Pierwszy dzień funkcjonowania Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych to 10 października 2018 r. Wtedy to prezydent wręczył akty nominacyjne na stanowiska 19 sędziom - tak zaczyna się sprawozdanie Izby z działalności za 2018 r.
Problemem jest, że nowa Izba, zajmująca się publicznymi sprawami, bardzo często obraduje na posiedzeniach niejawnych. Z czego to wynika?
Czytaj: Mało spraw w nowych izbach SN - za dużo sędziów?
Sprawność przede wszystkim
Dyrektor programowy fundacji ePaństwo Krzysztof Izdebski, ocenia, że niejawność posiedzeń w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN wynika z ogólnej tendencji niejawnych posiedzeń w postępowaniach nieprocesowych, która ma na celu przyspieszenie postępowań sądowych. Generalnie rozpatrywanie, również innych spraw w tym trybie ma na celu sprawne postępowanie. W kontekście sądów administracyjnych jest to norma, w sytuacji, gdy strony nie wnoszą o rozpoznawanie spraw z zakresu bezczynności na posiedzeniu jawnym. Dzięki temu uzyskują orzeczenie szybciej - wyjaśnia Izdebski.
- Oczywiście lepszą praktyką jest obradowanie jawne w kwestiach istotnych społecznie - dodaje Krzysztof Izdebski. Jednak czynności techniczne, kwestie formalne mogą być rozstrzygane bez udziału stron i publiczności. Generalnie - jawność ustąpiła szybkości w sądach - zaznacza ekspert.
Czytaj w LEX: Nowa ustawa o Sądzie Najwyższym w praktyce >
Groźba wtórnej przewlekłości
W czasie trzech miesięcy 2018 r. działalność Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych skoncentrowana była przede wszystkim na rozpoznaniu spraw:
- na przewlekłość postępowania
- skarg wyborczych
Rozpoznanie spraw na przewlekłość w pierwszej kolejności uzasadnione było bowiem zagrożeniem ich wtórną przewlekłością.
Dochowanie tego terminu było częstokroć niemożliwe z uwagi na to, że wiele tych skarg wpłynęło zanim jeszcze powołani zostali sędziowie do orzekania w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych.
Skargi nadzwyczajne w mniejszości
Zaskakuje znikoma liczba skarg nadzwyczajnych, które wpłynęły do końca 2018 r., a do których rozpoznania Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych jest wyłącznie właściwa. Z tego faktu nie należy wyprowadzać zbyt daleko idących wniosków, jako że z informacji pochodzących od podmiotów kwalifikowanych, uprawnionych do wniesienia skargi nadzwyczajnej wynika, że podania od obywateli o wniesienie skargi nadzwyczajnej idą już nie w setki, a w tysiące.
Czytaj w LEX: Skarga nadzwyczajna w praktyce >
Jak informuje prezes Izby sędzia Joanna Lemańska, trwa weryfikacja tych podań przez podmioty uprawnione. Obecnie wnioski o wniesienie tych skarg rozpatrywane są przez Rzecznika Praw Obywatelskich i w prokuraturze.
Prof. Lemańska w sprawozdaniu za 2018 r. zwraca uwagę, że skargi nadzwyczajne w sprawach cywilnych – inaczej niż w karnych – są wnoszone za pośrednictwem sądów powszechnych i dopiero wpłyną do Sądu Najwyższego.
Sędziowie Izby rozpoczęli regularne orzekanie od grudnia 2018 r. i z punktu widzenia organizacji pracy Izby i bieżącego załatwiania spraw, korzystnym będzie, jeśli skargi te będą wpływały na bieżąco i stopniowo, a nie w zmasowanej, jednorazowej liczbie.
Zobacz w LEX procedury:
- Wniesienie skargi nadzwyczajnej od orzeczenia sądu powszechnego w sprawie cywilnej >
- Badanie dopuszczalności skargi nadzwyczajnej przed Sądem Najwyższym ze względu na zachowanie terminu do jej wniesienia w sprawie cywilnej >
- Badanie dopuszczalności skargi nadzwyczajnej przed Sądem Najwyższym ze względów podmiotowych oraz przedmiotowych w sprawie cywilnej >
- Badanie dopuszczalności skargi nadzwyczajnej przed Sądem Najwyższym ze względu na wymagania konstrukcyjne skargi w sprawie cywilnej >
- Rozpoznanie skargi nadzwyczajnej przez Sąd Najwyższy w sprawie cywilnej >
Zagadnienia prawne: skarga na PKW
W działalności orzeczniczej Izby już na początku pojawiły się istotne zagadnienia prawne, które skłoniły składy orzekające do zastosowania takich instytucji, jak pytanie prawne do Trybunału Konstytucyjnego, czy przedstawienie zagadnienia prawnego do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów Sądu Najwyższego.
Czytaj: SN: Czy Izba Kontroli Nadzwyczajnej jest sądem europejskim?
Rozpoczynając omówienie spraw od tych z kategorii należących do zakresu prawa publicznego, w pierwszej kolejności należy wskazać na sprawę, która dotyczyła skargi partii politycznej na uchwałę Państwowej Komisji Wyborczej z 15 października 2018 r. w sprawie odrzucenia sprawozdania tej partii o źródłach pozyskania środków finansowych w 2017 r. Siedmioosobowy skład Sądu Najwyższego przedstawił Trybunałowi Konstytucyjnemu następujące pytanie prawne: czy odrzucenie sprawozdania finansowego partii politycznej przez PKW z powodu pozyskiwania środków z niedozwolonych źródeł, niezależnie od przyczyn, nie narusza konstytucyjnej zasady państwa prawa?
Gdyby miało się okazać, że przepis ten jest niezgodny z Konstytucją, wówczas skarga byłaby uzasadniona, ponieważ uchwała PKW została oparta na niekonstytucyjnej podstawie prawnej.
53 skargi na przewlekłość
Kolejna grupa spraw, w których sędziowie Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych w grudniu 2018 r. wydali wiele orzeczeń, dotyczy skarg na przewlekłość postępowania, toczących się na podstawie ustawy z 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki. Skład orzekający Sądu Najwyższego powziął istotną wątpliwość, czy w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności dopuszczalna jest skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki. Zagadnienie to trzyosobowy skład Sądu Najwyższego przekazał do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów SN.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyraźnie rysuje się rozbieżność poglądów co do tego, czy w sprawach o nadanie klauzuli wykonalności dopuszczalna jest skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym bez nieuzasadnionej zwłoki.
W siedmiu sprawach o przewlekłość, rozpoznawanych w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, skargi stron zostały uznane za uzasadnione, a od Skarbu Państwa zasądzone na rzecz skarżącego stosowne, wynikające z ustawy, sumy pieniężne.
Jest to odsetek całkiem spory, mając na uwadze fakt, że w 2018 r. w Izbie rozpoznane zostały (w większości w grudniu) 53 skargi na przewlekłość.
Przyczyną, która uzasadniałaby zwłokę sądu nie mogą być kwestie organizacyjne i kolejność wyznaczania, na co wskazywano w odpowiedzi na skargę. Jak wielokrotnie podnoszono w orzecznictwie „stale rosnący wpływ spraw oraz niewystarczająca obsada sędziów orzekających w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych nie usprawiedliwiają przewlekłości postępowania wynikającej z niewyznaczenia terminu rozprawy apelacyjnej”.
Zagadnienie wagi ustrojowej
W zawieszeniu pozostaje nadal pytanie, które zadała Izba Cywilna SN Trybunałowi Sprawiedliwości UE, czy wadliwie powołana Izba Kontroli Nadzwyczajnej SN jest sądem europejskim? To wyraźny akt oskarżenia skierowany wobec władzy ustawodawczej i wykonawczej, ale też uwaga pod adresem kolegów sędziów.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
