SN: Dom darowany bratu z pominięciem dzieci nie przejdzie na jego rzecz

Darowizna rodzinnego domu mieszkalnego na rzecz brata i wnuka z pominięciem dzieci i żony musi być unieważniona z powodu naruszenia zasad współżycia społecznego - orzekła Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. Tym samym Sąd Najwyższy uwzględnił skargę nadzwyczajną Prokuratora Generalnego od wyroku Sądu Rejonowego w Starachowicach.

Powództwa wniosła żona darczyńcy - Grażyna D. przeciwko wnukowi Krzysztofowi D. i bratu darczyńcy - Ireneuszowi D. o ustalenie nieważności umów darowizny sporządzonych w formie aktów notarialnych. SN uchylił zaskarżony wyrok przekazując sprawę do ponownego rozpoznania.

Problem powstał na tle umowy darowizny zawartej w formie aktu notarialnego w lipcu 1984 r. Doprowadziła ona do przeniesienia własności nieruchomości przez Jana G. na jego wnuka Krzysztofa D. Na mocy zaś kolejnej umowy darowizny z marca 2003 r. Krzysztof przeniósł własność tej nieruchomości, w której wtedy mieszkał z żoną Grażyną D., i trójką dzieci na swego brata.

Czytaj też:  Otrzymaną darowiznę można przekazać dalej>>
 

W skardze nadzwyczajnej, wniesionej na rzecz Grażyny D., Prokurator Generalny zarzucił, że wyrok Sądu Rejonowego w Starachowicach w zakresie zakwestionowanym został wydany z pogwałceniem zasad określonych w Konstytucji RP. Jej przepisy gwarantują bowiem szczególną ochronę dzieciom i rodzinie.  w szczególności został wydany z rażącym naruszeniem kodeksu cywilnego i kodeksu rodzinnego.

Zasada współżycia społecznego

Prokurator Generalny uznał, że umowa darowizny, jako godząca w dobro rodziny i dobro małoletnich dzieci, naruszająca obowiązek współdziałania małżonków dla dobra rodziny oraz godząca w obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny narusza zasady współżycia społecznego w sposób oczywisty.

Sąd Najwyższy wskazał, że Konstytucja RP przewiduje ograniczenie prawa własności w wyjątkowych przypadkach i do takich ograniczeń należy ochrona dóbr szczególnie cenionych przez ustawodawcę. Wywiedziona z przepisów gradacja wartości tj. przyjęcie przez ustawodawcę ochrony zasad współżycia społecznego za istotniejszą, od ochrony prawa własności, stanowi podstawę do ograniczenia prawa własności, w tym ograniczenia rozporządzania rzeczą przez umowę darowizny i uznania tej umowy za nieważną w przypadku, gdy skutkuje ona naruszeniem takich istotnych dóbr jak dobro rodziny i dziecka.

Nieważność od początku i wobec wszystkich

Izba Kontroli Sądu Najwyższego zwróciła uwagę, że Sąd Rejonowy w Starachowicach w zaskarżonej sprawie był zobowiązany do zastosowania klauzuli zasad współżycia społecznego z art. 58 § 2 k.c. . Co więcej - do uwzględnienia powództwa Grażyny D., a w konsekwencji do uznania umowy darowizny za bezwzględnie nieważną.

Sąd Najwyższy wskazał, że uchylenie zaskarżonego orzeczenia było konieczne dla realizacji zasady demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej. W treści uzasadnienia Sąd Najwyższy szeroko analizował również pojęcie zasad współżycia społecznego, dobra dziecka oraz dobra rodziny.

Sąd dodał, że wcześniejsze uwzględnienie przez Sąd w Starachowicach skargi pauliańskiej spowodowało uznanie umowy darowizny z marca 2003 r. za bezskuteczną jedynie w stosunku do dzieci powódki. Natomiast następcze uwzględnienie powództwa opartego na treści art. 58 § 2 k.c. prowadzi do stwierdzenia, że zaskarżona czynność jest nieważna erga omnes, co oznacza jej bezskuteczność w stosunku do wszystkich.

Sygnatura akt I NSNc 42/20, wyrok z 29 września 2020 r.