Problem dostrzegł Rzecznik Praw Obywatelskich, który zwrócił uwagę na rozbieżność orzeczeń Sądu Najwyższego w sprawach karnych po uznaniu przez Trybunał Konstytucyjny, że przepisy o stawkach pełnomocników z urzędu i z wyboru są niezgodne z Konstytucją (SK 78/21). Rozstrzygnięcie zagadnienia stawek adwokackich i radcowskich jest o tyle istotne, że na wyrok Trybunału czekają trzy nowe skargi dotyczące innych niż uchylone przepisy rozporządzenia ministra sprawiedliwości.
Zdaniem rzecznika po tym wyroku sądy mogą skorzystać z art. 626 par. 2 k.p.k., który stanowi, że jeżeli w orzeczeniu kończącym postępowanie nie zamieszczono rozstrzygnięcia o kosztach, jak również gdy zachodzi konieczność dodatkowego ustalenia ich wysokości lub rozstrzygnięcia o kosztach postępowania wykonawczego, orzeczenie w tym przedmiocie wydaje odpowiednio sąd pierwszej instancji, sąd odwoławczy, a w zakresie dodatkowego ustalenia wysokości kosztów także referendarz sądowy właściwego sądu.
W czasie rozprawy w Izbie Karnej Sądu Najwyższego Prokurator Krajowy Andrzej Pogorzelski uznał, że podjęcie uchwały jest zbędne, gdyż chodzi o stosowanie prawa a nie interpretację przepisów prawa.
Zobacz też linię orzeczniczą: Kasacja od rozstrzygnięcia w sprawie kosztów procesu >
SN odmawia podjęcia uchwały
Siedmiu sędziów Izby Karnej postanowiło 13 grudnia 2023 r. odmówić podjęcia uchwały, choć dostrzega poważny problem prawny.
Jak uzasadniał sędzia Tomasz Artymiuk, treść zagadnienia i pytania odnosiły się do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 20 grudnia 2022 r. (SK 78/21), w którym brał udział sędzia powołany na zajęte już miejsce, czyli tzw. sędzia dubler. W związku z tym Sąd Najwyższy uznał, że w rozstrzygnięciu sprawy nie orzekał organ konstytucyjny, orzeczenie Trybunału nie wywołuje skutków prawnych stosowanie do art. 190 ust. 1 Konstytucji.
- Siłą rzeczy Sąd Najwyższy swoje orzeczenie musi oprzeć na wyrokach TK z lat 2015-2016, a także na podstawie wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu w sprawie Xero Floor przeciwko Polsce, który orzekł, że TK nie jest sądem ustanowionym ustawą – wyjaśniał sędzia sprawozdawca. – W tej sytuacji sądy mogą dokonywać rozproszonej kontroli konstytucyjności przepisów rozporządzenia ministra sprawiedliwości i art. 626 k.p.k.
Skarb państwa musi ponieść koszty
W sytuacji gdy nie ma uprawnionego organu konstytucyjnego, sąd rozpatrujący wniosek adwokatów o podwyższenie kosztów i odnoszący się do niekonstytucyjnych przepisów z 2016 roku dojdzie do wniosku, że przepisy są niekonstytucyjne, to może zastosować art. 626 par. 2 k.p.k. – wskazał Sąd Najwyższy.
Sąd musi uwzględnić prawa nabyte stron wynikające z rozporządzenia ministra sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie zrównujące wynagrodzenia dla przedstawicieli procesowych stron. Sąd Najwyższy zaznaczył, że zrównanie wynagrodzenia takich osób reprezentujących klientów z urzędu i z wyboru jest możliwe tylko w dwóch wypadkach:
- Gdy Skarb Państwa zostanie w całości obciążony kosztami postępowania,
- W sytuacji, gdy kosztami zostanie obciążona jedna ze stron, ale sąd zwolnił stronę z wydatków ponoszonych na rzecz przedstawiciela procesowego z urzędu.
Tylko w takich wypadkach można podwyższyć wynagrodzenie pełnomocnikowi, obrońcy reprezentującego oskarżonego w procesie. – Nie można zaskakiwać oskarżonego czy oskarżyciela posiłkowego po czasie, ze będzie ponosić dodatkowe koszty, ważne jest bowiem zaufanie obywatela do państwa – wyjaśniał sędzia Artymiuk.
Sędzia sprawozdawca podkreślił rzecz najważniejszą: Przez trzy lata minister sprawiedliwości nic nie zrobił, aby naprawić przepisy niezgodne z Konstytucją, minister zaniechał takich działań, bo zajmował się innymi sprawami.
Dopiero w ostatnich tygodniach rządów pojawiły się projekty rozporządzenia ministra sprawiedliwości, które urzędówki dla adwokatów i radców prawnych zrównują ze stawkami za pomoc prawną z wyboru. Co więcej - w myśl projektów, które trafiły właśnie do opiniowania, w sprawie cywilnej i w przypadku wygranej, do zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu nie będzie potrzebne wykazanie bezskuteczności ich egzekucji od strony, która przegrała. Rozporządzenia mają zacząć obowiązywać od 1 stycznia 2024 r. Na ten cel przeznaczonych ma zostać dodatkowo 120 mln zł.
Czytaj więcej : Kiedy wzrost stawek za urzędówki
Czytaj też w LEX: Klejnowska Monika, Gwarancyjne aspekty na tle kosztów procesu karnego w praktyce orzeczniczej Niemiec, Austrii i Szwajcarii >
Zobacz również linię orzeczniczą: Wynagrodzenie obrońcy za sporządzenie kasacji z własnej inicjatywy >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
