Prace nad uregulowaniem świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej trwają od dłuższego czasu. Pracował nad nimi poprzedni rząd, a obecny przygotował projekt. Chce m.in., by nieodpłatna pomoc prawna była dostępna dla wszystkich potrzebujących. Zaproponowano więc zniesienie obowiązku składania oświadczenia o niemożności poniesienia jej kosztów, uznając ten wymóg za nieefektywny i powodujący dyskomfort. Takiemu rozwiązaniu od początku sprzeciwiała się zarówno Adwokatura, jak i Krajowa Izba Radców Prawnych, podkreślając, że będzie to szkodliwe dla systemu i ograniczy wsparcie dla tych, którzy naprawdę go potrzebują. Projekt został już przyjęty przez Radę Ministrów.
Czytaj: Nieodpłatna pomoc prawna bez oświadczenia o majątku? Adwokaci i radcy przeciwni>>
Nieodpłatna pomoc prawna niekoniecznie dla ubogich >>
Propozycje budzą sprzeciw
W petycji wskazano, że rozwiązania przyjęte w tym projekcie budzą głęboki sprzeciw oraz zaniepokojenie podmiotów odpowiedzialnych za organizację i funkcjonowanie nieodpłatnej pomocy prawnej w Polsce, co – jak dodano – zostało licznie wyrażone na etapie konsultacji społecznych, opiniowania, a także przez wszystkie strony bezpośrednio zaangażowane w realizację zadań ustawowych.
Samorządy prawnicze i Związek Powiatów Polskich punktują:
- likwidację oświadczeń składanych przez beneficjentów systemu bez wprowadzenia innego mechanizmu weryfikacji spełnienia przez beneficjenta pomocy innego ustawowego kryterium – kryteria te proponują ustalić wspólnie podczas prac Rady NPP w zaproponowanej w dalszej części niniejszego pisma formule;
- ustawowe zapewnienie nieograniczonego dostępu każdego obywatela do pomocy prawnej opłacanej przez państwo, bez względu na status ekonomiczny i sytuację życiową obywatela – co, jak wskazują, stoi w sprzeczności z normą art. 4 ust. 1 ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej, w którym jednoznacznie wskazano, że: „przysługuje osobie uprawnionej, która nie jest w stanie ponieść kosztów nieodpłatnej pomocy prawnej, w tym osobie fizycznej prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą niezatrudniającą innych osób w ciągu ostatniego roku”.
Sprzeciwiają się również wprowadzeniu dla wszystkich beneficjentów udzielania świadczeń za pomocą środków komunikacji na odległość, do czasu:
- stworzenia zabezpieczeń i systemu weryfikacji beneficjentów, gwarantujących zachowanie tajemnicy i poufności udzielanej pomocy oraz zapobieganie konfliktowi interesów dla radców prawnych i adwokatów;
- wdrożenia narzędzia do bezpiecznego, elektronicznego obiegu dokumentów i komunikacji internetowej;
- zapewnienia realnego finansowania umożliwiającego jednolite wyposażenie sprzętowe, techniczne i informatyczne w punktach udzielania świadczeń.
Podkreślają także negatywne skutki niskiego poziomu finansowania systemu, brak nowelizacji mechanizmu jego realnej, corocznej waloryzacji oraz pomijanie przez Ministerstwo Sprawiedliwości postulatu umożliwiającego zastąpienie doradcy obywatelskiego przez adwokata lub radcę prawnego.
Apel o wstrzymanie prac legislacyjnych
Apelujemy wspólnie o wstrzymanie prac legislacyjnych nad przedmiotową nowelizacją lub ograniczenie jej wyłącznie do zapewnienia ciągłości finansowania, pilne zwołanie posiedzenia Rady Nieodpłatnej Pomocy Prawnej (której – jak zaznaczają – ostatnie posiedzenie odbyło się w ubiegłym roku, a co za tym idzie, członkowie Rady nie mieli możliwości wypowiedzenia się w sprawie procedowanego obecnie projektu) oraz zaproszenie na jej posiedzenie reprezentatywnej grupy organizacji pozarządowych, które prowadzą ponad połowę punktów nieodpłatnej pomocy w Polsce oraz całą edukację prawną.
– Celem takiego „okrągłego stołu” powinno być wypracowanie propozycji nowych rozwiązań ustawowych, sprzyjających ustabilizowaniu systemu nieodpłatnej pomocy, a także dostosowanie go do faktycznych potrzeb i oczekiwań społecznych, a następnie rozwijanie i budowanie wysokiej jakości świadczeń. Wstrzymanie prac nad wyrywkowymi zmianami ustawy uzasadnione jest szczególnie deklaracją Ministerstwa Sprawiedliwości o konieczności opracowania nowej regulacji całego systemu. Ministerstwo Sprawiedliwości zbierało opinie środowisk zaangażowanych w działanie systemu do 30 lipca 2024 roku i – pomimo potrzeby zasadniczej nowelizacji powstałej 10 lat temu ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej – realizuje obecnie wycinkową zmianę, która w kontekście konsekwencji społecznych zablokuje możliwość racjonalnego reformowania tego systemu zgodnie z zasadami społeczeństwa obywatelskiego, równości i sprawiedliwości – podsumowano.