Mimo iż oszustwo i nadużycie dotyczy czynności mających na celu wyłudzenie podatku od towarów i usług, to ich konstrukcja jest inna.
Bezpośrednia normatywna regulacja instytucji nadużycia prawa została zawarta w art. 5 ust. 4 i 5 ustawy o VAT, a w okresie przed wprowadzeniem tych przepisów (przed 15 lipca 2016 r.) można było ją wywodzić z art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. c ustawy o VAT. Wprowadzenie klauzuli nadużycia w polskim systemie prawa było przy tym następstwem wydania licznych orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w tym np. w sprawach C-255/02, C-251/16, C-419/14 i C-425/06.
Czytaj omówienie w LEX: Jeśli głównym celem danej czynności jest wyłącznie korzyść podatkowa, to daną czynność należy uznać za nadużycie prawa (C-425/06) >
Czytaj również: SN: Umowa zawarta w celu popełnienia oszustwa jest nieważna >>
Czym jest nadużycie prawa
Przez nadużycie prawa rozumieć należy dokonanie czynności podlegających opodatkowaniu VAT, takich jak odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju, eksport towarów, import towarów na terytorium kraju, wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju, a także wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów, które pomimo spełnienia warunków formalnych ustanowionych w przepisach ustawy o VAT, miały na celu przede wszystkim lub wyłącznie osiągnięcie korzyści podatkowych, których przyznanie byłoby sprzeczne z celem, któremu służą te przepisy. Chodzi zatem o transakcje tworzone w sposób sztuczny, zmierzające do osiągnięcia sprzecznej z prawem korzyści podatkowej.
Czytaj w LEX: Szymczyk Jan, Ewolucja koncepcji nadużycia prawa w dziedzinie VAT >
W momencie stwierdzenia przez organ podatkowy nadużycia prawa, wszelkie czynności związane z opodatkowaniem VAT odnoszą jedynie skutek, jaki miałyby one w sytuacji braku istnienia czynności stanowiących nadużycie. Kluczową kwestią w stosowaniu klauzuli nadużycia prawa jest jednak odróżnienie nadużycia od dozwolonego planowania podatkowego. Prawnie niedopuszczana będzie sytuacja, w której zasadniczym celem podatnika było osiągnięcie korzyści podatkowych. Za nadużycie prawa w rozumieniu ustawy o VAT nie mogą jednak zostać uznane czynności podatnika, który skorzystał z danego przepisu lub z luki prawnej i w ten sposób zmniejszył wysokość zobowiązania podatkowego, lecz dokonane czynności (transakcje) miały uzasadnienie inne niż tylko osiągnięcie korzyści podatkowych.
Zobacz procedurę w LEX: Nadużycie prawa w rozumieniu VAT >
Czym jest oszustwo podatkowe
W przeciwieństwie do nadużycia prawa, o oszustwie podatkowym będzie mowa wówczas, gdy dana czynność zostanie podjęta z zamiarem naruszenia prawa, względnie ze świadomością jej bezprawności. Typowym oszustwem dokonywanym na gruncie VAT jest tzw. „karuzela podatkowa”. Oszustwo to jest skutkiem wykorzystania istniejących uregulowań prawnych i polega na nieuiszczeniu podatku należnego (nierzadko w ogóle na niezadeklarowaniu dostawy towarów) z tytułu dokonanej dostawy towarów przed podmiot, który wcześniej dokonał wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów i następnie „zniknięcie” takiego podmiotu, wraz z niewpłaconym, zakumulowanym podatkiem należnym. Takie oszustwo jest związane z faktem niezapłacenia podatku należnego przez „znikającego podatnika” w następstwie dokonanej dostawy. To właśnie ten etap jest właściwym momentem popełnienia oszustwa, a „znikający podatnik” staje się rzeczywistym (i co do zasady wyłącznym) beneficjentem popełnionego oszustwa, gdyż dokonuje on samodzielnie akumulacji całego niewpłaconego, czyli wyłudzonego, podatku.
Czytaj w LEX: Karuzela podatkowa - jak wdrożyć w firmie skuteczną procedurę weryfikacji transakcji >
Chcesz zapisać ten artykuł i wrócić do niego w przyszłości? Skorzystaj z nowych możliwości na Moje Prawo.pl
NSA o istotnych różnicach
Nadużycie prawa na gruncie VAT, choć podejmowane jest w celu uzyskania korzyści związanej z rozliczeniami z zakresu tego podatku, gdyż polega na osiągnięciu skutku sprzecznego z celem oraz podstawowymi zasadami systemu podatku od wartości dodanej, polega na przeprowadzaniu formalnie prawidłowych transakcji handlowych. Z kolei oszustwo podatkowe bazuje z założenia na czynnościach bezprawnych. W dniu 14 kwietnia 2023 r. NSA dokonał rozróżnienia powyższych instytucji wskazując, że nadużycie prawa zakłada realne zaistnienie zdarzeń gospodarczych, ale ukształtowanych w taki sposób, aby umożliwić uzyskanie korzyści podatkowej, która nie byłaby należna w sytuacji ukształtowania tych zdarzeń w sposób właściwy w świetle przepisów prawa.
Wyrok NSA z 14 kwietnia 2023 r., sygn. akt I FSK 2286/18
Jakub Sitarski, radca prawny, doradca podatkowy
Czytaj w LEX: Od 1 lipca wyższe kary za przestępstwa i wykroczenia skarbowe >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
