Przypomnijmy w lutym wyrok dotyczący polskich przepisów wydał Trybunał Sprawiedliwości UE. Wskazał, że wymóg skuteczności i szybkości, który obowiązuje przy wydawaniu orzeczenia zarządzającego powrót dziecka, wiąże również w ramach wykonywania takiego orzeczenia. A prawo Unii - zaznaczył - stoi na przeszkodzie temu, by organy krajowe mogły uzyskać, bez uzasadnienia, wstrzymanie wykonania prawomocnego orzeczenia zarządzającego powrót dziecka. Pytanie prejudycjalne w tej sprawie zadał Sąd Apelacyjny w Warszawie. Chodziło o dwoje urodzonych w Irlandii małoletnich dzieci polskich rodziców. Latem 2021 r. dzieci i matka wyjechały na wakacje do Polski, na co ojciec wyraził zgodę. We wrześniu 2021 r. matka poinformowała ojca, że pozostanie wraz z dziećmi na stałe w Polsce. Ojciec zwrócił się do sądów polskich z wnioskiem o zarządzenie powrotu dzieci. Sąd Apelacyjny w Warszawie utrzymał w mocy postanowienie sądu pierwszej instancji nakazujące powrót obojga dzieci do Irlandii. Gdy postanowienie stało się wykonalne, Rzecznik Praw Dziecka i Prokurator Generalny zgłosili żądanie wstrzymania jego wykonania, co było podstawą pytania do TSUE.
Czytaj: TSUE: Polska nie może wstrzymywać wydania dziecka - to wbrew Konwencji Haskiej>>
Postanowienie sądu? Można wstrzymać wydanie dziecka
27 sierpnia 2018 r. weszła w życie ustawa o wykonywaniu niektórych czynności organu centralnego w sprawach rodzinnych z zakresu obrotu prawnego na podstawie prawa Unii Europejskiej i umów międzynarodowych. Główną zmianą było to, że sprawy, które wcześniej rozpatrywali głównie sędziowie rejonowi, trafiły do przeszkolonych sędziów w 11 sądach okręgowych. Apelacjami zajmuje się wydział przy Sądzie Apelacyjnym w Warszawie. Wyroki miały zapadać - w poszczególnych instancjach - z założenia w 6 tygodni, a dziecko do czasu uprawomocnienia pozostawać w Polsce. Wprowadzono również możliwość wniesienia kasacji i przymus adwokacki.
W tej sprawie chodzi jednak o nowelizację kodeksu postępowania cywilnego, która weszła w życie wiosną 2022 r., a która umożliwia Prokuratorowi Generalnemu, Rzecznikowi Praw Dziecka i Rzecznikowi Praw Obywatelskich uzyskanie wstrzymania wykonania prawomocnego orzeczenia sądowego zarządzającego powrót dzieci, wydanego na podstawie Konwencji haskiej w sytuacji skargi kasacyjnej czy skargi nadzwyczajnej.
Zobacz PROCEDURĘ: Postępowanie w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, prowadzone na podstawie Konwencji haskiej >>>
Tę nowelę przygotowała Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, a odpowiadał za nią były wiceminister sprawiedliwości, obecnie członek Rady Ministrów, minister Michał Wójcik, który wprowadzał w 2018 r. zmiany dotyczące transgranicznych uprowadzeń dzieci przez ich rodziców. I tak, zgodnie z tymi przepisami, na żądanie podmiotu wymienionego w art. 519[1] par. 2[2] - Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Dziecka lub Rzecznik Praw Obywatelskich - zgłoszone sądowo w terminie nie przekraczającym dwóch tygodni od uprawomocnienia się postanowienia w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, wstrzymuje się z mocy prawa wykonanie tego postanowienia.
Takie wstrzymanie ma ustać po dwóch miesiącach od uprawomocnienia się postanowienia, jeśli podmioty te nie wniosą skargi kasacyjnej. Jej wniesienie oznacza wstrzymanie wydania dziecka do czasu zakończenia postępowania kasacyjnego. To nie wszystko. Sąd drugiej instancji będzie mógł też wstrzymać takie postanowienie na wniosek stron i na podstawie art. 388 par. 1 - jeżeli na skutek wykonania orzeczenia stronie może być wyrządzona niepowetowana szkoda. Mowa także o skardze nadzwyczajnej - zgodnie z art. 388[3] jej wniesienie wstrzymuje z mocy prawa wykonanie postanowienia w przedmiocie odebrania dziecka.
Czytaj: Nowelizacja wstrzymująca wydanie dziecka za granicę już obowiązuje>>
TSUE ma jasny pogląd w sprawie
Trybunał przypomniał, że zgodnie z rozporządzeniem Bruksela II bis właściwe sądy państw członkowskich są zobowiązane do wydania orzeczenia zarządzającego powrót danego dziecka w szczególnie krótkim i ścisłym terminie. - Orzeczenie takie powinno, co do zasady, zapaść najpóźniej w terminie sześciu tygodni od wniesienia sprawy, z zastosowaniem najszybszych procedur przewidzianych w prawie krajowym. Zarządzenia powrotu dziecka bezprawnie uprowadzonego można odmówić jedynie w konkretnych i wyjątkowych, należycie uzasadnionych wypadkach - zaznacza.
Zobacz procedurę w LEX: Wstrzymanie wykonania postanowienia sądu drugiej instancji w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką w sprawie prowadzonej na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. >
Dodaje, że rozporządzenie Bruksela II bis uzupełnia i uściśla konwencję haską z 1980 r. - Oba te teksty stanowią niepodzielną całość normatywną, która ma zastosowanie do procedur powrotu dzieci bezprawnie uprowadzonych w Unii. Wymóg skuteczności i szybkości, który obowiązuje przy wydawaniu orzeczenia zarządzającego powrót, wiąże organy krajowe również w ramach wykonywania takiego orzeczenia. Wykonanie w krótkim terminie orzeczenia umożliwiającego niezwłoczny powrót dziecka zmierza również do zapewnienia przestrzegania praw podstawowych zagwarantowanych w karcie praw podstawowych, a w szczególności - praw podstawowych dziecka - zaznacza.
W jego ocenie rozwiązanie przyjęte przez polskiego ustawodawcę - nowela z 2022 r. - może naruszać skuteczność (effet utile) rozporządzenia Bruksela II bis. Trybunał podkreślił, że już pierwsze wstrzymanie na okres dwóch miesięcy samo w sobie przekracza termin, w którym, zgodnie z tym rozporządzeniem, orzeczenie zarządzające powrót powinno zostać wydane. - Ponadto, ponieważ organy uprawnione do żądania wstrzymania nie mają obowiązku uzasadnienia swojego żądania, a wykonywanie tego uprawnienia nie podlega jakiejkolwiek kontroli sądowej, przedmiotowe przepisy nie gwarantują, że powrót dziecka do miejsca jego zwykłego pobytu będzie mógł zostać wstrzymany jedynie w konkretnych i wyjątkowych przypadkach - wskazano.
Zobacz procedurę w LEX: Uznanie orzeczenia sądu innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (UE) 2019/1111 bez przeprowadzania specjalnego postępowania >
Rząd poprawia - uzasadnienie ma być
Zgodnie z projektem, który trafił do Sejmu, żądanie wstrzymania z mocy prawa wykonania postanowienia dotyczącego wydania dziecka ma zwierać uzasadnienie wskazujące szczególne powody wstrzymania wykonalności tego postanowienia. Nowela ma wejść w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia.
W uzasadnieniu wskazano, że projektując zmianę przeanalizowano sprawy sądowe, a konkluzja jest taka, że wystąpienie z wnioskiem o wstrzymanie wykonania zaskarżonego orzeczenia w trybie art. 388 par. 1 k.p.c. nie było skuteczne, albowiem wnioski takie były oddalane i sąd II instancji nie wstrzymywał wykonania swojego orzeczenia ani też orzeczenia sądu I instancji.
Czytaj w LEX: Skarga kasacyjna w sprawach o nakazanie powrotu dziecka na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. >
- Realizując wyrok TSUE w sposób, który pozwoli na realizację uprawnień podmiotów instytucjonalnych wskazanych w art. 519[1] par. 22 k.p.c. (RPO, RPD, Prokurator Generalny) do wniesienia skargi kasacyjnej bez obawy o to, że prawomocne orzeczenie nakazujące powrót dziecka do państwa miejsca stałego pobytu zostanie wykonane przed jej wniesieniem w ustawowym terminie lub już po jej wniesieniu, a przed rozpoznaniem przez Sąd Najwyższy, sformułowano propozycję odnoszącą się do „zwykłego” charakteru żądania uprawnionych podmiotów, określając, że żądanie to zawiera uzasadnienie wskazujące szczególne powody wstrzymania wykonalności tego postanowienia - zaznaczono w uzasadnieniu.
Zobacz procedury w LEX:
- Postępowanie w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, prowadzone na podstawie Konwencji haskiej >
- Postępowanie z wniosku o ustalenie, że nie zachodzą podstawy do odmowy uznania orzeczenia sądu innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (UE) 2019/1111 >
- Postępowanie z wniosku o odmowę uznania orzeczenia sądu innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (UE) 2019/1111 >
- Wystawienie zaświadczenia w celu uzyskania w innym państwie członkowskim UE uznania albo stwierdzenia wykonalności orzeczenia, ugody sądowej albo dokumentu urzędowego pochodzącego z Rzeczpospolitej Polskiej >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
