Sprawa wraca jak bumerang od kilku lat. O zmiany walczą wspólnie adwokaci i radcy prawni, w różny sposób także występując do Trybunału Konstytucyjnego. Prawnicy nie tylko wnioskują by sądy przyznawały im wynagrodzenie zgodnie ze stawkami dla pełnomocników z wyboru, ale też część z nich rozważała wypisywanie się z list prawników gotowych świadczyć taką formę pomocy. Cały czas trwa też akcja Stowarzyszenia Adwokackiego Defensor Iuris pod hasłem "G(Ł)ODNA URZĘDÓWKA". Skutki można obserwować na grupach na portalach społecznościowych. Stowarzyszenie przygotowało zresztą - po wyroku TK z grudnia 2022 r. - nowe wnioski o przyznawanie adwokatom wynagrodzeń zgodnie ze stawkami dla obrońców z wyboru, które można kierować w sprawach karnych.
Są też te dotyczące spraw cywilnych, ale opierające się na poprzednim orzeczeniu TK na kanwie sprawy dotyczącej - co ważne - poprzednio obowiązującego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku, w sprawie nieopłaconej pomocy prawnej udzielanej przez adwokatów z urzędu. Publikowane są też orzeczenia sądów w tym zakresie.
Zobacz procedurę w LEX: Koszty zastępstwa procesowego świadczonego z urzędu >
Czytaj: TK: stawki za "urzędówki" niezgodne z Konstytucją, MS zapowiada wzrost>>
Po wyrokach ws. urzędówek "radcowskich" - adwokacka petycja do TK
Do Trybunału Konstytucyjnego skierowana została już petycja adwokacka, dotycząca zarówno orzeczenia w sprawie skarg radcowskich jak i spraw, które "wiszą" przed TK, a dotyczą stawek za urzędówki adwokackie. Opublikowana została na grupie społecznościowej "G(ł)odne urzędówki" z apelem by składać podobne.
O co chodzi? Autor petycji zwraca uwagę, że w kolejce w TK czeka kilka spraw dotyczących adwokackich urzędówek, m.in. sprawa SK 93/22, w której zakres zaskarżenia rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości został wskazany w sposób analogiczny jak w sprawie SK 53/22 - w której wyrok zapadł 20 kwietnia br.
Czytaj omówienie orzeczenia: Rozszerzenie powództwa nie zawsze wpływa na konieczność zasądzenia wyższych kosztów zastępstwa procesowego >
Przypomnijmy, TK wskazał, że brak jest jakichkolwiek podstaw, aby zróżnicować stawki minimalne dla radców prawnych świadczących w procesie pomoc prawną w zależności od tego, czy działają z wyboru czy z urzędu. Dodał również, że z jednej strony zawód radcy prawnego jest zawodem zaufania publicznego, o którym stanowi art. 17 Konstytucji, z czego wynikają również obowiązki o charakterze publicznym ale - jak dodał - zapewnienie profesjonalnej, procesowej pomocy prawnej osobom ubogim jest obowiązkiem państwa prawa. - W praktyce ciężar finansowy tych obowiązków rozkłada się pomiędzy Skarb Państwa a osoby wykonujące zawód zaufania publicznego w ten sposób, że Skarb Państwa ponosi koszty funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, zaś radcowie prawni ponoszą koszty związane z wykonywaniem zawodu zaufania publicznego - uzasadnił.
Zobacz procedurę w LEX: Przyznanie wynagrodzenia za nieopłaconą pomoc prawną udzieloną z urzędu >
Dzień wcześniej orzekł, że par. 8 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu, jest równie niezgodny z Konstytucją. Sędzia Piotr Pszczółkowski, w uzasadnieniu sprawy SK 85/22 podkreślił, że Trybunał nie znalazł jakichkolwiek racjonalnych argumentów, które uzasadniałyby nierówne traktowanie radców prawnych w zakresie opłat za świadczoną pomoc prawną w zależności od tego, czy działają oni z wyboru czy zostali ustanowieni z urzędu. Wskazał, że różnicowanie wynagrodzenia radców prawnych, czyli ustalanie wynagrodzenia pełnomocników z urzędu na znacznie niższym poziomie, nie ma uzasadnienia konstytucyjnego. Podniósł też, że podobny problem zróżnicowania wynagrodzeń dotyczy adwokatów i został rozstrzygnięty w dwóch orzeczeniach TK.
W petycji wskazano więc, że TK powinien jak najszybciej rozpoznać i sprawę adwokacką. - Rozpoznanie ww. sprawy poza kolejnością pozwoliłoby na kompleksowe rozwiązanie przedmiotowej kwestii, a ponadto odciążyłoby Trybunał od rozpoznawania merytorycznego wszystkich spraw dotyczących stawek jednostkowych - czytamy.
Czytaj: Sądy dostrzegają problem "urzędówek", a MS pracuje nad zmianami>>
MS obiecuje zmiany, ale wskazuje na MF
Już w lutym br., w związku z poprzednim wyrokiem TK, Ministerstwo Sprawiedliwości poinformowało Prawo.pl, że rozpoczęto w tym zakresie stosowne prace analityczno-koncepcyjne. - Celem jest dostosowanie odpowiednich rozporządzeń do tego wyroku. Projekty nowelizacji wkrótce zostaną poddane niezbędnym uzgodnieniom - zaznaczono. W rozmowie z PAP Sebastian Kaleta wiceminister sprawiedliwości zapewnił, że wynagrodzenia radców i adwokatów wzrosną. - Po tych wyrokach należy dokonać korekt stawek wynagrodzeń pełnomocników z urzędu i zrównać je z minimalnymi stawkami pełnomocników z wyboru. Oznacza to, że ich wynagrodzenia wzrosną. W Ministerstwie Sprawiedliwości pracujemy już nad kompleksowymi, całościowymi zmianami w tej sprawie - stwierdził. Jak dodał, resort sprawiedliwości chce, aby zmiany te zostały wdrożone i weszły w życie od początku 2024 r.
Zobacz linię orzeczniczą: Zwrot wydatków ponoszonych przez pełnomocnika z urzędu oraz przez stronę >
Wiceminister poinformował, że już przed kilkoma miesiącami po pierwszym wyroku TK w tej sprawie, ministerstwo rozpoczęło analizy i szacunki kosztów zmiany tych przepisów. - Z analiz tych wynika, że mowa o kilkudziesięciu milionach złotych rocznie. Oznacza to, że minister finansów będzie musiał uwzględnić te koszty i zarezerwować je w przyszłorocznym budżecie resortu sprawiedliwości. Mam nadzieję, że resort finansów znajdzie środki na zmiany, których wymaga Trybunał Konstytucyjny - wskazał Kaleta.
Głową w mur - sądy nadal orzekają różnie
O jaki wyrok chodzi? Trybunał Konstytucyjny w grudniu 2022 r. zajął się konstytucyjnością par. 17 dotyczącego opłaty w procesie karnym i w sprawach o wykroczenia. Chodzi o opłatę w sprawie objętej śledztwem - która wynosi 300 zł, za obronę przed sądem rejonowym w postępowaniu zwyczajnym lub przed wojskowym sądem garnizonowym - 420 zł i par. 4 ust. 2, zgodnie z którym ustalenie stawek w wysokości wyższej, a nieprzekraczającej 150 proc. tych określonych w rozporządzeniu może nastąpić z uwzględnieniem m.in. :
- nakładu pracy adwokata, w szczególności czasu poświęconego na przygotowanie się do prowadzenia sprawy, liczby stawiennictw w sądzie, w tym na rozprawach i posiedzeniach, czynności podjętych w sprawie, w tym czynności podjętych w celu polubownego rozwiązania sporu, również przed wniesieniem pozwu;
- wartości przedmiotu sprawy;
- wkładu adwokata w przyczynienie się do wyjaśnienia okoliczności faktycznych, jak również do wyjaśnienia i rozstrzygnięcia istotnych zagadnień prawnych budzących wątpliwości w orzecznictwie i doktrynie;
- stopnia zawiłości sprawy, w szczególności trybu i czasu prowadzenia sprawy, obszerności zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności dopuszczenia i przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego lub biegłych sądowych, dowodu z zeznań świadków, dowodu z dokumentów o znacznym stopniu skomplikowania i obszerności.
Trybunał orzekł, że przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości dotyczące stawek dla adwokatów z urzędu za sprawy karne i o wykroczenia, w zakresie w jakim są one niższe od stawek w tych samych sprawach dla obrońców "z wyboru", są niezgodne z Konstytucją.
Mimo to nadal sądy różnie podchodzą do stawek i to nawet w sprawach, w których TK zakwestionował przepisy je kształtujące. Zresztą sam SN - o czym pisało Prawo.pl - nie uwzględnił wniosku o zastosowanie stawki w wysokości takiej, jak w przypadku obrońców z wyboru wskazując, że podstawą był wyrok Trybunału, którego moc obowiązywania budzi wątpliwości. A to dlatego, że skład orzekający nie był właściwy (sędzia powołany w miejsce tzw. sędziego dublera). W jego ocenie Trybunał Konstytucyjny wydając wyrok z 20 grudnia nie spełniał wymogów "sądu ustanowionego ustawą".
Są jednak sądy, które przyznają adwokatom wynagrodzenia za pomoc prawną z urzędu w wysokości stawek minimalnych za pomoc prawną "z wyboru". Przykładem jest to choćby Sąd Rejonowy Kraków-Krowodrza, który powołał się przy tym na wyrok TK z grudnia 2022 r., podobnie było w przypadku Sądu Rejonowego Szczecin Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie, Sądu Rejonowego w Gryficach, czy Sądu Okręgowego w Warszawie.
Ten ostatni przypadek jest ważny też z tego powodu, że sąd w uzasadnieniu stwierdził, że przyjęte w grudniu przez TK stanowisko należy przez analogię odnieść do par.17 ust. 2 rozporządzenia ministra z 2016 r. dotyczącym spraw przed II instancją, bo również i w tym przypadku są dysproporcje w traktowaniu adwokatów z urzędu (stawka w sprawach karnych zgodnie z tym ust. wynosi 420 zł) i z wyboru (w tym przypadki stawka minimalna to 840 zł). Z kolei przykładowo Sąd Okręgowy w Koszalinie postanowił zwrócić się z pytaniem prawnym do Sądu Najwyższego.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
