Całkowite zwolnienie z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne przez pierwsze sześć miesięcy prowadzenia działalności gospodarczej ma ułatwić start początkującym firmom. Warunki do skorzystania z takiego zwolnienia określa art. 18 ust. 1 ustawy z 6 marca 2018 r. ‒ Prawo przedsiębiorców. Program został nazwany ulgą na start.
Z literalnej wykładni art. 18 ust. 2 Prawa przedsiębiorców zdaje się wynikać, że dla wywołania skutku, o którym mowa w tym przepisie (rezygnacji z prawa do niższych kosztów prowadzenia działalności gospodarczej przez okres 6 miesięcy w zamian za brak ochrony ubezpieczeniowej), wystarczające jest samo dokonanie przez przedsiębiorcę zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych. Wola przedsiębiorcy (to, czy rzeczywiście chciał osiągnąć rezultat, o którym mowa w art. 18 ust. 2 Prawa przedsiębiorców) – za czym opowiada się organ rentowy – miałaby być w myśl tego przepisu nieistotna. Liczyłby się tylko sam fakt dopełnienia formalności w postaci złożenia wypełnionego druku, który w myśl regulacji obowiązujących organ rentowy płatnik składek powinien złożyć w celu potwierdzenia podlegania ubezpieczeniom społecznym z mocy ustawy (art. 36 ust. 9 ustawy systemowej).
Taki wynik wykładni art. 18 ust. 2 Prawa przedsiębiorców nie uwzględnia jednak specyfiki ulgi na start. Jak przyjęto już w orzecznictwie Sądu Najwyższego, w odniesieniu do ubezpieczeń dobrowolnych, ubezpieczenia tego rodzaju powstają „na skutek prawnokształtującego oświadczenia o przystąpieniu do tego ubezpieczenia” (wyrok Sądu Najwyższego z 11 lipca 2017 r., I UK 295/16).
Zobacz również: SN: Układ zbiorowy pracy musi wyraźnie rozszerzać prawo do odszkodowania >>
Niższe koszty firmy
Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca rozpoczął pod koniec stycznia 2019 r. prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej.
Od początku miał zamiar skorzystania ulgi na start uprawniającej do niższych kosztów prowadzenia działalności, a w dalszej kolejności po upływie sześciu miesięcy skorzystanie ze składek preferencyjnych. Wbrew tym zamierzeniom wnioskodawca złożył dokument zgłoszenia do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych (emerytalnego, rentowego i wypadkowego) oraz do ubezpieczenia zdrowotnego, z kodem tytułu ubezpieczenia właściwym dla osoby zamierzającej skorzystać z możliwości opłacania składek na te ubezpieczenie w preferencyjnej wysokości. Wnioskodawca nie pamiętał, z jakim kodem złożył zgłoszenie. Przy wypełnianiu wniosku korzystał z pomocy księgowej lub pracownika ZUS.
Czytaj też w LEX: Działalność nierejestrowana i niższe składki ZUS >
Korekta zgłoszenia i koniec ulgi
Wnioskodawca w lutym 2019 r. otrzymał od księgowej maila z wysokością należnych składek. Wówczas zorientował się, że nie korzysta z ulgi na start i dokonał korekty zgłoszenia do ubezpieczeń.
A 8 lutego 2019 r. wyrejestrował się z ubezpieczeń składając ZWUA z kodem 0570 00 i zgłosił się jedynie do ubezpieczenia zdrowotnego, z kodem 0540 00, właściwym dla osoby korzystającej z ulgi na start.
ZUS przyjął, że wnioskodawca - składając w styczniu 2019 r. zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych - wyraził chęć podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z preferencyjną podstawą wymiaru składek. Tym samym zrezygnował z uprawnienia do niepodlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym przez okres sześciu miesięcy. Dlatego nie może obecnie skorzystać z ulgi na start. Zdaniem organu wnioskodawca będzie mógł skorzystać z preferencji dopiero po upływie 60 miesięcy kalendarzowych od dnia zakończenia bądź zawieszenia działalności. W tych okolicznościach organ wydał decyzję o podleganiu wnioskodawcy ubezpieczeniom społecznym od 21 stycznia 2019 r. do 31 lipca 2019 r., traktując pierwotne zgłoszenie do ubezpieczeń preferencyjnych jako rezygnację z „ulgi na start”.
Odwołanie przedsiębiorcy i apelacja ZUS
Orzekając w tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd Okręgowy w Z. uznał, że odwołanie jest zasadne i podlega uwzględnieniu.
W ocenie Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie zasadnicze znaczenie ma ustalenie rzeczywistej woli wnioskodawcy. Ona bowiem przesądza o tym, czy miał on zamiar skorzystać z nowej ulgi wprowadzonej przepisami obowiązującymi od 30 kwietnia 2018 r., czy też zamierzał opłacać wszystkie składki na ubezpieczenia społeczne.
Oddalając apelację organu rentowego, Sąd Apelacyjny w Lublinie uznał, że sąd pierwszej instancji rozpoznał istotę sprawy i prawidłowo ustalił, że wnioskodawca jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu od 21 stycznia do 31 lipca 2019 r.
ZUS nie może wykorzystywać błędu wnioskodawcy
Od tego wyroku skargę kasacyjną złożył ZUS. Sąd Najwyższy oddalił skargę ZUS.
Z tego stanu faktycznego wynika zaś, że:
- wnioskodawca spełniał przesłanki do skorzystania z rozwiązania przewidzianego w art. 18 ust. 1 Prawa przedsiębiorców (ulga na start);
- wnioskodawca nie zamierzał zrezygnować z ulgi na start;
- wnioskodawca błędnie złożył w ZUS dokument zgłoszenia do wszystkich ubezpieczeń społecznych zamiast tylko do ubezpieczenia zdrowotnego;
- wnioskodawca już przed terminem płatności pierwszej składki na ubezpieczenia społeczne zreflektował się co do popełnionego błędu;
- wnioskodawca nie próbował instrumentalnie wykorzystać instytucji prawa ubezpieczeń społecznych.
W tak ustalonym i wiążącym w postępowaniu kasacyjnym stanie faktycznym Sąd Najwyższy w pełni podzielił rozumowanie zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie.
SN orzekł, że należy przeciwstawić się takiemu stosowaniu prawa, które przez „przyłapanie” na rzekomym błędzie co do skutków tego oświadczenia „przybiera postać imperatywnego wyłączania ubezpieczonych z systemu ubezpieczenia na skutek niekorzystnej interpretacji ich oświadczeń woli”.
Sprawdź w LEX: Czy ubezpieczony, który podlegał pod KRUS, może skorzystać teraz z ulgi na start, czy musi z automatu zgłosić się do dużego ZUS? >
Korekta jest decydująca
Tak samo należy interpretować oświadczenia woli składane na podstawie art. 18 ust. 2 Prawa przedsiębiorców a uzewnętrzniane dokonaniem zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych. Dlatego, gdy przed upływem terminu płatności pierwszej składki na ubezpieczenia społeczne przedsiębiorca objęty zakresem zastosowania art. 18 ust. 1 Prawa przedsiębiorców orientuje się, że błędnie zgłosił się do ubezpieczeń społecznych i wbrew swojej woli zrezygnował w ten sposób z ulgi na start (a nie zamierzał od razu podlegać obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z preferencyjną podstawą obliczania składek na nie), dopuszczalne jest dokonanie korekty tego zgłoszenia. W konsekwencji takiej korekty przedsiębiorca wchodzący na rynek będzie mógł – w zamian za rezygnację z ochrony ubezpieczeniowej – korzystać najpierw ulgi na start, a po upływie sześciu miesięcy z podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom przy preferencyjnej wysokości składki.
W dalszej kolejności Sąd Najwyższy uwzględnił, że z art. 18 Prawa przedsiębiorców wynika, że obowiązek podlegania ubezpieczeniowym społecznym w przypadku przedsiębiorców wchodzących na rynek został odsunięty w czasie. Zamiast powstawać – na zasadach ogólnych - od dnia rozpoczęcia prowadzenia działalności, obowiązek ten powstaje dopiero po upływie okresu sześciu miesięcy od dnia podjęcia działalności gospodarczej.
Sprawdź w LEX: Czy do ulgi na start można zgłosić się wstecznie? >
Z kolei art. 36 ust. 14 ustawy systemowej wynika, że dopuszczalne są korekty danych wskazanych w zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych dotyczące zarówno co do tytułu ubezpieczenia, jak i rodzajów ubezpieczeń oraz terminów ich powstania. Przepisy powinny być odczytywane łącznie i z uwzględnieniem stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego sprawie I UK 295/16 .
A zatem - dopuszczalne jest takie skorygowanie zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych, by przedsiębiorca wchodzący na rynek mógł skorzystać z ulgi na start, gdy ustalone zostanie, że nie miał woli dokonania zgłoszenia wywołującego skutki, o których mowa w art. 18 ust. 2 Prawa przedsiębiorców.
Wyrok Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN z 18 lipca 2023 r., sygn. akt III USKP 58/22
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
