sędziego wojskowego. Ponadto zmiana struktury sądownictwa wojskowego spowodowała, że sędziów wojskowych jest niewielu. W tej sytuacji prokurator albo doradca prawny z powodzeniem mogliby wypełnić rolę sędziego wojskowego przy sporządzaniu testamentu wojskowego - wskazano.

Założenia przewidują, że taki testament miałby być sporządzony przed świadkami: minimum dwoma (jeżeli spadkodawca może podpisać się na sporządzonym dokumencie poświadczającym treść jego testamentu) oraz minimum trzema (jeżeli spadkodawca nie mógłby podpisać się na sporządzonym dokumencie poświadczającym treść testamentu). Od bycia świadkiem takiego testamentu powinny być wyłączone te same osoby, które są wyłączone od bycia świadkiem testamentu ustnego.

Czytaj w LEX: Ważność testamentów wspólnych sporządzanych przez obywateli polskich w sprawach spadkowych z elementem transgranicznym >>>

Czytaj w LEX: Sporządzenie testamentu w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli w praktyce notarialnej >>>

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.