Konkubinat a zmiany nazwiska

Zasady zmiany imienia lub nazwiska oraz tryb postępowania w tych sprawach reguluje ustawa z 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska. Zgodnie z art. 3 pkt 2, zmiana nazwiska oznacza zmianę na inne nazwisko, zmianę pisowni nazwiska lub zmianę nazwiska ze względu na formę właściwą dla rodzaju żeńskiego lub męskiego.

Zmiany można dokonać wyłącznie z ważnych powodów. I tak zgodnie z art. 4: zmiany imienia lub nazwiska można dokonać wyłącznie z ważnych powodów, w szczególności gdy dotyczą zmiany:

imienia lub nazwiska ośmieszającego albo nielicujące z godnością człowieka;
na imię lub nazwisko używane;
na imię lub nazwisko, które zostało bezprawnie zmienione;
na imię lub nazwisko noszone zgodnie z przepisami prawa państwa, którego obywatelstwo również się posiada.

Ponieważ zastosowano "w szczególności", katalog nie jest zamknięty, a powodu muszą być "ważne" i w tym zakresie orzecznictwo sądów jest różne.

Czytaj: Zmiana nazwiska dziecka po rozstaniu rodziców>>

Czytaj w LEX: Administracyjnoprawny tryb zmiany nazwiska (imienia) w prawie austriackim z elementami analizy prawnoporównawczej >>>

Po pierwsze, jak zmienić nazwisko?

Wniosek o zmianę imienia lub nazwiska składa się do wybranego kierownika urzędu stanu cywilnego (USC). Osoby zamieszkałe poza granicami Polski mogą wniosek złożyć za pośrednictwem konsula RP, wskazując jednocześnie kierownika USC, któremu ma zostać przekazany wniosek. Opłata wynosi 37 zł. Osoba zamieszkała poza granicami RP może to zrobić za pośrednictwem konsula - wtedy zapłaci 50 euro.

Co powinien zawierać wniosek? Dane osoby, której zmiana dotyczy, imię i nazwisko oraz nazwisko rodowe, wskazanie kierownika USC, który sporządził akt urodzenia oraz akt małżeństwa, jeżeli zmiana będzie dotyczyła tego aktu, numer PESEL i adres do korespondencji wnioskodawcy, imię lub nazwisko, na jakie ma nastąpić zmiana, uzasadnienie oraz oświadczenie wnioskodawcy, że w tej samej sprawie nie złożył wcześniej wniosku do innego kierownika USC lub nie została wydana już decyzja odmowna.

WZORY dokumentów w LEX:

Wątpliwości interpretacyjne

Zgodnie z przepisami, do zmiany nazwiska może dojść wyłącznie z ważnych powodów, ale katalog wskazany w ustawie nie ma charakteru zamkniętego. Teoretycznie więc zmiany nazwiska może być wiele, a organ rozpoznający wniosek powinien każdorazowo dokonywać indywidualnej oceny tego, czy wskazane we wniosku powody są „ważne”. I tak przykładowo Naczelny Sąd Administracyjny w październiku 2017 r., odmówił kobiecie żyjącej w związku nieformalnym przyjęcia nazwiska partnerki. Oddalił on skargę kasacyjną osoby żyjącej w nieformalnym związku partnerskim (jednopłciowym) wnioskującej o zmianę swojego nazwiska na nazwisko partnerki. Skarga ta została wniesiona od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z 21 października 2015 r. (sygn. akt III SA/Łd 679/15).

Więcej w LEX: Zych Anita - W konkubinacie nie zmieniamy nazwiska na nazwisko partnera >>>

NSA podzielił tym samym stanowisko sądu I instancji, gdzie wywiedziono dwie tezy. Po pierwsze stwierdzono, że możliwość administracyjnej zmiany imienia i/lub nazwiska przewidziana w art. 4 ust. 1 ustawy z 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska wprowadza wyjątki od regulacji zawartych w ustawie – Kodeks rodzinny i opiekuńczy i w ustawie – Prawo o aktach stanu cywilnego. Już z tego tylko faktu należy wyprowadzić wniosek, że wykładnia tego przepisu nie może być wykładnią rozszerzającą i prowadzić do omijania zasad wynikających z wyżej wskazanych ustaw - podkreślił sąd. Po drugie, sąd przyjął, iż pozostawanie w związku o charakterze konkubinatu – bez względu na to, czy chodzi o związek osób jednej płci, czy o związek heteroseksualny – nie jest „ważnym powodem” do zmiany nazwiska na nazwisko partnera w rozumieniu art. 4 tejże ustawy.

Czytaj: Gmina nie może odmówić wydania dowodu dziecku pary jednopłciowej>>
Sprawdź w LEX: Częste zmiany nazwiska prowadzą do destabilizacji sytuacji strony >>>

Brak polskich przepisów to nie przeszkoda

Inne stanowisko w tym zakresie reprezentuje m.in. sędzia Ewa Cisowska-Sakrajda. - Zgadzam się z argumentacją co do roli i funkcji nazwiska w polskim porządku prawnym. Nie kwestionuję, że nazwisko ma znaczenie indywidualizujące i identyfikujące daną osobę w stosunkach urzędowych i prywatnych, ani tego, iż powinna je cechować stabilność i pewność. Nie podzielam natomiast stanowiska, że pozostawanie w związku partnerskim o charakterze konkubenckim przez osoby tej samej, jak i różnej płci nie stanowi "ważnego powodu" do zmiany nazwiska - napisała w zdaniu odrębnym do wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego.

Według niej to stanowisko opiera się na błędnym założeniu, że – wobec braku w prawie krajowym regulacji prawnej normującej status osób pozostających w nieformalnym związku partnerskim, a także tradycyjnego definiowania rodziny jako obejmującej osoby pozostające w związku małżeńskim i dopuszczalności zmiany nazwiska wyłącznie przy zawieraniu małżeństwa – nie ma podstawy do zmiany nazwiska rodowego osoby pozostającej w związku nieformalnym opierającym się na silnych i trwałych więzach uczuciowych, emocjonalnych i gospodarczych na nazwisko partnera/partnerki.

- Stanowisko to – pomimo nawiązania do mającej zastosowanie w sprawie regulacji prawnej - nie uwzględnia prawidłowej treści odpowiedniego prawa krajowego, ani wniosków płynących z wiążącego Polskę prawa międzynarodowego i orzecznictwa Trybunału Praw Człowieka. Chodzi o regulacje dotyczące praw podstawowych, przede wszystkim zaś gwarantowanego prawa do życia rodzinnego.
Argumentacja sądu co do istoty sporu formułowana na tle regulacji międzynarodowej i orzecznictwa Trybunału Praw Człowieka wykazuje też istotne sprzeczności i niekonsekwencje, a przede wszystkim w sposób wybiórczy traktuje ona materiały źródłowe - wskazała sędzia.

Sprawdź w LEX: Rekonstruktor historyczny łatwo nazwiska nie zmieni >>>

Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Prawo o aktach stanu cywilnego

Sprawdź

Cena promocyjna: 12.26 zł

Cena regularna: 12.9 zł

Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: zł

Co wynika z obowiązujących regulacji?

Przepis art. 4 ust. 1 ustawy o zmianie nazwiska i imienia reguluje zmianę nazwiska w trybie administracyjnym. Stanowi on w polskim systemie prawnym odmienny od czynności cywilistycznej (wiążącej się z określonymi zdarzeniami, tj. np. zawarciem małżeństwa) sposób zmiany nazwiska.

Jak twierdzi sędzia Cisowska-Sakrajda, zmiana nazwiska na podstawie art. 4 u.z.i.n. nie ma nic wspólnego ze stanem cywilnym wnioskodawcy, czy też z jego zmianą, np. wskutek zawarcia czy rozwiązania małżeństwa. Co równie ważne zmiana stanu cywilnego jako następstwo np. zgonu małżonka nie rodzi podstaw do żądania zmiany nazwiska przyjętego w związku z uprzednim zawarciem małżeństwa ani też nie powoduje autonomicznej jego zmiany.

- Ocenę przesłanek zmiany nazwiska w trybie administracyjnym należy zatem dokonywać w oderwaniu od cywilistycznej podstawy zmiany nazwiska. Nie ma prawnych przeszkód do zmiany nazwiska w trybie administracyjnym tak przez osobę pozostającą w związku małżeńskim, jak i osobę samotną czy też pozostającą w nieformalnym związku, o ile wykaże ona zaistnienie ważnych powodów do jego zmiany - uzasadniła sędzia.

Partner musi uznać dziecko, matka się zgodzić

Kolejną kwestią jest nazwisko dziecka z nieformalnego związku. Aby nosiło nazwisko inne niż nazwisko matki, organy państwowe (zazwyczaj urzędy stanu cywilnego) - muszą mieć odpowiednie potwierdzenie. Sposobem uregulowania jest dobrowolne uznanie dziecka, dokonywane przez ojca przed Urzędnikiem Stanu Cywilnego lub konsulem (a w sytuacji zagrożenia życia, również przed notariuszem).

W tej sytuacji domniemany (potocznie) ojciec składa do protokołu odpowiednie oświadczenie, na które zgodę musi wyrazić również matka dziecka (o ile jest to możliwe). Podczas uznania dziecka ważą się również losy jego nazwiska – rodzice składają wówczas odpowiednie oświadczenia. W oświadczeniu mogą ustalić, że dziecko przyjmie nazwisko jednego z nich lub nazwisko dwuczłonowe. Jeśli zgodne oświadczenie nie nastąpi - wówczas dziecko otrzymuje nazwisko dwuczłonowe.

Zobacz też w LEX: Prawo do zawarcia związku jednopłciowego jako wyraz poszanowania prawa do ochrony życia prywatnego i rodzinnego>>

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.