Istotę sporu stanowi kwestia, czy gmina ma prawo odliczyć podatek VAT naliczony w związku z realizacją inwestycji polegającej na budowie sieci wodociągowo-kanalizacyjnej, przekazanej następnie nieodpłatnie jednostce budżetowej (Zakładowi Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej), która ją wykorzystuje do prowadzenia sprzedaży opodatkowanej podatkiem VAT.

Gmina uważa, że wobec wykorzystywania infrastruktury przez ZGKiM w celu wykonywania czynności opodatkowanych, jest ona uprawniona do odliczenia podatku naliczonego związanego z wydatkami na zakup towarów i usług służących realizacji inwestycji.

Fiskus z kolei uważa, że gmina nie jest uprawniona do odliczenia podatku naliczonego związanego z wydatkami na zakup towarów i usług służących realizacji inwestycji (użytkowanych nieodpłatnie przez ZGKiM), z uwagi na brzmienie art. 86 ust. 1 ustawy o VAT, gdyż infrastruktura ta nie jest wykorzystywana przez gminę do wykonywania czynności opodatkowanych, lecz przez ZGKiM, który jest odrębnym od niej podatnikiem VAT.

Sprawa ostatecznie trafiła do NSA. Zdaniem sądu mimo wyodrębnienia zakładu budżetowego ze struktury tworzącej go jednostki samorządowej, który pozwala na uznanie go za samodzielnego od tej jednostki podatnika VAT, realizacja zadań własnych tej jednostki przez jego zakład budżetowy nie tworzy pomiędzy tymi podmiotami takiego stosunku prawnego, na podstawie którego następuje wymiana świadczeń wzajemnych, pozwalająca na ich opodatkowanie VAT. Zdaniem sądu samorządowy zakład budżetowy jest samodzielnym podatnikiem, odrębnym od tworzącej go jednostki samorządu terytorialnego, w zakresie powierzonych mu do realizacji zadań własnych tej jednostki, lecz nie w stosunku do tej jednostki.

Zobacz książkę "VAT w gminach" dostępną w księgarni internetowej Profinfo >>

W takim bowiem przypadku zakład budżetowy nie wykonuje usług komunalnych na rzecz gminy, lecz działa w jej imieniu, jako jej wyodrębniona jednostka organizacyjna, wykonując jej zadania własne. Oznacza to, że mimo uznania zakładu budżetowego za samodzielnego podatnika VAT w stosunku do tworzącej go gminy w zakresie realizacji powierzonych mu zadań własnych tej gminy (w stosunkach z konsumentami tych czynności), czynności wewnątrzorganizacyjnych (w tym usługowych) realizowanych w ramach tej jednostki z udziałem zakładu budżetowego, nie można traktować, jako realizowanych pomiędzy odrębnymi podatnikami VAT, gdyż w tego rodzaju stosunkach zakład budżetowy nie ma na tyle wyodrębnionej autonomii, aby uznać, że czynności te są wykonywane przez niego całkowicie niezależnie od tworzącej go jednostki samorządowej.

Samorządowy zakład budżetowy, jakim jest ZGKiM, został powołany do wykonywania zadań własnych gminy w przedmiocie gospodarki komunalnej, działając w tym zakresie w jej imieniu, jako jej wyodrębniona jednostka organizacyjna, w oparciu o powierzony mu majątek gminy, co oznacza według sądu, że majątek ten pozostaje w dalszym ciągu własnością tej jednostki i wykorzystywany jest do realizacji jej ustawowych zadań – jedynie ze względów pragmatycznych – za pośrednictwem tegoż zakładu, stanowiącego jednak w dalszym ciągu część (jednostkę) organizacyjną gminy. W tej sytuacji nie może być wątpliwości, że gminie przysługuje prawo do odliczenia podatku naliczonego od tych wydatków. Nie sprzeciwia się temu, według sądu, w szczególności fakt, że sprzedaż opodatkowana występuje po stronie odrębnego podatnika (samorządowego zakładu budżetowego), a podatek naliczony odlicza inny podatnik (gmina).

Rozwiązanie takie umożliwia szczególna relacja pomiędzy tymi podmiotami, w ramach której nabyta przez gminę inwestycja służy sprzedaży opodatkowanej realizowanej w imieniu tejże gminy przez jej wyodrębnioną organizacyjnie jednostkę, jaką jest jej samorządowy zakład budżetowy.

Wyrok NSA z 2 września 2014 r., sygn. akt I FSK 938/14

Omówienie pochodzi z programu Vademecum Głównego Księgowego