Na jeden z problemów w tym obszarze zwróciła uwagę nasza czytelniczka, zgłaszając go do akcji „Poprawmy prawo”. - Dopłata z PFRON do wynagrodzenia pracującym niepełnosprawnym emerytom należy się tylko na osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności. Pozostali emeryci są pominięci – pisze czytelniczka.
Tak jest faktycznie. Dofinansowanie do wynagrodzeń z PFRON nie przysługuje na pracowników z ustalonym prawem do emerytury, którzy posiadają lekki lub umiarkowany stopień niepełnosprawności. Kluczowa jest tutaj data przyznania uprawnień emerytalnych, a nie data wydania aktu przez ZUS lub inny organ emerytalny np. KRUS czy organ wojskowy.
Czytaj również: Rząd chce dać więcej pieniędzy na zatrudnianie osób niepełnosprawnych>>
Czytaj w LEX: Job crafting w aktywizacji zawodowej >>>
Wysokość dofinansowania z PFRON do pensji
Obecnie, na podstawie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych pracodawca, który zatrudnia osoby z niepełnosprawnością, może ubiegać się w PFRON o dofinansowanie do ich pensji. Miesięcznie wynosi ono:
- 1950 zł – dla osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności,
- 1200 zł – dla osób z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności,
- 450 zł – dla osób z lekkim stopniem niepełnosprawności.
Kwoty te są zwiększone w przypadku osób z niepełnosprawnością, którym orzeczono: chorobę psychiczną (02-P), niepełnosprawność intelektualną (01-U), całościowe zaburzenia rozwojowe (12-C) lub epilepsję (06-E) oraz dla osób niewidomych w stopniu znacznym i umiarkowanym (04-O). Wtedy kwota dofinansowania jest zwiększona o:
- 1200 zł – dla osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności (w sumie kwota dofinansowania wynosi 3150 zł),
- 900 zł - dla osób z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności (w sumie kwota dofinansowania wynosi 2100 zł),
- 600 zł - dla osób z lekkim stopniem niepełnosprawności (w sumie kwota dofinansowania wynosi 1050 zł).
Wzrastające z czasem kwoty dofinansowania do pensji pracowników z niepełnosprawnością, ostatnio na początku pandemii w 2020 r. w ramach tzw. tarczy antykryzysowej, nie przełożyły się na znaczący wzrost zatrudnienia osób z orzeczeniem. W Polsce wskaźnik ten oscyluje wokół 30 proc., natomiast średnia zatrudnienia w Unii Europejskiej wynosi ok. 50 proc.
Jak zauważa Katarzyna Siemienkiewicz, ekspert ds. prawa pracy Pracodawców RP, z informacji sygnalnych GUS wynika, że w pandemii zatrudnienie osób z niepełnosprawnościami zmniejszyło się o 3,1 proc. W zeszłym roku wzrosło o 1 proc. – Trzeba podkreślić, że większość osób z niepełnosprawnościami zatrudnionych jest w sektorze prywatnym. Na pewno trzeba obserwować rynek, także w kontekście obecnej nie najlepszej sytuacji gospodarczej i to, jak wpłynie ona na zatrudnienie osób z niepełnosprawnością – mówi ekspertka.
Czytaj w LEX: Półtorak Anita - Zatrudnianie osób z niepełnosprawnościami >>>
Czytaj w LEX: Prawna analiza koncepcji dostępności (accessibility) >>>
Droga do równego traktowania na rynku pracy
– Trzeba cofnąć się do lat 90. XX wieku, kiedy to po transformacji „dziki kapitalizm” i bardzo wysokie bezrobocie sprawiły, że firmy nie były zainteresowane zatrudnianiem osób z niepełnosprawnością. Dlatego ustawa o rehabilitacji wprowadziła instrumenty wsparcia w postaci dofinansowania do pensji osób z niepełnosprawnością. Powstały firmy, które wypełniły tę niszę na rynku pracy, specjalizując się w zatrudnianiu tych osób – wyjaśnia Przemysław Żydok, prezes Zarządu Fundacji Aktywizacja, która zajmuje się pośrednictwem pracy dla osób z niepełnosprawnością. Rocznie na otwarty rynek pracy organizacja wprowadza nawet do tysiąca osób z niepełnosprawnością.
Czytaj w LEX: Wspieranie zatrudnienia osób niepełnosprawnych w polityce Unii Europejskiej >>>
Przemysław Żydok zwraca uwagę, że jednak obecnie jesteśmy w zupełnie innym miejscu, jeśli chodzi o rozwój gospodarczy, ale także o nowe możliwe instrumenty wsparcia na rynku pracy osób z niepełnosprawnością. Kluczowa jest tutaj Konwencja ONZ o prawach osób z niepełnosprawnością, ratyfikowana przez Polskę 10 lat temu i jej art. 27 „Praca i zatrudnienie”, która w zupełnie innym świetle stawia wsparcie osób z niepełnosprawnością na rynku pracy. Mówi mianowicie, że Państwa Strony uznają prawo osób z niepełnosprawnościami do pracy, na zasadzie równości z innymi osobami; obejmuje to prawo do możliwości zarabiania na życie poprzez pracę swobodnie wybraną lub przyjętą na rynku pracy oraz w otwartym, integracyjnym i dostępnym dla osób z niepełnosprawnościami środowisku pracy. – Polska jest dopiero na początku tej drogi. Wciąż dominują w tym obszarze w powszechnej świadomości takie pojęcia, jak m.in. właśnie system dofinansowań, zakłady pracy chronionej czy warsztaty terapii zajęciowej i odpisy „kar na PFRON”. To są elementy potrzebne, ale jako instrumenty uzupełniające, a nie budujące model zatrudnienia osób z niepełnosprawnością w Polsce – mówi. Jak zauważa, nawet na otwartym rynku pracy znaczącą rolę odgrywają firmy, które masowo zatrudniają osoby z niepełnosprawnościami, a swój model biznesowy budują w oparciu o dofinansowania z PFRON. W jego opinii, rynek pracy osób z niepełnosprawnościami jest wciąż mocno segregacyjny, gdzie skupia się te osoby w wyspecjalizowanych podmiotach. Nie ma to wiele wspólnego z podejściem konwencyjnym, gdzie osoba z niepełnosprawnością może realizować swoje umiejętności w każdej firmie, która będzie wspierała jej włączenie. – A to jest właśnie droga do równego traktowania osób z niepełnosprawnościami w obszarze zawodowym – podkreśla prezes Fundacji Aktywizacja.
Sprawdź w LEX: Ewidencja księgowa wpłat na PFRON oraz otrzymanych dofinansowań >>>
Czytaj w LEX: Zwolnienie z podatku od nieruchomości w związku z prowadzeniem zakładów pracy chronionej lub zakładów aktywności zawodowej >>>
Konieczna zmiana całego systemu wsparcia osób z niepełnosprawnością
Do zagospodarowania na rynku pracy jest około 1,1 mln osób głównie z lekkim i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności w wieku aktywności zawodowej. To ogromny zasób w obliczu obecnych trudności ze znalezieniem pracownika. Tyle, że byłoby potrzebne odpowiednie wsparcie np. w postaci trenera pracy czy innej osoby wspierającej. Firmy zaś, które zatrudniałyby takie osoby, mogłyby skorzystać ze wsparcia np. organizacji społecznych, które zajmują się rynkiem pracy osób z niepełnosprawnościami i mogą przeprowadzić przez proces wdrożenia zatrudnienia.
- Zmiany w tym obszarze są potrzebne w całym systemie, nie tylko w aspekcie rynku pracy, ale wsparcia socjalnego, zdrowotnego. Na pewno brakuje podejścia systemowego. Wyższy wskaźnik zatrudnienia tej grupy społecznej w krajach zachodnich wynika z tego, że cały system wsparcia zbudowany jest inaczej – zauważa Katarzyna Siemienkiewicz.
Sprawdź również książkę: Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych >>
Stare-nowe rozwiązania na rynku pracy osób z niepełnosprawnością
Tymczasem w Sejmie procedowany jest rządowy projekt nowelizacji ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (druk sejmowy nr 2848), który podwyższa kwoty dofinansowań z PFRON do pensji pracowników z niepełnosprawnością od 1 stycznia 2023 r. 12 grudnia odbyło się jego pierwsze czytanie na posiedzeniu Komisji Polityki Społecznej i Rodziny. Zgodnie z nim, dofinansowania z PFRON do pensji miesięcznie mają wzrosnąć o:
- 2400 zł – dla osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności,
- 1350 zł – dla osób z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności,
- 500 zł – dla osób z lekkim stopniem niepełnosprawności.
Natomiast dla osób, którym orzeczono: chorobę psychiczną (02-P), niepełnosprawność intelektualną (01-U), całościowe zaburzenia rozwojowe (12-C) lub epilepsję (06-E) oraz dla osób niewidomych w stopniu znacznym i umiarkowanym (04-O), będą dodatkowo większe o: 1200 zł (stopień znaczny), 900 zł (stopień umiarkowany) i 600 zł (stopień lekki).
- Podniesienie kwot miesięcznego dofinansowania ma skuteczniej zachęcić pracodawców do zatrudnienia osób niepełnosprawnych – czytamy w uzasadnieniu do projektu. Dotacja PFRON z budżetu państwa zwiększy się na ten cel o 403,5 mln zł. Wysokość dotacji budżetowej będzie na stałym poziomie 30 proc. (dotąd było to do 30 proc.) planowanych kosztów dofinansowań do wynagrodzeń osób z niepełnosprawnością.
Czytaj również: Choć osoba głucha jest zdolna do pracy, w Polsce łatwo jej nie znajdzie>>
Nowe instrumenty – zatrudnienie wspomagane
Co ciekawe, rząd podnosi dofinansowanie do pensji pracowników z niepełnosprawnością, nie czekając na rozwiązania systemowe, które ma przynieść reforma orzecznictwa. Takim bowiem argumentem posługuje się bardzo często, tłumacząc, że inne rozwiązania dla osób z niepełnosprawnością muszą poczekać na reformę orzecznictwa, jak choćby realizacja wyroku TK z 21 października 2014 r. który dotyczy wysokości świadczenia dla opiekuna w zależności od wieku powstania niepełnosprawności osoby, którą wspiera. Innym przykładem jest możliwość pracy dla pobierających świadczenie pielęgnacyjne – do wprowadzenia tych rozwiązań rząd także potrzebuje nowego orzecznictwa.
Czytaj również: Nowy model orzekania oprze się na dwóch stopniach niepełnosprawności, jednak nieprędko
Tymczasem rozwiązania podjęte w nowelizacji ustawy o rehabilitacji wskazują na kolejny mały wycinek „doczepiony” do starego systemu i starego myślenia o aktywizacji osób z niepełnosprawnościami. Równolegle w ramach Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2021–2030 ma być wdrażany Narodowy Program Zatrudnienia Osób Niepełnosprawnych. - Polityka państwa w obszarze zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami, zgodnie z art. 27 Konwencji, powinna być ukierunkowana na maksymalne umożliwienie zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami na otwartym rynku pracy. Bardzo ważnym zadaniem jest również poprawa funkcjonowania instrumentów rehabilitacji zawodowej. Przede wszystkim konieczna jest poprawa efektywności działania warsztatów terapii zajęciowej, a także systemowe wprowadzenie nowego instrumentu, jakim jest zatrudnienie wspomagane – czytamy w Strategii. Narodowy Program zakłada osiągnięcie wskaźnika zatrudnienia osób z niepełnosprawnością w Polsce do poziomu 40 proc. w 2030 r.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
