Przypomnijmy w kwietniu i pod koniec ubiegłego roku Trybunał Konstytucyjny kilkukrotnie wypowiadał się na temat stawek "za urzędówki" w sprawach cywilnych i karnych. Część z tych spraw dotyczyła radców prawnych, część adwokatów, ale wspólny był kierunek rozstrzygnięć. Według TK przepisy różnicujące wynagrodzenia obrońcy, pełnomocnika "z wyboru" i "z urzędu" są niekonstytucyjne. MS zapowiadało, że pracuje nad zmianami, a Adwokatura właśnie przesłała resortowi swoje postulaty.
Przemysław Rosati, prezes NRA już 25 kwietnia 2023 r. skierował pismo do resortu sprawiedliwości, informując że Adwokatura jest gotowa włączyć się aktywnie do prac zmierzających do kompleksowego uregulowania kwestii wynagrodzenia za czynności adwokackie związane ze świadczeniem pomocy prawnej z urzędu. - W demokratycznym państwie prawa zasadą winno być konsultowanie wyprowadzanych uregulowań prawnych z podmiotami, których projektowane rozwiązania bezpośrednio dotyczą. Wobec braku działań Ministerstwa Sprawiedliwości zmierzających do prowadzenia konsultacji z przedstawicielami Adwokatury w zakresie prowadzonych prac analityczno-koncepcyjnych, o których wspomniał Pan Wiceminister Sebastian Kaleta w swych publicznych wypowiedziach, dotyczących stawek wynagrodzeń pełnomocników za świadczenie pomocy prawnej z urzędu, przedstawiamy podstawowe postulaty Adwokatury w tym zakresie, które mogą stanowić punkt wyjścia do dalszych wspólnych prac nad przedmiotowym zagadnieniem - wskazał w tamtym piśmie.
Zobacz procedurę w LEX: Koszty zastępstwa procesowego świadczonego z urzędu >
Teraz z kolei w piśmie do premiera zaapelował, by ten zawnioskował do Rady Ministrów o uchylenie rozporządzania - jak wskazał - jako niezgodnego z art. 32 ust. 1 i 2, art. 2, art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 31 ust. 3 i art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez to, że wskazane w tym rozporządzeniu stawki kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu oraz zasady ustalania i ponoszenia tych kosztów przez Skarb Państwa są niższe i inaczej ustalane niż stawki minimalne w tych samych sprawach dla adwokatów świadczących pomoc prawną z wyboru.
- W Konstytucji jest taki tryb pozwalający Prezesowi Rady Ministrów złożyć do Rady Ministrów wniosek o uchylenie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości, które jest niezgodne z prawem. Ponieważ Trybunał Konstytucyjny co rusz orzeka, że poszczególne przepisy tego rozporządzenia są niezgodne z Konstytucją, a Minister Sprawiedliwości - w naszej ocenie - nie potrafi tego problemu samodzielnie rozwiązać, wystąpiliśmy do premiera o to, żeby taki wniosek do Rady Ministrów skierował - mówi Rosati Prawo.pl.
Czytaj:
TK: stawki za "urzędówki" niezgodne z Konstytucją, MS zapowiada wzrost>>
Krople drążą skałę - po wyrokach TK bliżej do wyższych "urzędówek">>
Stawki do ujednolicenia i podwyższenia
Adwokaci postulują m.in. ujednolicenie stawek w sprawach z urzędu i ustalenie ich na poziomie stawek z wyboru. - Wszak nakład pracy pełnomocnika nie jest zróżnicowany w zależności od tego, na jakiej podstawie pełnomocnik pełni swoją rolę procesową. Aktualnie zachodzi potrzeba ustalenia stawek w sprawach prowadzonych „z urzędu” na poziomie stawek dla spraw prowadzonych „z wyboru” - wskazuje Rosati.
Więcej, w jego ocenie, biorąc pod uwagę, że na przestrzeni ostatnich 8 lat doszło do istotnych zmian gospodarczych, znacznego wzrostu kosztów prowadzenia działalności gospodarczej, wprowadzenia nowych danin publicznych, wzrostu płacy minimalnej, materiałów biurowych, cen energii elektrycznej, gazu i paliwa niezbędne jest nie tylko ustalenie wysokości stawek „z urzędu” na poziomie stawek „z wyboru”, ale jednoczesne urealnienie stawek przewidzianych w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.
- Wzrost minimalnego wynagrodzenia za pracę bez jednoczesnego wzrostu wynagrodzeń pełnomocników powoduje kolejny, niczym nieuzasadniony, realny spadek wynagrodzeń przy jednoczesnym wzroście kosztów prowadzenia działalności gospodarczej. Urealnienie wysokości wynagrodzenia pełnomocników wymaga co najmniej działań mających na celu podwyższenie ich do takiego poziomu, jaki przewidział Minister Sprawiedliwości w 2015 r. przy przyjęciu wysokości minimalnego wynagrodzenia na poziomie 3 600 zł brutto miesięcznie (od dnia 1 lipca 2023 r.) - wskazuje.
Co więcej - jak dodaje Rosati - powinno się wprowadzić zapis o corocznej waloryzacji przyjętych stawek. - Przy wciąż wzrastających kosztach prowadzenia działalności gospodarczej zachodzi konieczność zapewnienia pełnomocnikom stałego i pewnego wzrostu wynagrodzenia za prowadzenie spraw z urzędu. Wynagrodzenie adwokatów winno być dostosowane do realiów obowiązujących na rynku, w szczególności zaś winno uwzględniać poziom inflacji w danym roku - zaznacza.
Czytaj omówienie orzeczenia: Rozszerzenie powództwa nie zawsze wpływa na konieczność zasądzenia wyższych kosztów zastępstwa procesowego >
Dookreślenie wydatków adwokata "z urzędu"
Stawka pełnomocnika z urzędu, według par. 2 właściwego rozporządzenia składa się z dwóch elementów, a mianowicie opłaty (czyli stawki wynagrodzenia) oraz niezbędnych i udokumentowanych wydatków adwokata ustanowionego z urzędu. I właśnie, w ocenie prezesa NRA należy zmodyfikować określenia „niezbędne i udokumentowane wydatki” poprzez szczegółowe dookreślenie tych elementów i wprowadzenie zapisu, jakie wydatki wchodzą w zakres kosztów pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.
Postuluje on, by zapis ten został uzupełniony o wprowadzenie zasady zwrotu wydatków takich, jak:
- koszty dojazdu poniesione przez adwokata w związku ze stawiennictwem na terminach rozpraw, posiedzeniach sądu, oględzinach; wizyty w zakładach karnych;
- koszty korespondencji, co jest szczególnie istotne wobec nałożenia na pełnomocników obowiązku przesyłania odpisu każdego pisma procesowego bezpośrednio na adres pełnomocnika strony przeciwnej, do czasu wprowadzenia narzędzi informatycznych zapewniających elektroniczną komunikację z sądem i pomiędzy pełnomocnikami;
- koszty wykonania kserokopii i wydruku dokumentów, do czasu prowadzenia pełnej digitalizacji akt spraw;
- koszty ustanowienia pełnomocnika substytucyjnego w przypadku kolizji rozpraw.
Zobacz linię orzeczniczą: Zwrot wydatków ponoszonych przez pełnomocnika z urzędu oraz przez stronę >
- Uszczegółowienie określenia „niezbędne wydatki” pozwoli na wyeliminowanie rozbieżności w orzecznictwie i zachowanie jednolitego stanowiska we wszystkich sprawach. Niejednokrotnie dochodzi do kwestionowania wydatków pełnomocników związanych z dojazdem, w szczególności z dojazdem do klientów przebywających w zakładach karnych, zakładach opiekuńczo-leczniczych, szpitalach czy domach opieki. Strona ma prawo do spotkania i omówienia sprawy z pełnomocnikiem i nie ma żadnych podstaw prawnych do kwestionowania takiego rozwiązania, a odmienna praktyka jest błędna. Pozostawienie swobodnej ocenie Sądu kwestii związanych z kontaktem pełnomocnika z klientem może prowadzić w istocie rzeczy do niczym nieuzasadnionej reglamentacji spotkań klient ‒ pełnomocnik, co niejednokrotnie może prowadzić do naruszenia prawa do obrony lub prawa do rzetelnego procesu sądowego - wyjaśnia prezes NRA.
Zaliczkowa wypłata wynagrodzenia
W ocenie NRA potrzebne jest też wprowadzenie możliwości zaliczkowej wypłaty wynagrodzenia czy też wypłaty zaliczki na wydatki związane z prowadzeniem danej sprawy. - Wprowadzenie takiego rozwiązania wydaje się niezbędne w szczególności w sprawach skomplikowanych, wymagających przeprowadzenia szeregu czynności procesowych. Rozwiązanie prawne pozwalające adwokatowi na złożenie wniosku o zaliczkową wypłatę wynagrodzenia, ewentualnie o wypłatę zaliczki na „niezbędne wydatki” związane z prowadzeniem sprawy, pozwoli na odciążenie adwokatów od obowiązku finansowania Skarbu Państwa. Problem ten dotyczy głównie młodych adwokatów, którzy często borykają się z problemami finansowymi, zobowiązani są na bieżąco ponosić koszty prowadzenia działalności gospodarczej i jednocześnie finansować szereg wydatków związanych z obsługą zleconych im spraw z urzędu - zaznacza prezes Rosati.
Przypomina równocześnie, że rozwiązanie dotyczące wypłaty zaliczki na poczet wydatków przewiduje art. 288 k.p.c. wobec biegłych sądowych. Zgodnie z tym uregulowaniem „przewodniczący może przyznać biegłemu zaliczkę na poczet wydatków”. - Brak jest jakichkolwiek podstaw, aby sytuacja pełnomocnika z urzędu miała być mniej korzystna aniżeli biegłego. Zauważyć należy, że biegły zajmuje się jedynie fragmentem całej sprawy, skupia się na jednym zagadnieniu, do którego został powołany przez Sąd, podczas gdy pełnomocnik zobowiązany jest do kompleksowej obsługi całej sprawy, w tym bieżącego ponoszenia kosztów korespondencji związanej z doręczaniem pism procesowych, korespondencji z klientem, wydatków na materiały biurowe czy kosztów dojazdu. De facto jest zobligowany do kredytowania pomocy prawnej z własnych środków - podsumowuje.
Dodaje, że problem zaliczkowej wypłaty wynagrodzenia dotyczy również wieloosobowych, dużych spraw karnych, które prowadzone są niejednokrotnie przez kilka lat. - W sprawach karnych obrońcy przysługuje wynagrodzenie dodatkowe za udział w rozprawie na poziomie 20 proc. stawki podstawowej. Takie uregulowanie (przy wprowadzeniu odpowiednich modyfikacji) będzie pozwalało na wypłatę wynagrodzenia, np. co miesiąc czy co trzy miesiące w oparciu o wystawioną przez adwokata fakturę uwzględniającą liczbę rozpraw, w których uczestniczył. Niewątpliwie znacznym ułatwieniem zarówno dla Sądu orzekającego, jak i obrońcy byłoby wprowadzenie rozwiązania pozwalającego na zaliczkową wypłatę wynagrodzenia w oparciu o wystawioną fakturę VAT, a rozwiązanie takie pozwoli na bieżąco wypłacać wynagrodzenie za wykonane już czynności - dodaje.
Mediacja - też powinno być wynagrodzenie
Kolejny postulat dotyczy wprowadzenia oddzielnego wynagrodzenia za czynności przed wytoczeniem powództwa i oddzielnego wynagrodzenia dla pełnomocnika „z urzędu” za udział w postępowaniu mediacyjnym. - Obserwujemy stały wzrost liczby spraw kierowanych do mediacji. Postępowanie mediacyjne często obejmuje kilka spotkań, a co za tym idzie znaczny nakład pracy pełnomocnika. Postępowanie mediacyjne często dotyczy spraw rodzinnych, w których wynagrodzenie pełnomocnika ukształtowane jest na szczególnie niskim poziomie, a dodatkowe czynności związane z mediacją nie są w żaden sposób rozliczane przy ustalaniu wysokości wynagrodzenia. Nie ma żadnych racjonalnych podstaw do przyjęcia, że udzielana w tym aspekcie pomoc prawna miałaby być nieodpłatna lub kredytowana przez pełnomocników - dodaje Rosati.
W jego ocenie zasadne byłoby też wprowadzenie wynagrodzenia dodatkowego w wysokości 20 proc. stawki podstawowej za kolejne terminy rozpraw w sprawach cywilnych. - Wynagrodzenie w sprawach cywilnych, w szczególności zaś w sprawach rodzinnych, spadkowych i pracowniczych winno zostać uzupełnione o dodatkowe wynagrodzenie za udział adwokata w rozprawie, na wzór rozwiązań w sprawach karnych. Ustalona w Rozporządzeniu wysokość wynagrodzenia w sprawach rodzinnych, spadkowych czy pracowniczych kształtuje się często na niższym poziomie aniżeli w sprawach karnych, co tym bardziej uzasadnia konieczność dodatkowego wynagrodzenia za udział w rozprawie - podsumowuje.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
