W myśl proponowanych przepisów przydział stanowisk do określonego sądu ogłosi Minister Sprawiedliwości w Biuletynie Informacji Publicznej. Co więcej sędzia sądu rejonowego, z dniem wejścia w życie ustawy ma stać się sędzią sądu powszechnego z miejscem służbowym w sądzie okręgowym, sędzia sądu apelacyjnego, z dniem wejścia w życie ustawy, staje się sędzią sądu powszechnego, a minister wyznacza mu miejsce w sądzie regionalnym lub okręgowym. Sędzia może w takiej sytuacji przejść w stan spoczynku.
Co ważne ustawa ma zacząć obowiązywać od 1 stycznia 2023 r. za wyjątkiem m.in. przepisów dotyczących sytuacji sędziów - te wejdą w życie 14 dni od jej opublikowania.
Czytaj też: Wynagrodzenia ławników i biegłych sądowych >
Czytaj też: Losowanie spraw i zasady wyłaniania składów wieloosobowych >
Obszerny projekt ustawy o ustroju sądów powszechnych zakłada zmiany w organizacji sądów. W myśl nowych przepisów do lamusa odejdą sądy rejonowe, będą sądy okręgowe i regionalne (zamiast apelacji). Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa, w drodze rozporządzenia i kierując się - jak zapisano - "potrzebą zapewnienia racjonalnej organizacji sądownictwa, przez dostosowanie liczby sądów, ich wielkości i obszarów właściwości do zakresu obciążenia wpływem spraw, a także uwzględniając potrzebę zapewnienia sprawności postępowań sądowych, w celu zagwarantowania realizacji prawa obywatela do rozpoznania jego sprawy w rozsądnym terminie" określi siedziby, obszar właściwości, zakres rozpoznawanych spraw, a także podział na izby sądów.
Czytaj:
Jest projekt spłaszczenia struktury sądów>>
Spłaszczenie struktury sądów może doprowadzić do chaosu i dezorganizacji >>
Izby i oddziały, a w izbie prezes
Tu warto wskazać, że zgodnie z projektem - przykładowo sądy gospodarcze, pracy, ubezpieczeń społecznych, rodzinne będą tworzyć izby sądów okręgowych. I tak sąd zamówień publicznych - izbę gospodarczą Sądu Okręgowego dla m.st. Warszawy w Warszawie.
Oddziały będą jednostkami organizacyjnymi sądu okręgowego, z których sąd ten może, ale nie musi się składać. Innymi słowy - jak wskazano w uzasadnieniu - możliwość utworzenia przez Ministra Sprawiedliwości oddziałów będzie fakultatywna w zależności od potrzeby zapewnienia racjonalnej organizacji sądownictwa. Tu uwaga - oddział zajmujący się sprawami rodzinnymi nie będzie mógł rozpatrywać tych o rozwód czy separacje.
Czytaj też: Postępowanie dyscyplinarne sędziego - strony, ich uprawnienia i obowiązki >
Izby z kolei zastąpią obecne wydziały. Poszczególnymi izbami będą kierowali prezesi izb, powoływani spośród sędziów danej izby na okres trzech lat przez prezesa właściwego sądu. I tak w sądach okręgowych obligatoryjnie zostaną utworzone trzy izby: cywilna – do spraw z zakresu prawa cywilnego oraz prowadzenia ksiąg wieczystych; karna – do spraw z zakresu prawa karnego oraz spraw zgodności z prawdą oświadczeń lustracyjnych, a także do kontroli danych telekomunikacyjnych, pocztowych i internetowych; rodzinna – do spraw z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, spraw dotyczących demoralizacji i czynów karalnych nieletnich, leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz od środków odurzających i psychotropowych oraz spraw należących do sądu opiekuńczego na podstawie odrębnych ustaw.
W sądach regionalnych będą natomiast izby: cywilna – do spraw z zakresu prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego, jak również spraw gospodarczych oraz innych spraw z zakresu prawa gospodarczego i cywilnego należących do sądu gospodarczego, a także do spraw z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, spraw dotyczących demoralizacji i czynów karalnych nieletnich, leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz od środków odurzających i psychotropowych oraz spraw należących do sądu opiekuńczego na podstawie odrębnych ustaw; karna – do spraw z zakresu prawa karnego oraz spraw zgodności z prawdą oświadczeń lustracyjnych i pracy i ubezpieczeń społecznych – do spraw z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.
Tu również dodatkowo będą mogły być tworzone izby gospodarcze – do spraw gospodarczych oraz innych spraw z zakresu prawa gospodarczego i cywilnego należących do sądu gospodarczego oraz izba rodzinna – do spraw z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, spraw dotyczących demoralizacji i czynów karalnych nieletnich, leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz od środków odurzających i psychotropowych oraz spraw należących do sądu opiekuńczego.
Czytaj: Sądy jeszcze nie wyszły z COVID-u, a już czeka je kolejna reforma>>
Pracownicy sądów tam gdzie będzie potrzeba
Jak podkreśla projektodawca, zasadniczym skutkiem reformy w odniesieniu do organizacji sądów będzie utworzenie, w miejsce aktualnie funkcjonujących 11 sądów apelacyjnych, 46 sądów okręgowych oraz 318 sądów rejonowych, systemu składającego się z 79 sądów okręgowych jako sądów I instancji oraz 20 sądów regionalnych jako sądów II instancji.
Czytaj też: Oceny kwalifikacyjne pracowników sądów i prokuratury >
- Obecna rozproszona struktura administracji sądowej powoduje, że w niewielkich jednostkach istnieje potrzeba zatrudnienia większej liczby pracowników kadr niżby to wynikało z ilości sędziów, asesorów, referendarzy, asystentów, urzędników i innych pracowników, a to celem zapewnienia zastępstwa na wypadek nieobecności. Skutkiem jest obsługa przez jednego pracownika kadr około 30 pracowników sądu, podczas gdy w większych jednostkach, dysponujących znacznie szerszymi możliwościami organizacji zastępstw dzięki liczniejszej grupie pracowników kadr, jeden pracownik kadr obsługuje 50 – 70 zatrudnionych. Tak więc utworzenie oddziałów ma na celu równomierne obciążenie pracą również urzędników zatrudnionych w pionach nieorzeczniczych, co nie jest możliwe przy aktualnym rozdrobnieniu struktury - czytamy w uzasadnieniu projektu. Jest też zapewnienie, że projektowane rozwiązania nie zakładają zwalniania pracowników, ale "ich dalsze zatrudnienie wpisane będzie w nową strukturę organizacyjną sądownictwa".
Mniej funkcyjnych, więcej orzeczników
Ministerstwo Sprawiedliwości szacuje, że po planowanej reorganizacji będzie nieco ponad 1 000 sędziów funkcyjnych (prezesów i wiceprezesów sądów, prezesów izb oraz wizytatorów), natomiast około 2 000 sędziów spośród 3 143 pełniących obecnie funkcję przewodniczącego wydziału, zastępcy przewodniczącego wydziału, kierownika sekcji lub wizytatora, zacznie orzekać na 100 procent.
- To pozwoli na odzyskanie około 600 etatów orzeczniczych. Likwidacja większości stanowisk funkcyjnych zmniejszy więc przydział sędziom orzekającym w pełnym zakresie o około 10 proc. Jeżeli chodzi o liczbę sędziów rozpoznających sprawy II-instancyjne, to aktualnie jest to około 1 700 sędziów, z czego tylko około 60 proc. orzeka w pełnym obciążeniu. Po reorganizacji z wymienionej grupy w niepełnym zakresie będzie orzekać zaledwie 13 proc. Oznacza to, że w pełnym zakresie orzekać będzie około 1 500 sędziów rozpoznających sprawy II instancyjne, aktualnie orzekających w niepełnym zakresie - podkreślono oceniając skutki zmian.
To co z tymi sędziami?
To jedno z najczęściej pojawiających się obecnie pytań. Sędziowie nieoficjalnie obawiają się bowiem tak duża reforma może pociągnąć za sobą kadrowe skutki. Wielu z nich zastanawia się czy będzie się to wiązać z ponowną weryfikacją przy udziale Krajowej Rady Sądownictwa.
W Ocenie Skutków Regulacji wskazano, że po spłaszczeniu struktury sądów, każdy sędzia będzie posiadać inwestyturę w zakresie sądu, jaki będzie odpowiadać nowej strukturze sądownictwa, z zachowaniem uposażenia na zajmowanym aktualnie stanowisku. Innymi słowy, procedura nominacyjna ma być ograniczona do jednokrotnego aktu mianowania – na pierwsze stanowisko sędziowskie. Zmiana miejsca służbowego z miejsca służbowego w sądzie okręgowym na miejsce w sądzie regionalnym będzie następowała wskutek decyzji Ministra Sprawiedliwości.
Autorzy projektu zapewniają, że skutkiem zmian będzie m.in. zniesienie dysproporcji finansowych pomiędzy sędziami różnych szczebli poprzez to, że awans ekonomiczny wynikać będzie wyłącznie ze stażu pracy, bez względu na szczebel sądu, w którym sędzia pełni służbę (z zachowaniem dodatków funkcyjnych i za długoletnią pracę).
W proponowanych przepisach wskazano, że sędzią sądu powszechnego jest osoba powołana na to stanowisko przez prezydenta, która złożyła wobec niego ślubowanie (art. 121). Odmowa złożenia ślubowania będzie równoznaczna ze zrzeczeniem się stanowiska sędziowskiego (art. 120 par. 4). Równocześnie prezydent, powołując daną osobę na stanowisko sędziego sądu powszechnego, będzie określał miejsce służbowe sędziego (sąd), do którego uzyskał powołanie, zgodnie z jego dotychczasowym miejscem służbowym jako asesora sądowego (art. 120 par. 2) albo zgodnie z treścią obwieszczenia o wolnym stanowisku sędziowskim.
Minister Sprawiedliwości będzie decydował o przenoszeniu sędziów i to zarówno w przypadku wyrażenia przez nich zgody, jak i braku zgody. Przeniesienie sędziego w powodu zniesienia stanowiska wywołanego zmianą w organizacji sądownictwa lub zniesienia danego sądu będzie mogło nastąpić jednak dopiero, gdy uwzględnienie jego wniosku co do nowego miejsca służbowego nie będzie możliwe.
Minister sprawiedliwości zdecyduje gdzie będzie sędzia
W myśl art. 156. par. 1. sędzia sądu rejonowego, z dniem wejścia w życie ustawy staje się sędzią sądu powszechnego z miejscem służbowym w sądzie okręgowym, którego obszar właściwości obejmuje obszar właściwości znoszonego sądu rejonowego, orzekającym w dacie wejścia w życie w oddziale, jeżeli został on utworzony. Z kolei sędzia sądu okręgowego, z dniem wejścia w życie ustawy, o której mowa w art. 1, staje się sędzią sądu powszechnego z miejscem służbowym w sądzie okręgowym, którego obszar właściwości obejmuje siedzibę znoszonego sądu okręgowego.
Co więcej jeżeli w mieście będącym siedzibą znoszonego sądu okręgowego utworzono więcej niż jeden sąd okręgowy, Minister Sprawiedliwości wyznacza sędziemu znoszonego sądu okręgowego miejsce służbowe w jednym z tworzonych sądów okręgowych. Za zgodą sędziego Minister Sprawiedliwości może wyznaczyć sędziemu sądu rejonowego lub sędziemu sądu okręgowego inne miejsce służbowe, w tym w sądzie regionalnym w przypadku sędziego, który pełnił służbę na stanowisku sędziowskim co najmniej 5 lat. W takim przypadku sędzia, z dniem wejścia w życie ustawy, o której mowa w art. 1, staje się sędzią sądu powszechnego z miejscem służbowym wyznaczonym za jego zgodą przez Ministra Sprawiedliwości
z kolei art. 157. par. 1. sędzia sądu apelacyjnego, z dniem wejścia w życie ustawy, o której mowa w art. 1, staje się sędzią sądu powszechnego. Minister Sprawiedliwości wyznacza mu miejsce służbowe w sądzie regionalnym, utworzonym na obszarze znoszonego sądu apelacyjnego, albo w sądzie okręgowym, którego siedziba mieści się w obszarze właściwości tego sądu regionalnego. Sędzia może w takiej sytuacji przejść w stan spoczynku z dniem wejścia w życie ustawy, składając oświadczenie w tym przedmiocie Ministrowi Sprawiedliwości w terminie 14 dni.
Sędzia nie zgłosi się w pracy - wygaśnie stosunek służbowy
Co ważne stosunek służbowy sędziego lub asesora sądowego, który w terminie 14 dni od dnia uznania za doręczoną informacji o miejscu służbowym albo zawiadomienia o wyznaczeniu miejsca służbowego bez usprawiedliwienia nie stawi się w wyznaczonym sądzie i nie odbierze ustalonego dla niego zakresu obowiązków wynikającego z podziału czynności w tym sądzie ma wygasnąć z dniem następującym po.
Stwierdzi to Minister Sprawiedliwości.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
