Reguła nemo iudex in causa sua rozumiana jest na dwa sposoby

Do referatu sędziego Sądu Najwyższego Antoniego Bojańczyka wpłynęła sprawa o wyłączenie od orzekania w sprawie karnej sędziego Sądu Najwyższego Adama Rocha, na podstawie art. 41 par. 1 k.p.k. w zw. z art. 42 par.1 k.p.k.

Przepisy te dotyczą wyłączenia sędziego, który wzbudza uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie. Wyłączenie następuje na żądanie sędziego, z urzędu albo na wniosek strony.

Zasadny wniosek strony

Dotychczas postanowieniami Sądu Najwyższego zostali wyłączeni następujący sędziowie SN: postanowieniem z 27 marca 2025 r. - sędzia Marek Siwek, postanowieniem z 18 kwietnia 2025 r. – sędzia Anna Dziergawka i postanowieniem z 20 maja 2025 r. – sędzia Igor Zgoliński.

Jak wskazał sędzia Michał Laskowski - sprawozdawca, na obecnym etapie procedowania obrońca zażądał wyłączenia od rozpatrywania przedmiotowego wniosku sędziego SN Antoniego Bojańczyka, wskazując, że został powołany na swoje stanowisko na skutek rekomendacji tego samego KRS co sędzia Adam Roch. A więc dotyczy go ta sama przesłanka, w której wnioskodawca upatrywał konieczność odsunięcia od orzekania sędziego sprawozdawcy.

Wadliwe powołanie sędziego Bojańczyka

Ustalenie, że autor kasacji podniósł pod adresem sędziego SN wylosowanego do rozpoznania kasacji zarzut powołania go na stanowisko na wniosek KRS ukształtowanej na podstawie ustawy z 8 grudnia 2017 r., pozwoliło na sięgnięcie po instytucję odsunięcia sędziego objętego wnioskiem od prowadzenia sprawy, na podstawie art. 41 par 1 k.p.k – iudex suspectus.

Pozostawienie tej sprawy w referacie Antoniego Bojańczyka groziłoby naruszeniem reguły nemo iudex in causa sua i wystąpieniem obawy, że w odbiorze zewnętrznym pojawi się przeświadczenie o istnieniu kierunkowego nastawienia sędziego co do sposobu rozstrzygnięcia kwestii wskazanej w nadzwyczajnym środku zaskarżenia – uznał sędzia Laskowski.

Sprawa sędziego Mariusza Łodko

Inaczej Sąd Najwyższy zinterpretował art .41 k.p.k. i orzecznictwo TSUE w sprawie testu niezawisłości sędziego powołanego po grudniu 2017 r. Mariusza Łodko. Miał on rozpoznawać sprawę cywilną – prywatyzacji nieruchomości.

Sędzia SN Mariusz Załucki 9 lipca 2025 r. odrzucił wniosek o test niezawisłości i bezstronności sędziego Łodko, bazujący na zarzucie powołania sędziego w wadliwej procedurze, ze względu na sposób ukształtowania Krajowej Rady Sądownictwa.

Sąd Najwyższy uznał, w ślad za stanowiskiem Komisji Europejskiej wyrażonym w postępowaniu przed Trybunałem Sprawiedliwości UE, że sędziowie-członkowie organu krajowego, który odgrywa decydującą rolę w procedurze nominacyjnej sędziów, mogą być wybierani przez krajowy parlament.

W okolicznościach sprawy adwokat kwestionował status sędziów wyznaczonych do rozpoznania złożonej przez nią skargi kasacyjnej, wnosząc o przeprowadzenie w stosunku do nich na podstawie art. 29 par. 5 ustawy o SN testu spełnienia przez sędziego wymogów niezawisłości i bezstronności z uwzględnieniem okoliczności towarzyszących powołaniu sędziego i jego postępowania po powołaniu.

Pytania do TSUE i wykreślenie sprawy

Sąd Najwyższy wystąpił w tej sprawie do Trybunału Sprawiedliwości UE z szeregiem pytań prejudycjalnych dotyczących m.in. unijnego standardu powoływania sędziów. W sprawie C-719/24 zawisłej przed tym Trybunałem Sprawiedliwości Komisja Europejska 25 marca 2025 r. przedstawiła m.in. stanowisko, iż nie ma przepisów prawa unijnego, które przewidywałyby procedurę wyłaniania sędziów-członków organu krajowego takiego jak Krajowa Rada Sądownictwa i zaproponowała, by Trybunał udzielił m.in. następującej odpowiedzi na zadane pytane prejudycjalne:

Art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 2 TUE i art. 47 Karty praw podstawowych należy interpretować w ten sposób, że w zakresie w jakim procedury nominacyjne sędziów w państwie członkowskim przewidują wystarczające gwarancje pozwalające na wykluczenie wszelkich uzasadnionych wątpliwości co do niezawisłości i bezstronności powołanych w nich sędziów, nie sprzeciwiają się co do zasady ustawodawstwu krajowemu przewidującemu, że sędziowie-członkowie organu krajowego, który odgrywa decydująca rolę w procedurze nominacyjnej sędziów, takiego jak Krajowa Rada Sądownictwa, wybierani byli przez krajowy parlament.

Postanowieniem z 30 kwietnia 2025 r. Prezes TSUE m.in. po rozważeniu uwag przedstawionych w imieniu Komisji Europejskiej, a także w związku z postanowieniem Sądu Najwyższego złożonym do TSUE 27 marca 2025 r., postanowił wykreślić sprawę C-719/24 z rejestru Trybunału - powodem jest fakt, że Sąd Najwyższy wycofał postawione zagadnienia.

Postanowienia SN, sygnatury akt III CB 72/23 z 9 lipca 2025 r. i II KK 41/25 z 25 czerwca 2025 r.