Przez „bezpośrednie zagrożenie” może być rozumiane także takie zagrożenie, którego wystąpienie pracownik przyjął nieświadomie, omyłkowo, np. dym o nieprzyjemnym zapachu w pomieszczeniu pracy uznał za trujący (niebezpieczny dla zdrowia lub życia) i z tego powodu opuścił miejsce pracy, mimo że później okazało się, iż dym nie ma właściwości toksycznych. W takiej sytuacji pracodawca nie może czynić pracownikowi zarzutu, gdyż jego pomyłka była w konkretnych okolicznościach usprawiedliwiona.
Co powinna zawierać „Instrukcja postępowania w sytuacji bezpośredniego zagrożenia zdrowia lub życia”? Powinna ona uwzględniać specyfikę warunków pracy i stanowisk, których dotyczy. Bezpośrednie zagrożenie zdrowia lub życia może zachodzić przy wykonywaniu większości prac, jednakże największe prawdopodobieństwo takiego zagrożenia występuje przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych.
Przepisy nie określają szczegółowo zawartości takiej instrukcji. Praktyka podpowiada, by zostały w niej określone prawa pracownika i obowiązki pracodawcy w sytuacji „bezpośredniego zagrożenia”, umożliwiające uniknięcie, na ile jest to możliwe, konsekwencji uaktywnienia się zagrożenia. W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego. W szczególności pracownik powinien mieć prawo powstrzymania się od wykonywania pracy, jeżeli jest to jedyny sposób uniknięcia zagrożenia. Powstrzymywanie się pracownika od wykonywania pracy w warunkach nieodpowiadających przepisom bhp nie stanowi naruszenia obowiązku świadczenia pracy tylko wtedy, gdy pracownik niezwłocznie zawiadomił o tym przełożonego.
Pracownicy – w przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia ich lub osób trzecich – powinni mieć prawo podjęcia działań w celu uniknięcia niebezpieczeństwa, nawet bez porozumienia z przełożonym, na miarę ich wiedzy i dostępnych środków technicznych. Pracownik może powstrzymać się od wykonywania pracy tylko w przypadku łącznego wystąpienia sytuacji, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp i gdy niezachowanie bezpiecznych i higienicznych warunków stwarza faktyczne i bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika. Uprawnienie to nie ma zastosowania w sytuacji, gdy zagrożenie dotyczy tylko mienia.
Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa bezpośredniego zagrożenia, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożonego, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego. Pracownicy nie mogą ponosić niekorzystnych konsekwencji powstrzymania się od pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia albo podjęcia działań w celu uniknięcia niebezpieczeństwa, pod warunkiem, że nie zaniedbali swoich obowiązków.
W razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia pracodawca jest obowiązany wstrzymać pracę, wydać pracownikom polecenie oddalenia się w miejsce bezpieczne i do czasu usunięcia zagrożenia nie wydawać polecenia wznowienia pracy.
W razie zauważenia zakłócenia pracy maszyny lub urządzeń zabezpieczających albo objawów awarii mogących stworzyć poważne zagrożenie pracownik powinien natychmiast zatrzymać maszynę, wyłączyć zasilanie i powiadomić przełożonego. O zauważonym zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego pracownik ma obowiązek ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, a następnie niezwłocznie zawiadomić przełożonego. Obowiązek ostrzeżenia współpracowników o grożącym niebezpieczeństwie to naturalny odruch. Często wystarczy okrzyk: Stój! Uważaj! Pali się! Uciekajcie! by uratować komuś życie.
Jeżeli pracownik zauważy pożar w najbliższym otoczeniu, może podjąć próbę jego ugaszenia w zarodku przy pomocy dostępnych środków gaśniczych. Podejmując próbę gaszenia pożaru, należy pamiętać o zapewnieniu sobie drogi odwrotu. Do pożarów, które w większości przypadków można ugasić podręcznymi środkami gaśniczymi, można zaliczyć każdy mały pożar, którego wysokość płomieni nie przekracza wysokości osoby, i który nie obejmuje sąsiednich elementów, obiektów lub materiałów.
Edward Kołodziejczyk