Wkrótce ma zostać opublikowany raport Zespołu Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur przy Biurze RPO dotyczący opieki psychiatrycznej nad dziećmi, wychowankami placówek resocjalizacyjnych. Z materiałów - do których dotarło Prawo.pl - wynika m.in., że MOW-y (w których przebywają dzieci od 13 roku życia, także te które uciekały z domu lub wagarują) nastawione są jedynie na wsparcie doraźne nastolatków, nie ma rozwiązań i nie ma kadry, która mogłaby ich diagnozować, prowadzić z nimi terapie grupowe czy indywidualne. A zakres problemów dzieci jest bardzo szeroki - od uzależnień, po traumy po przemocy w rodzinie czy wykorzystywaniu seksualnym.
Czytaj: Prawnik na każdym etapie i nowe instytucje w postępowaniu wobec nieletnich>>
- Leki psychotropowe, które dostają, koła zainteresowania, które się im oferuje - nie wystarczą - mówią specjaliści. Dodają, że reforma postępowania wobec nieletnich - która obecnie jest przeprowadzana - powinna skupić się na wyciągnięciu tych placówek z lat 70. ubiegłego wieku, a nie tworzeniu nowych ośrodków wychowawczo-adaptacyjnych, które część bardziej problematycznej młodzieży miałyby przejąć. - Te dzieci mają duży potencjał, potrzebują jednak wsparcia, uporania się z przeszłością i perspektyw - mówią.
Sprawdź w LEX: Co dyrektor szkoły może uczynić w sytuacji, kiedy uczeń jest agresywny wobec uczniów i pobił nauczyciela? >
Wagarowanie, kradzieże, uzależnienia - MOW-y od wszystkiego
Jak wynika z raportu przygotowywanego w Biurze RPO, jednym z największych problemów MOW-ów (jest ich w całym kraju ok. 95) jest to że nie są profilowane. Podzielone są jedynie na ośrodki wychowawcze resocjalizacyjne i rewalidacyjno-resocjalizacyjne. Te ostatnie przeznaczone są dla nieletnich z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim. W pozostałych co do zasady przebywają dzieci niedostosowane społecznie, czyli takie które wykazują demoralizację albo popełniły czyn karalny. Nie ma natomiast ośrodków, które byłyby nastawione na nastolatków np. uzależnionych od alkoholu, od środków psychoaktywnych, narkotyków czy dopalaczy.
- Nie ma też placówek przeznaczonych dla nieletnich z zaburzeniami psychicznymi gdzie oddziaływania byłoby sprofilowane i ukierunkowane na ich potrzeby. Nawet w zakładach poprawczych jest inaczej, choć tych placówek - powiedzmy specjalistycznych - jest niewiele. W MOW-ach jest szerokie spektrum problemów od dzieci uzależnionych, poprzez nieletnich z zaburzeniami psychiatrycznymi, którzy systematycznie zażywają leki, nieletnich którzy popełnili czyn karalny, dokonali rozboju, albo kradzieży, po dzieci które trafiły tu w związku z demoralizacją, czyli nie chodzą do szkoły, wagarują, używają wulgaryzmów - mówi Prawo.pl dr Justyna Jóźwiak z Zespołu KMPT przy Biurze RPO.
Sprawdź w LEX: Czy uczniowi, które przebywa w zakładzie poprawczym, przysługuje stypendium szkolne? >
Przypomina, że w MOW-ach mogą być też umieszczani nieletni w tzw. trybie tymczasowym na podstawie artykułu 26 ustawy o postępowaniu w sprawach o nieletnich. - Czyli w trakcie toczącego się postępowania, nie zostali jeszcze osądzeni. W przypadku dorosłych - są skazani i tymczasowo aresztowani i to są dwie grupy, które są mocno od siebie izolowane. W przypadku nieletnich wszystkie kategorie wychowanków trafiają do jednej placówki. To jest ogromne wyzwanie dla personelu. I o ile MOW ma niewielką pojemność - np. 26 wychowanków, to można nad tym jeszcze teoretycznie zapanować, pod warunkiem wyspecjalizowanej kadry. Ale jeżeli placówki liczą 80, 90 wychowanków albo ponad 100, sytuacja się komplikuje - dodaje.
Czytaj: Poprawczak obowiązkowo w przypadku gwałtu, zabójstwa czy... podpalenia>>
Jednym z przykładów, na który powołują się przedstawiciele RPO jest sprawa chłopca uzależnionego od heroiny, Czeczena z pochodzenia i muzułmanina. Trafił do MOW-u po długim okresie zażywania narkotyku i wymagał szpitalnego detoksu, ale szpital nie chciał go przyjąć. Pracownicy MOW-u zaczęli więc szukać na własną rękę ośrodka leczenia uzależnień, który by go przyjął. Okazało się, że takie ośrodki są ale nie realizuje się w nich obowiązku szkolnego, poza tym część z nich to ośrodki katolickie. W efekcie MOW sam zajął się dzieckiem i przeprowadził detoks. - W takich sytuacjach powinny być jednak podjęte kolejne kroki zmierzające do leczenia uzależnienia psychologicznego, do którego konieczna jest profesjonalna terapia - wskazują eksperci.
Sprawdź w LEX: Jakie dokumenty powinien skompletować powiat w celu umieszczenia dziecka w młodzieżowym ośrodku wychowawczym? >
Profesor Marek Konopczyński z Uniwersytetu w Białymstoku mówi wprost - dopóki nie będzie ośrodków profilowanych, czyli dla określonej kategorii dzieci i młodzieży, gdzie będą zatrudniani specjaliści z wykształceniem profilowanym, będzie panował chaos w kierowaniu i pracy wychowawczej w tych placówkach.
Sprawdź w LEX: Na jakich zasadach Policja może w szpitalu przesłuchać nieletniego? >
- Od lat środowisko akademickie postulowało żeby dokonać profesjonalizacji MOW-ów i w ramach tych placówek wyodrębnić takie, które będą się zajmowały określonymi kategoriami dzieci i młodzieży, by ten podział nie był związany z rodzajem czynów, tylko z parametrami, zaburzeniami osobowości osób tam trafiających. Czyli ośrodki nastawione na prace resocjalizacyjną i pracę terapeutyczną a nie – tak jak jest obecnie – kierowanie dzieci tam gdzie jest miejsce. Obecny stan nie trzyma się logiki – mówi ekspert.
Przypomina, że zgodnie z współczesnymi koncepcjami resocjalizacji, przyczynami nieprzystosowania społecznego są zaburzone potencjały rozwojowe czy możliwości rozwojowe nieletnich. - Zadaniem takiego ośrodka powinno być wyrównanie tych braków i przede wszystkim nastawienie na rozwój potencjałów młodych ludzi. Jeżeli młody człowiek ma potencjał sportowy, to powinny być profilowane ośrodki w tym zakresie, podobnie jak szkoły sportowe. Te dzieci powinny trafiać do ośrodków, które dają im szansę na rozwój, bo to jest szansa na wyprowadzenie ich na prostą drogę – wskazuje profesor.
Leki psychotropowe, koło fotograficzne - zamiast terapii
Kolejnym wskazywanym problemem jest brak zorganizowanej opieki psychiatrycznej i terapeutycznej. Eksperci podkreślają, że praktycznie w każdej historii wychowanka MOW-u pojawia się podobny schemat - trauma z dzieciństwa, mająca różne przyczyny - od molestowania seksualnego, poprzez przemoc fizyczną, psychiczną ze strony najbliższych, porzucenie przez rodziców, ich samobójstwo, po uzależnienia rodziców, alkoholizm czy narkomanie. To też często dzieci od najmłodszych lat zaniedbywane fizycznie. - Stąd konieczna jest w ich przypadku kompleksowa opieka terapeutyczna, medyczna, wsparcie pedagogiczne i wychowawcze, ponieważ jeśli nie uporają się ze swoimi problemami teraz to nie uporają się z nimi też w życiu dorosłym - mówi Jóźwiak.
Z wizytacji przedstawicieli RPO wynika, że w każdym MOW-ie jest od kilku do kilkunastu nastolatków przyjmujących leki psychotropowe. Najczęstszym rozpoznaniem stwierdzonym przez psychiatrów są przy tym zaburzenia zachowania i emocji, w tym zaburzenia opozycyjno – buntownicze, czyli: brak koncentracji, agresja, niestosowanie się do norm ogólnie obowiązujących, niewykonywanie poleceń opiekunów, nadpobudliwość i np. uzależnienie. Są one tożsame z pojęciem demoralizacji, które w postanowieniach sądu najczęściej opisywane jest jako właśnie naruszanie zasad współżycia społecznego, uchylanie się od obowiązku szkolnego, buntowniczość, uzależnienie, używanie wulgaryzmów.
- Dziecko, które doznało traumy w dzieciństwie nie dostaje pomocy, bo rodzice nie interesują się jego losem, nie ma poczucia bezpieczeństwa, zaczyna sprawiać problemy, trafia do domu dziecka, z domu dziecka do MOW-u, z jednego MOW-u do kolejnego. Po drodze są hospitalizacje psychiatryczne. I dostaje wypis, w zaleceniach lekarz przepisuje zazwyczaj leki, które ma przyjmować i inne zalecenia np. konieczność uczestniczenia w terapii indywidualnej, albo w terapii grupowej, albo oddziaływanie wzmożone dla dzieci DDA. I to ważne, bo jest pomysł na pomoc. Problem w tym, że wraca do MOW i ... oprócz leków, pozostałe zalecenia nie są realizowane - zaznacza Jóźwiak.
Czytaj: Dyrektor szkoły ukarze niesfornego ucznia>>
W MOW-ach zatrudniony jest co prawda psycholog i pedagog, ale spotkania z nimi - jak mówią rozmówcy Prawo.pl - są doraźne, czyli jak coś się stanie, dziecko się samookaleczy, nie pojedzie na święta do domu. Na propozycje, by zawiązywać współpracę z organizacjami pozarządowymi, które się specjalizują w takich terapiach dyrektorzy odpowiadają, że dziecko trzeba tam dowieźć - a często to daleko lub, że uczestniczyło w zajęciach, ale się zniechęciło. Jedynym oddziaływaniem poza lekami staje się więc - raz na kilka miesięcy - konsultacja psychiatryczna w poradni zdrowia psychicznego, celem wypisania kolejnej dawki. Jej przebieg - na co zwrócono uwagę w przygotowanym raporcie - jest dość automatyczna. Lekarz pyta dziecko jak się czuje i przepisuje leki, które wydają mu wychowawcy. Dzieci nie są nawet świadome, że powinny powiedzieć, że zasypiają po nich na lekcjach.
Pani z dobrym sercem nie wystarczy
Rozmówcy dodają, że MOW-y podobnie jak inne tego typu placówki muszą opierać się na personelu. Ludzie z pasją i misją, mądrością życiową powodują, że ośrodki w miarę dobrze funkcjonują, ale niedoświadczeni - ja mówią - mogą przyczynić się do tragedii do których też dochodzi. Wymieniają przy tym tzw. drugie życie, czyli tworzenie nieformalnych struktur, ustalanie hierarchii wśród wychowanków, lidera wyznaczającego zasady.
- Personel powinien więc być czujny i dobrze przeszkolony, szkolenia powinny być oferowane przez dyrektora palcówki i to on powinien dbać, aby były systematyczne i wychodziły naprzeciw oczekiwaniom kadry. Pracownicy, którzy bezpośrednio pracują z nieletnimi powinni mieć także zapewnioną superwizję, by móc omawiać ze specjalistami trudności, z którymi się borykają w pracy. A tak się nie dzieje, niektórzy pracownicy we własnym zakresie załatwiają sobie szkolenia, bo w placówce oferowane są tylko te podstawowe np. z zakresu BHP czy pierwszej pomocy. My z kolei, rozmawiając z pracownikami, widzimy konieczność szkolenia w zakresie rozwiązywania konfliktów w grupie albo technik deeskalacji konfliktu, stosowania przymusu bezpośredniego, nowoczesnych oddziaływań resocjalizacyjnych, ważne jest także zapobieganie wypaleniu zawodowemu. A z tym jest problem - mówi dr Jóźwiak.
Specjalista psychiatrii dzieci i młodzieży Joanna Paruszkiewicz uważa, że w MOW-ach powinni być zatrudniani specjaliści z certyfikatami, psychoterapeuci, i - jak dodaje - powinna ich być określona liczba. - To muszą być osoby, które wiedzą co mają robić z ogromnym cierpieniem jakie wnoszą ze sobą te dzieci, znają metody terapeutyczne. Nie chodzi tylko o diagnozę, ale i możliwość leczenia - psychoterapii. To musi być grupa ludzi, którzy mogą zrobić terapię grupową, prowadzić psychoterapię, indywidualną terapię stresu - mówi.
I dodaje, że chodzi o specjalistów z pomysłem, kreatywnych, którzy potrafią zaplanować pracę, rozpoznać potrzeby dzieci, mieć gotowość do rozwiązywania problemów, otwartej dyskusji i umiejętności spierania się. - Młodzi ludzie mają potrzebę nawiązania relacji, wybrania sobie osoby ważnej, autorytetu. Innymi słowy pani z dobrym sercem i chęciami nie wystarczy - dodaje.
Problemy wychowawcze? Z MOW-u do MOW-u
Przedstawiciele RPO podczas swoich wizytacji ujawnili też, że dyrektorzy "radzą sobie" z nastolatkami sprawiającymi problemy wychowawcze, przenosząc ich do innej placówki - odbywa się to zgodnie z przepisami i bez nadzoru sądu. Zdarzają się dzieci z zaburzeniami psychicznymi, które w ten sposób zmieniają ośrodek co kilka miesięcy. - A to pozbawia je stabilizacji - jeśli chodzi o samo miejsce - i bezpieczeństwa. Do tego dochodzi brak systematycznej i adekwatnej do ich potrzeb opieki specjalistycznej - mówią.
Kolejna praktyką - na którą wskazują - są kary za samookalaczenie bywa, że wpisane w regulamin MOW-u. - To nie są pojedyncze przypadki. Generalnie dzieci za samookaleczanie dostają kary - zakaz wychodzenia na dwór, czy korzystania z internetu, zamiast otrzymać wsparcie oraz specjalistyczną pomoc i opiekę . Badaliśmy sprawę dziewczynki, która się pocięła się tuż po rozmowie przez telefon ze swoją matką. Kobieta zakazała jej przyjazdu na Boże Narodzenie do domu. Dziecko zostało ukarane. Pielęgniarki jedynie opatrzyły jej rany. Nikt nie rozmawiał z nią, nie miała wsparcia psychologa - dodaje Jóźwiak.
Doktor Paruszkiewicz mówi, że to kolejny argument za indywidualnym podejściem do problemów wychowanków MOW-ów. Jak podkreśla, czasem dziecko okalecza się indywidualnie po cichu, czasem dzieci robią to wspólnie w grupie, namawiają się i nagrywają.
- W każdym przypadku sytuacja wymaga diagnozy. Po to by nie stosować kar trzeba stosować odpowiednie metody wychowawcze, opiekuńcze i przede wszystkim być z dzieckiem. Zapobiegania, a nie karania. Rozmowa z dzieckiem, a nie przemawianie do dziecka. Dzieci, które do mnie przychodzą, są często z bardzo dobrych środowisk, wydaje się, że góry powinny przenosić a i tak się okaleczają. Są smutne, nieszczęśliwe. Nie ma w tym zakresie różnicy pomiędzy nimi, a dziećmi z rodzin gorzej sytuowanych czy np. z rodzin gdzie rodzice piją. Dlaczego więc te drugie mają być za to karane, a te z tak zwanych „lepszych” rodzin mają dostawać profesjonalną opiekę? - pyta retorycznie Paruszkiewicz.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
