Opublikowane w poniedziałek stanowisko to reakcja na decyzje o "odmrażaniu" sądów i przywracaniu w nich stacjonarnych rozpraw. W związku z tym wydane zostały wytyczne Ministerstwa Sprawiedliwości, na bazie których prezesi sądów wydają zarządzenia, których jednym z elementów jest ograniczenie dostępu obywateli do budynków sądowych oraz do udziału w rozprawach. 

Czytaj: Kina się otwierają, sądy zamykają dla publiczności - konstytucyjne prawo zagrożone>>

Jawność gwarancją rzetelności

Tymczasem Fundacja Helsińska przypomina, że jawność postępowania sądowego stanowi przy tym jedną z gwarancji rzetelności postępowania, jak również tego, by w jego ramach przestrzegano podstawowych gwarancji proceduralnych, w tym takich zasad jak zasada obiektywizmu, równowagi stron procesowych czy domniemania niewinności.  - Wartość ta jest również fundamentem społecznego zaufania do wymiaru sprawiedliwości - czytamy w opinii. 

Czytaj w LEX: E-rozprawa i zmiany w sposobie procedowania w tarczy 3.0 >

Zdaniem HFPC, sądy zamknięte, odgrodzone murem od społeczeństwa nie mogą spełniać swej konstytucyjnej roli, ani gwarantować, że ich rozstrzygnięcia nie będą kontestowane i podważane.  - W końcu, jawność postępowania sądowego, to także podstawowy element pracy mediów oraz organizacji społecznych zajmujących się kontrolą działalności władz publicznych - stwierdzają autorzy opinii. 

Zobacz procedurę w LEX: Skierowanie sprawy na posiedzenie niejawne przez NSA w związku z COVID-19 >

Czytaj: Sądy testują rozprawy online, w Łodzi pierwsza z udziałem publiczności>>

 

Element społecznego nadzoru

Jak dodają, uczestnictwo w posiedzeniach sądowych stanowi ważne narzędzie społecznego nadzoru nad przestrzeganiem podstawowych praw człowieka. I przypominają, że wielokrotnie z możliwości tej korzystali pracownicy i wolontariusze Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. Dlatego też HFPC apeluje do wszystkich aktorów zaangażowanych w sprawy wymiaru sprawiedliwości, a w szczególności do Ministerstwa Sprawiedliwości, o poszanowanie konstytucyjnych gwarancji prawa do rozpoznania sprawy w jawnym postępowaniu sądowym.  

Czytaj w LEX: Tarcza 3.0 - rozwiązania prawne dla pełnomocników i sędziów >

Zarządzenia zawieszają konstytucyjne prawo

Autorzy opinii zauważają, że wydane przez Ministerstwo Sprawiedliwości zalecenia adresowane do prezesów sądów okręgowych zakazują wstępu do budynku sądów osobom innym niż wzywane do udziału w posiedzeniu lub też wykazujących inną niezbędną potrzebę. Rekomendują także wydawanie zarządzeń uniemożliwiających lub ograniczających dostęp publiczności do sal rozpraw. - W istocie więc zmierzają one do zawieszenia konstytucyjnej gwarancji jawności postępowań sądowych - oceniają eksperci Fundacji.  

Czytaj: Sędzia Krupa: COVID-19 jawności rozprawy nie powinien ograniczać>>

Jak zauważają, uzasadnieniem dla takich rozwiązań mają być względy bezpieczeństwa związane z wciąż trwającą epidemią wirusa SARS-COV-2. Zdaniem HFPC, w świetle art. 45 Konstytucji okoliczności te, a także forma w jakiej zostały one zakomunikowane, nie mogą stanowić podstawy do całkowitego wyłączenia zewnętrznej jawności rozpraw sądowych.  - Dodatkowo, biorąc pod uwagę wprowadzone w ostatnich dniach rozwiązania ustawowe pozwalające ograniczać jawność posiedzeń sądowych za zgodą stron procesowych, uznać należy, że takie rozwiązania nieproporcjonalnie ingerują w prawo jednostki do sądu. Zaleceń tych w żaden sposób nie da się uznać za konieczne w demokratycznym państwie prawnym - czytamy w opinii Helsińska Fundacja Praw Człowieka. 

Czytaj w LEX: Prawa i obowiązki pełnomocników procesowych w praktyce w związku z koronawirusem >