Klasyfikacja zdarzeń wypadkowych

Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (dalej jako: ustawa wypadkowa), za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą. Elementy te muszą wystąpić łącznie, w innym przypadku, dane zdarzenie nie może zostać uznane za wypadek przy pracy. Kluczowa dla jego kwalifikacji jest interpretacja pojęć, jakimi posłużył się ustawodawca.

Nowość

-50%

Nowość

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz

Kamil Antonów

Sprawdź

Cena promocyjna: 164.49 zł

Cena regularna: 329 zł

Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 197.4 zł

Nagłość nie jest rozumiana dosłownie

Pierwszą przesłanką jest nagłość zdarzenia. Co do zasady, przyjmuje się, że to działanie, które nastąpiło w ciągu stosunkowo krótkiego czasu. Takie rozumienie tego pojęcia nie budzi wątpliwości przy ocenie zdarzeń takich jak np.: upadek, skaleczenie, porażenie, przygniecenie, porażenie prądem, wybuch, itp. Problem pojawia się natomiast przy zdarzeniach, których przyczyną jest szkodliwe oddziaływanie np. czynników chemicznych lub klimatycznych. W takiej sytuacji, ścisłe trzymanie się treści znaczeniowej wyrazu „nagłe” skutkowałoby odmową uznania tych zdarzeń za wypadki przy pracy. Dlatego też nagłości nie należy rozumieć dosłownie jako zdarzenia błyskawicznego i jednorazowego, gdyż działanie może być kilkakrotne lub trwać przez pewien czas, np. kilka godzin. Okres, w którym powinien zamknąć się przebieg nagłego zdarzenia, aby nie straciło ono charakteru wypadku, jest umowny.

Czytaj w LEX: Prawna kwalifikacja zdarzenia wypadkowego na przykładach >

Przyczyna zewnętrzna nie musi być wyłączna

Przyczyną zewnętrzną może być każdy czynnik zewnętrzny, zdolny wywołać szkodliwe skutki. W tym znaczeniu może nią być nie tylko narzędzie pracy, maszyna, siły przyrody, ale także czyn innej osoby, a nawet praca i czynności samego poszkodowanego. Warto podkreślić, że źródłem wypadku może być zarówno przypadek zawiniony, jak i nie zawiniony np.: potknięcie się, odruch, nieostrożność. Przyczyna wywołująca szkodę na osobie musi być jednak zewnętrzna, czyli musi leżeć poza poszkodowanym pracownikiem. Tym samym wypadkiem przy pracy nie będzie wylew krwi do mózgu lub zawał serca, mimo że nastąpi w czasie pracy, jeżeli przyczyna tkwiła wyłącznie w organizmie poszkodowanego (orzeczenie TUS z dnia 13 marca 1964 r., II 312/64, OSPiKA 1966, nr 2, poz. 31). Przepisy nie wymagają jednak, by przyczyna zewnętrzna była wyłączną przyczyną zdarzenia. Czasami może bowiem nastąpić splot przyczyn tkwiących w organizmie człowieka z przyczynami zewnętrznymi. Dlatego też np. perforacja żołądka (uchwała SN w składzie siedmiu sędziów z dnia 11 lutego 1963 r., sygn. akt III PO 15/62), wystąpienie przepukliny, wypadnięcie dysku (wyrok SN z dnia 27 września 1971 r., sygn. akt III CRN 332/71), wylew krwi do mózgu (orzeczenie SN z dnia 21 kwietnia 1977 r., sygn. akt III PRN 17/77) lub zawał serca mają charakter wypadku przy pracy, jeżeli są wywołane nadmiernym wysiłkiem fizycznym pracownika.

Zobacz procedurę w LEX: Wypadek przy pracy pracownika tymczasowego >

Oto kilka zdarzeń wypadkowych, w których sądy dopatrzyły się przyczyny zewnętrznej:

jednym z czynników mogących wywołać lub przyczynić się w istotny sposób do powstania zawału serca jest nadmierne obciążenie pracownika jego obowiązkami i związane z tym napięcie nerwowe. Obciążenie to może polegać albo na nadmiernym przeciążeniu pod względem fizycznym organizmu pracownika, albo na nadmiernym przeciążeniu psychicznym (wyrok Sadu Apelacyjnego w Lublinie z 18 września 1997 r., III Aua 266/97);
wypadek, któremu uległ pracownik na terenie zakładu pracy przy wysiadaniu z autobusu zakładowego, przewożącego pracowników do pracy, jest wypadkiem przy pracy (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 sierpnia 1978 r., sygn. akt III PZP 10/78);
poronienie, jako następstwo wysiłku fizycznego pracownicy w związku z pracą jest wypadkiem przy pracy (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 1979 r., sygn. akt III PZP 19/78);
nadmierne przeciążenie pracą, które stosownie do opinii biegłego przyczyniło się do szybszego rozwoju procesu miażdżycowego i na jego tle doprowadziło do zawału serca i w konsekwencji do śmierci pracownika stanowi zewnętrzną przyczynę wypadku (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 1968 r., sygn. akt II PR 146/68);
dopuszczenie do pracy pracownika dotkniętego schorzeniem samoistnym, które w danym dniu czyniło go niezdolnym do pracy, stanowi przyczynę zewnętrzną wypadku przy pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 1977 r., sygn. akt III PRN 49/77);
wypadek, który zdarzył się w czasie przerwy śniadaniowej, jest wypadkiem przy pracy nawet, jeżeli zdarzenie powodujące uszczerbek na zdrowiu zostało wywołane zachowaniem pracownika wykazującym brak należytej ostrożności lub przezorności (wyrok Sądu Najwyższego dnia z 22 sierpnia 1979 r., sygn. akt III PR 58/79, niepubl.);
przeżycie wewnętrzne (uraz psychiczny) w postaci emocji o znacznym nasileniu wywołujące negatywne skutki w organizmie pracownika, może być uznane za przyczynę zewnętrzną wypadku, jeżeli zostało wywołane nie przez pracownika, lecz powstało wskutek okoliczności nietypowych dla normalnych stosunków pracowniczych (wyrok SN z dnia 23 stycznia 1986 r., sygn. akt II PR 1/86);
nadmierny wysiłek podczas pracy, który z największym prawdopodobieństwem, wespół z samoistnym nadciśnieniem tętniczym wywołał u pracownika udar mózgu, stanowi przyczynę zewnętrzną wypadku (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 1997 r., sygn. akt II UKN 70/96);
nieudzielanie niezbędnej pomocy medycznej pracownikowi, który zasłabł w miejscu pracy stanowi przyczynę zewnętrzną wypadku przy pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 1999 r., sygn. akt UKN 443/98);
praca świadczona przez kilka tygodni z ewidentnym naruszeniem przez pracodawcę przepisów o czasie pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2000 r., sygn. akt II UKN 107/00);
dopuszczenie do pracy maszynisty kolejowego bez przeprowadzenia badań kontrolnych i po upływie obowiązującego terminu do przeprowadzenie takich badań może stanowić przyczynę zewnętrzną, uzasadniającą uznanie zdarzenia za wypadek przy pracy (wyrok SN z dnia 5 września 1996 r., sygn. akt II PRN 9/96);
zawał mięśnia sercowego może być uznany za wypadek przy pracy, jeżeli nastąpił w czasie wykonywania pracy w normalnych warunkach przez pracownika dotkniętego schorzeniem samoistnym na skutek przyczyny zewnętrznej lub wystąpienia dodatkowych zdarzeń, które w konkretnych okolicznościach mogą być uznane za współsprawcze przyczyny zewnętrznej (wyrok SN z dnia 25 października 1994 r., sygn. akt II URN 38/94);
przeżycie wewnętrzne w postaci emocji o znacznym nasileniu, wywołujące negatywne skutki w organizmie pracownika, może być uznane za przyczynę zewnętrzną zdarzenia, jeżeli powstało wskutek okoliczności nietypowych dla stosunków pracowniczych (wyrok SN z dnia 24 marca 1995 r., II PRN 1/95);

Zobacz procedurę w LEX: Świadczenia uzupełniające od pracodawcy w związku z wypadkiem przy pracy >

Przykłady zdarzeń wypadkowych, w których sądy nie dopatrzyły się przyczyny zewnętrznej:

nie można uznać zdarzenia za wypadek przy pracy, jeżeli pracownik wykonuje czynności niezwiązane z jego obowiązkami służbowymi, nawet gdy czyni to na terenie zakładu pracy i w godzinach pracy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 26 czerwca 1996 r., sygn. akt II Apr 8/96);
stres związany z wykonywaniem pracy pracowników zatrudnionych na stanowiskach kierowniczych jest cechą tych obowiązków i jako taki nie może być uznany za przyczynę zewnętrzną wypadku przy pracy, chyba, że jest nadmierny i został spowodowany nadzwyczajnymi okolicznościami zaistniałymi w czasie i miejscu pracy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22 lutego 2000 r., sygn. akt III Aua 864/99);
upadek pracownika podczas wykonywania przez niego zwykłych czynności w zakładzie pracy, w wyniku którego doznał on złamania podstawy czaszki i innych obrażeń powodujących jego śmierć, gdy wypadek ten nastąpił na skutek napadu padaczkowego (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 1977 r., sygn. akt III PZP 16/76);
zdenerwowanie pracownika spowodowanego nie odpowiadającym życzeniom pracownika przesunięciem go do innej pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 1977 r., sygn. akt III PRN 12/77);
zawał, jakiemu uległ lekarz po skończonym dyżurze. Sąd stwierdził w tym przypadku, że nie można przyczyny zewnętrznej utożsamiać z samym faktem dyżuru, ale dopiero z okolicznościami, które były przyczyną wzmożonego wysiłku i nadmiernego zmęczenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 października 1985 r., sygn. akt II PRN 13/85);
stres związany z wykonywaniem obowiązków pracowniczych jest cechą tych obowiązków i nie może być uznany za przyczynę zewnętrzną zawału serca, chyba, że jego gwałtowny charakter jest wynikiem rażąco nietypowych warunków pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1997 r., sygn. akt II UKN 407/97);
wykonywanie zwykłych czynności przez pracownika, który doznał zawału serca w czasie i miejscu wykonywania zatrudnienia (wyrok Sadu Najwyższego z dnia 23 września 1999 r., sygn. akt II UKN 128/99);

Czytaj w LEX: Wstępna ocena zdarzenia wypadkowego na przykładach >

Zdarzenie musi mięć konsekwencje

Zgodnie z definicją, kwalifikację prawną wypadku przy pracy mogą otrzymać tylko takie zdarzenia, w wyniku których nastąpił uraz lub śmierć pracownika, o ile zostały spełnione pozostałe elementy definicji. Zgodnie z art. 2 pkt 13 ustawy wypadkowej, uraz to uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego. Pojęcie to należy rozumieć szeroko, tym samym mogą to być skaleczenia, rany, złamania, utrata części ciała, urazy wewnętrzne, oparzenia czynnikiem termicznym lub środkami chemicznymi, odmrożenia, zatrucia, zakażenia, skutki tonięcia, duszenie z powodu braku tlenu, skutki działania dźwięku, wibracji, ciśnienia, skrajnych temperatur, oświetlenia oraz promieniowania. Mogą to być także wstrząsy psychiczne, jako ostra reakcja na stres. Natomiast zgodnie z art. 3 ust. 4 ustawy wypadkowej, za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku.

Czytaj w LEX: Pogorszenie stanu zdrowia pracownika posiadającego schorzenie samoistne jako przyczyna nabytego w związku z wypadkiem urazu w orzecznictwie >

Związek wypadku z pracą jest normatywny

Ostatnim elementem definiującym wypadek przy pracy jest jego związek z pracą. Ma on charakter normatywny, występuje w okolicznościach wskazanych w ustawie wypadkowej. Art. 3 ust. 1 tego aktu wskazuje, że związek ten zachodzi: :

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,
podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy nawet bez polecenia,
w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy, w drodze między siedzibą pracodawcy, a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Pierwszy z nich dotyczy wypadku podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych. Nie trzeba ustalać, czy wykonywanie tych czynności było zgodne z interesem pracodawcy, może do niego dojść na terenie zakładu albo też poza nim. Za wypadek przy pracy uważa się też zdarzenie, które wystąpiło podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy nawet bez polecenia. Pracownik może wówczas realizować czynności, które nie są związane z jego obowiązkami, pod warunkiem jednak, że nie tracą one związku z pracą. Trzeci możliwy związek z pracą zachodzi w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy, w drodze między siedzibą pracodawcy, a miejscem wykonywania obowiązku.

Czytaj w LEX: Wypadek przy pracy (w drodze do/z pracy) a wypadek komunikacyjny >

Wypadki śmiertelne, ciężkie i zbiorowe

Ustawodawca wprowadził podział wypadków na śmiertelne, ciężkie i zbiorowe. Rozróżnienie to ma znaczenie statystyczno-porządkowe, ale służy też realizacji art. 234 par. 2 Kodeksu pracy, który nakłada na pracodawcę obowiązek zawiadomienia okręgowego inspektora pracy i prokuratora o zaistnieniu tych wypadków oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy. Za śmiertelny wypadek uważa się wypadek w wyniku, którego śmierć nastąpiła w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia tego zdarzenia. Prawodawca sformułował też definicję ciężkiego wypadku przy pracy (art. 3 ust. 5 ustawy wypadkowej), jest to wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała. Natomiast za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby (art. 3 ust. 6 ustawy wypadkowej).

Zgodnie z art. 234 par. 1 kp, w razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalenie w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.