Rzecznik Praw Obywatelskich wspiera inicjatywy cyfryzacji i informatyzacji, które umożliwiają łatwiejszy kontakt obywatela z urzędem. Nie można jednak dopuszczać do sytuacji, w której ktokolwiek w takim procesie czuje się pominięty, wykluczony, a przez to dyskryminowany – pisze zastępca RPO Stanisław Trociuk do prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Gertrudy Uścińskiej.
Czytaj również:
Społeczeństwo się starzeje, a prawo nie chroni seniorów przed nadużyciami>>
ZUS dumny z PUE, ale informacja o kosztach informatyzacji tajna>>
Wnioskodawczyni czuje się dyskryminowana
Do Rzecznika wpłynął wniosek obywatelki, która określiła się jako osoba 60+. Wskazała na problem dotyczący obowiązku składania miesięcznej deklaracji rozliczeniowej wyłącznie elektronicznie.
W art. 1 pkt 15 ustawy z 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw dodano w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych art. 47b i art. 47c, zgodnie z którymi płatnik składek zobowiązany jest założyć profil informacyjny w systemie teleinformatycznym ZUS. Wobec niedopełnienia tego obowiązku przez płatnika profil informacyjny zostanie założony przez ZUS.
Płatnik składek zobowiązany jest także do utrzymywania aktywnego profilu informacyjnego w systemie teleinformatycznym ZUS w czasie prowadzenia w ZUS rozliczeń z tytułu składek. Przepis ten wejdzie w życie 1 stycznia 2023 r.
Wnioskodawczyni wciąż jest osobą aktywną zawodowo, a co za tym idzie składa w ZUS stosowne rozliczenia. Dotychczas obowiązek posiadania profilu PUE ZUS dotyczył wyłącznie płatników rozliczających składki za więcej niż 5 osób. Wprowadzenie tego obowiązku dla wszystkich rozliczających się z ZUS sprawia, że od 1 stycznia 2023 r. właściciele małych firm (zatrudniających do 5 pracowników), a także osoby samozatrudnione płacące składki za siebie muszą korzystać z profilu PUE ZUS.
Wnioskodawczyni wskazała, że czuje się w ten sposób dyskryminowana, gdyż jej wiek oraz brak umiejętności cyfrowych uniemożliwia prawidłowe rozliczenia, bez konieczności ponoszenia dodatkowych kosztów związanych z obsługą przez osobę profesjonalnie zajmującą się takimi rozliczeniami, a w perspektywie wręcz rezygnację z wykonywania pracy. W ocenie Rzecznika, przepisy nakładające ten obowiązek winny być skonstruowane w taki sposób, by w sytuacjach takich np. jak opisana, mógł być dopuszczony dotychczasowy sposób rozliczenia z ZUS.
Do grupy osób zagrożonych wykluczeniem bądź też wykluczonych zaliczyć można osoby starsze, które w codziennym życiu natrafiają na bariery związane z korzystaniem z nowoczesnych technologii. A instytucje państwa nie powinny być obojętne wobec wykluczenia cyfrowego seniorów.
Działania RPO na rzecz seniorów
Problem, na jaki zwróciła uwagę obywatelka, wpisuje się w wykluczenie cyfrowe seniorów, a także w obowiązek państwa zagwarantowania efektywnej legislacji zakazującej dyskryminacji ze względu na wiek. Problem ma jednak szerszy wymiar. By zapobiegać wykluczeniu cyfrowemu seniorów, niezbędna jest edukacja, a tej od lat ciągle brakuje w polskim systemie. Tego również dotyczyło jedno z wystąpień RPO do Prezesa Rady Ministrów.
Rzecznik niejednokrotnie już zabierał głos w sprawach polityki senioralnej . W piśmie z 29 grudnia 2021 r. do ministra rodziny i polityki społecznej wskazywał, że - jak w przypadku dostrzeżenia praw dziecka w ubiegłym stuleciu - tak w obecnym potrzebne jest analogiczna praca na rzecz praw osób starszych, zarówno na poziomie systemowym, jak i względem całego społeczeństwa w kontekście zmian demograficznych.
RPO przywołał m.in. uchwaloną 7 października 2021 r. Rezolucję Rady Praw Człowieka ONZ w sprawie praw osób starszych i przeciwdziałania ageizmowi. Rezolucja wprowadza do języka prawa międzynarodowego pojęcie ageizmu i podkreśla, że stanowi on część składową dyskryminacji ze względu na wiek oraz negatywnie wpływa na uczestnictwo osób starszych w każdym aspekcie życia społecznego. Uznano też istnienie wyzwań związanych z realizacją praw obywatelskich, politycznych, ekonomicznych, społecznych oraz kulturalnych wobec osób starszych, włączając m. in. obszary zapobiegania przemocy, nadużyciom i zaniedbaniu osób starszych, zabezpieczenia społecznego, dostępu do żywności, mieszkalnictwa, prawa do pracy i dostępności do rynku pracy, równości i niedyskryminacji, dostępności wymiaru sprawiedliwości, nowych technologii, edukacji, szkoleń, opieki zdrowotnej, opieki długoterminowej i opieki paliatywnej, uczenia się przez całe życie, uczestnictwa, nieodpłatnej pracy opiekuńczej.
Rada Praw Człowieka wezwała państwa członkowskie ONZ m.in. do zakazania każdej formy dyskryminacji ze względu na wiek oraz do przyjęcia i wdrożenia niedyskryminujących polityk publicznych, krajowych strategii, planów akcji, regulacji prawnych oraz do promocji i zapewnienia pełnej realizacji praw człowieka i podstawowych wolności osobom starszym, w tym w obszarze zatrudnienia, ochrony prawnej, mieszkalnictwa, edukacji i szkoleń, dostępu do technologii, oraz do wsparcia finansowego, socjalnego, opieki zdrowotnej, opieki długoterminowej i paliatywnej, jednocześnie zapewniając konsultacje z osobami starszymi i ich uczestnictwo.
Tymczasem w polskim prawodawstwie wciąż brakuje kompleksowych regulacji obejmujących zakaz dyskryminacji ze względu na wiek, poza szczątkowymi przepisami w zakresie zatrudnienia oraz dostępu do szkoleń.
RPO apelował także do MRiPS o zwiększenie zaangażowania w prace Grupy Roboczej ONZ ds. Starzenia się (OEWGA). Na jej forum od 2010 r. trwa debata na temat nowej konwencji ONZ o prawach osób starszych. W kwietniu 2023 r. spodziewane jest głosowanie podczas 13-stej Sesji OEWGA nad decyzją o ustanowieniu międzysesyjnej grupy roboczej. Jej zadaniem, będzie opracowanie dokumentu o lukach w prawie międzynarodowym w odniesieniu do praw osób starszych. RPO niezmiennie rekomenduje, aby Polska zagłosowała za powołaniem tej grupy.
Zastępca RPO prosi zatem prezes ZUS o stanowisko w sprawie pisma obywatelki. Zwraca się także o rozważenie działań organizacyjno-technicznych umożliwiających osobom starszym, które chcą rozliczać się z ZUS na dotychczasowych zasadach, realizację ich uprawnień w tej formie, bądź ewentualnie - w przypadku niezbędności inicjatywy legislacyjnej - zasygnalizowanie konieczności jej zainicjowania właściwym organom.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
