Zgodnie z kodeksem karnym kara ograniczenia wolności trwa najkrócej miesiąc, najdłużej dwa lata; wymierza się ją w miesiącach i latach. Polega ona na obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne lub na potrąceniu od 10 proc. do 25 proc. wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazany przez sąd. O obowiązkach tych sąd orzeka albo łącznie, albo osobno.
Czytaj: Prezydent Andrzej Duda częściowo ułaskawił Roberta Bąkiewicza>>
Sąd ma obowiązek precyzyjnie określić, na czym ma polegać kara. Jak akcentuje się w orzecznictwie, brak dokładnego wskazania w wyroku, na czym polegać ma kara, jest oczywiście sprzeczne z przepisami prawa. Tego rodzaju błąd sądu kwalifikuje się jako „rażącą obrazę prawa materialnego, mającą istotny wpływ na treść orzeczenia, które to uchybienie nie może zostać naprawione w toku postępowania wykonawczego” (tak np. wyrok Sądu Najwyższego z 26.10.2022 r., I KK 372/22, LEX nr 3516203).
Czytaj też w LEX: Boch Błażej, Prawo łaski w prawie polskim. Uwagi de lege lata i postulaty de lege ferenda>
Dolegliwość? Pomiędzy karą grzywny a pozbawieniem wolności
Jak mówi dr Paweł Czarnecki, nauczyciel akademicki w Katedrze Postępowania Karnego WPiA UJ, społeczny kurator sądowy w sprawach nieletnich w Sądzie Rejonowym dla Krakowa-Krowodrzy w Krakowie, z perspektywy dolegliwości karę ograniczenia wolności (czyli tzw. „odróbki”) należy umieścić między karą grzywny a pozbawieniem wolności. – Niezależnie od jej formy wykonania (praca albo potrącenie wynagrodzenia z dodatkowymi obowiązkami), jest to bowiem kara wolnościowa. Skazany zatem pracę wykonuje najczęściej w szpitalach, domach pomocy społecznej, schroniskach dla zwierząt, placówkach interwencyjnych różnego typu – wskazuje. – W praktyce są to prace porządkowe, organizacyjne, a najbardziej typowe to utrzymanie czystości i prace konserwatorskie w wymiarze czasu zasądzonym przez sąd. Chodzi np. o sprzątanie ulic, placów, nieruchomości. Co do zasady rodzaju oraz miejsca pracy nie wybiera sam skazany, lecz odpowiednia placówka – tłumaczy.
Dodaje, że sąd orzekający taką karę powinien w wyroku skazującym nie tylko określić jej postać, ale – rozstrzygając, że omawiana kara polegać ma na obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne – winien również określić wymiar godzin w stosunku miesięcznym, w czasie których oskarżony jest zobligowany wykonywać ową nieodpłatną, dozorowaną pracę na cele społeczne. Dopiero dopełnienie tych wymogów realizuje wynikający z art. 413 par. 2 pkt 2 k.p.k. nakaz dotyczący każdego wyroku skazującego, aby zawierał on „rozstrzygnięcie co do kary i środków karnych” i przez to czyni w ogóle możliwym wykonanie tego wyroku – czytamy w wyroku Sądu Najwyższego z 21.10.2021 r., III KK 220/21 (LEX nr 3342186).
Czytaj też w LEX: Kurzępa Bolesław, Zaniechanie orzeczenia czasu trwania środka karnego. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 7 sierpnia 2024 r., III KK 297/24>
Minimalna wysokość kary
Ustawodawca zastrzegł, że jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, a przestępstwo jest zagrożone zarówno karą ograniczenia wolności, jak i karą pozbawienia wolności, karę ograniczenia wolności wymierza się w wysokości nie niższej niż:
- 2 miesiące – w przypadku czynu zagrożonego karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku;
- 3 miesiące – w przypadku czynu zagrożonego karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 2 lat;
- 4 miesiące – w przypadku czynu zagrożonego karą pozbawienia wolności przekraczającą 2 lata.
Czego skazanemu nie wolno?
Odbywanie ograniczenia wolności wiąże się z różnymi niedogodnościami dla skazanego. W czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu, a jednocześnie spoczywa na nim obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.
W świetle art. 34 par. 3 k.k. wymierzając karę ograniczenia wolności, sąd może orzec świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 lub obowiązki, o których mowa w art. 72 par. 1 pkt 2–7a.
Cena promocyjna: 170.1 zł
|Cena regularna: 189 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 132.3 zł
Zasady wykonywania obowiązku pracy
Nieodpłatna, kontrolowana praca na cele społeczne jest wykonywana w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym. Natomiast potrącenie wynagrodzenia za pracę może być orzeczone wobec osoby zatrudnionej; w okresie, na jaki zostało orzeczone potrącenie, skazany nie może rozwiązać bez zgody sądu stosunku pracy.
Do orzekania świadczenia pieniężnego wymienionego w art. 39 pkt 7 oraz obowiązków, o których mowa w art. 72 par. 1 pkt 2–7a, przepis art. 74 stosuje się odpowiednio.
Cele kary
Kara ograniczenia wolności może spełnić liczne cele. Przykładowo, taką karę orzeczono w Sądzie Rejonowym dla Miasta Stołecznego Warszawy w dniu 17 listopada 2015 r. w sprawie III K 521/14. Sprawa dotyczyła kradzieży odzieży o wartości ok. 920 zł. Sąd wymierzając karę, wyjaśnił, że „kara ta w sytuacji oskarżonej spełni swoje cele, mianowicie cel odpłaty za popełniony czyn – nieodpłatna praca, zakaz zmiany miejsca stałego pobytu bez zgody sądu, ale także przecież cele prewencyjne – efekt edukacyjny pracy, praca na cele społeczne, integracja przestępcy ze społeczeństwem i społeczeństwa z przestępcą. Oskarżoną należy bowiem odwieść od przyświecającego jej przeświadczenia o łatwości pozyskania środków pieniężnych cudzym kosztem. Sąd uznał, iż wobec postawy oskarżonej należy dać jej szansę na poprawę swojego postępowania i powrotu do normalnego funkcjonowania w społeczeństwie”.
Połączenie różnych kar
Kara ograniczenia wolności może być też połączona z karą pozbawienia wolności. W sprawie o występek zagrożony karą pozbawienia wolności, niezależnie od dolnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego w ustawie za dany czyn, sąd może orzec jednocześnie karę pozbawienia wolności w wymiarze nieprzekraczającym 3 miesięcy, a jeżeli górna granica ustawowego zagrożenia wynosi przynajmniej 10 lat – 6 miesięcy, oraz karę ograniczenia wolności do lat 2. Powyższe wynika ze zdania 1 art. 37b k.k. Przykładowo, łączne orzeczenie obu kar odnosiło się do jednego z oskarżonych w sprawie prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Poznaniu (wyrok z 12.11.2019 r., IV Ka 397/19, LEX nr 2785018).
- Podkreślenia wymaga, że kara może być efektywna, jeśli karę ograniczenia wolności nadzoruje kurator sądowy, a tak jest z reguły. Kurator ma obowiązek nie tylko sprawdzać sposób wykonania obowiązków, ale niekiedy może wnioskować o zmianę ich zakresu, lub nawet o zmianę firmy wykonania kary. Ubolewać należy, że kara ta rzadko jest stosowana - podkreśla dr Paweł Czarnecki i zwraca uwagę na niektóre z przyczyn tego stanu.
- W niektórych rejonach kraju nie ma tradycji współpracy różnych podmiotów z sądem, zdarza się też niedostosowanie rodzajów obowiązków do kwalifikacji skazanego. Jednocześnie brakuje placówek lub pracy, gdzie można taką karę wykonać lub też sędziowie nie lubią jej orzekać. Zdarza się, że niekiedy wykonywanie kary ma charakter iluzoryczny, pozorny czy wręcz fikcyjny, bowiem podmioty (z różnych zresztą powodów) poświadczają nieprawdę kuratorowi zawyżając liczbę godzin, które faktycznie skazany przepracował, a często kurator sądowy przeciążony innymi obowiązkami nie ma faktycznych możliwości, aby skontrolować skazanego - dodaje dr Paweł Czarnecki.
Zobacz też w LEX: Kmąk Krzysztof, Sekwencja kar z art. 37b k.k. a wymiar kary łącznej. Glosa do wyroku SN z dnia 29 maja 2018 r., II KK 155/18>
Niepopularna kara
W ocenie dr. Czarneckiego należy podjąć działania popularyzujące stosowanie tej kary na szkoleniach sędziów i prokuratorów, ale także w jednostkach samorządu terytorialnego. - Tutaj główna rola zależy w dużej mierze od prezesów sądów i organów kuratorskiej służby sądowej. Oczywiście trzeba również prowadzić kampanie mające pokazać, że można sięgać po tę karę, zamiast słynnych zawiasów tzn. nadużywanej kary pozbawienia wolności z zawieszeniem jej wykonania. Kara ograniczenia wolności w formie prac społecznych jest w momencie jej wykonania znacznie bardziej dolegliwa dla skazanego - podsumowuje.
Polecamy też w LEX: Mozgawa Marek (red.), Kodeks karny. Komentarz aktualizowany>
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
