Naczelny Sąd Administracyjny orzekł niedawno, że ustanowienie prawa użytkowania wieczystego na rzecz nabywcy roszczenia dekretowego rażąco narusza prawo, a zatem jest niedopuszczalne. Jest to zwrot w dotychczasowym orzecznictwie, wprowadzający poważny problem co do realizacji roszczeń dekretowych. Dlatego Rzecznik Praw Obywatelskich zadał Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu pytanie prawne, aby rozstrzygnął, czy nabywca roszczeń z dekretu warszawskiego jest stroną postępowania dekretowego.
Afera reprywatyzacyjna w Warszawie polegała m.in. na tym, że osoby, które skupowały roszczenia od dawnych właścicieli, wygrywały w sądach sprawy o odszkodowanie.
Sądy różnie oceniają zaś skuteczność zbycia roszczenia o ustanowienie prawa użytkowania wieczystego opartego na art. 7 dekretu warszawskiego z 1945 r. Raz uznają, że nabywca ma interes prawny, czyli jest stroną postępowania - kiedy indziej stwierdzają, że interesu prawnego nie ma, wobec czego nie jest stroną w rozumieniu art. 28 k.p.a.
Prawa wynikające z Konstytucji
Rzecznik wskazał na argumenty odwołujące się bezpośrednio do zasad i wolności wyrażonych w Konstytucji.
Zwrócił uwagę na zasadę zaufania do prawodawcy oraz zasadę pewności prawa i bezpieczeństwa prawnego, której treść można sprowadzić do „zakazu zastawiania przez przepisy prawne pułapek, formułowania obietnic bez pokrycia bądź nagłego wycofywania się przez państwo ze złożonych obietnic lub ustalonych reguł postępowania” (wyrok TK sygn. KP 2/08). Nakazuje ona poszanowanie interesów gospodarczych i finansowych obywateli, którzy rozpoczęli pewne działania w uzasadnionym przekonaniu, że reguły prawa pozwolą im na uzyskanie określonych rezultatów.
W kwestii spraw dekretowych nie ulega wątpliwości, że nabywcy roszczeń byli przez lata traktowani przez prawo – tj. w praktyce jego stosowania, w tym w orzecznictwie sądów administracyjnych – jako podmioty mogące skutecznie zgłaszać lub popierać wnioski dekretowe. Natomiast zwrot w linii orzeczniczej, jaki dokonał się w ostatnim czasie, zmienił sytuację na ich niekorzyść. Co istotne, wszystkie orzeczenia opowiadające się za tym zwrotem nie odniosły się w jakikolwiek sposób do zarówno dotychczasowego orzecznictwa, jak i obowiązujących przepisów, z konstytucyjnymi wartościami i zasadami włącznie.
Zasada zaufania obywatela do państwa nie ogranicza się do treści norm tworzonych przez ustawodawcę, a obejmuje obowiązek lojalnego działania wszystkich organów państwa, w tym sądów administracyjnych.
Rozbieżności orzecznicze
W związku z tym, że ujawnione rozbieżności bezpośrednio dotyczą możliwości realizacji prawa majątkowego, podlegającego ochronie na podstawie art. 64 ust. 1 Konstytucji RP, RPO kieruje pytanie prawne:
Czy nabywcy roszczeń wynikających z art. 7 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy przysługuje przymiot strony w rozumieniu art. 28 ustawy Kodeks postępowania administracyjnego w sprawie o ustanowienie prawa użytkowania wieczystego na podstawie przepisów dekretu?
NSA podjął 10 kwietnia br. uchwałę, zgodnie z którą nabywcy roszczeń wynikających z dekretu warszawskiego nie przysługuje przymiot strony w sprawie administracyjnej o wydanie decyzji reprywatyzacyjnej na podstawie dekretu Bieruta.
Uchwała sądu negatywna
Sędzia sprawozdawca Marian Wolanin argumentował, że nie ma podstaw do przyjmowania dopuszczalności zawierania umów cywilnoprawnych o zbycie roszczeń dekretowych, gdzie umowa taka oznaczałaby, że „zgodna wola byłego właściciela z osobą, która nie doznała żadnych skutków prawnych z dekretu, miałaby decydować o tym, komu władza ma dać".
Dlatego w podjętej uchwale uznano, że stronie umowy przelewu określonej w dekrecie warszawskim wierzytelności do uzyskania prawa użytkowania wieczystego nie przysługuje przymiot strony w rozumieniu kodeksu postępowania administracyjnego w postępowaniu administracyjnym o wydanie decyzji na podstawie dekretu warszawskiego. Jak zastrzegł sędzia Wolanin, uchwała NSA działa na przyszłość i nie dotyczy więc przeszłego stanu prawnego.
Uchwała siedmiorga sędziów NSA z 10 kwietnia 2024 r., sygn. akt I OPS 1/23
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
