Antidotum na zwiększające się z dnia na dzień ceny stanowią klauzule waloryzacyjne przewidziane w umowach oraz przepisach prawa.
Umowy zawiera się na złe czasy - klauzule waloryzacyjne
Jednym ze sposobów zabezpieczenia wykonawcy umowy o roboty budowlane przed zmianą wartości pieniądza, a zatem zrekompensowania strat oraz dostosowania wynagrodzenia do zmieniających się realiów rynkowych jest klauzula waloryzacyjna przewidziana w umowie zawartej pomiędzy jej stronami. Strony w ramach stosunku zobowiązaniowego mogą zastrzec, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego miernika wartości niż pieniądz, w którym jest wyrażona suma pieniężna w danym zobowiązaniu (art. 358 ze zn 1 par. 2 kodeksu cywilnego). Przepisy prawa nie nakładają ograniczeń co do mierników wartości wedle których waloryzowane jest wynagrodzenie, natomiast najczęściej w umowach przewidziana jest coroczna waloryzację oparta o publikowany przez Eurostat wskaźnik HICP (Harmonized Index of Consumer Prices) lub publikowany przez Główny Urząd Statystyczny wskaźnik cen towarów i usług komercyjnych (tj. wskaźnik inflacji). Innymi, mniej popularnymi przykładami mierników wartości wedle których waloryzowane jest świadczenia są mierniki walutowe (wedle waluty obcej), towarowe (cena konkretnego towaru), wynagrodzenia (przeciętne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw).
Zobacz PROCEDURĘ w LEX: Waloryzacja wynagrodzenia w umowach, których przedmiotem są roboty budowlane lub usługi, zawartych na dłużej niż 12 miesięcy >>>
Czytaj w LEX: Zasada nominalizmu i waloryzacji - KOMENTARZ PRAKTYCZNY >>>
A co, jeśli nie przewidzieliśmy w umowie klauzuli waloryzacyjnej?
W przypadku gdy wykonawca umowy o roboty budowlane nie przewidział w umowie z inwestorem klauzuli waloryzacyjnej sugeruje się przystąpienie do negocjowania warunków umowy, w szczególności w zakresie aktualizacji wynagrodzenia. Zarówno wykonawcy, jak i inwestorowi powinno zależeć nad zakończeniem budowy zgodnie z harmonogramem prac, a nie rozpoczęciem długotrwałych oraz kosztowych procesów sądowych. Jeżeli strony umowy o roboty budowlane dojdą do porozumienia co do aktualizacji wynagrodzenia należy pamiętać o aktualizacji gwarancji zapłaty, którą inwestor ma obowiązek udzielić wykonawcy.
W razie braku porozumienia przepisy prawa pozwalają na sądową ingerencję w zawartą umowę „jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidziały przy zawarciu umowy”. Mowa tutaj o tzw. klauzuli rebus sic stantibus określonej w art. 357zn 1 par.1 kodeksu cywilnego. Powyższy przepis daje sądowi możliwość oznaczenia sposobu wykonania zobowiązania, wysokości świadczenia lub rozwiązania umowy, a w przypadku rozwiązania umowy w miarę potrzeby rozstrzygnięcia o wzajemnych rozliczeniach stron.
Sprawdź PROCEDURĘ w LEX: Postępowanie w sprawie z powództwa o zmianę - na podstawie art. 357(1) par. 1 k.c. - treści stosunku prawnego przez zmianę wysokości świadczenia pieniężnego >>>
Czytaj w LEX: Zmiana albo rozwiązanie umowy przez sąd z uwagi na zagrożenie rażącą stratą jej stron >>>
Klauzule waloryzacyjne w umowach zawartych na podstawie ustawy prawo zamówień publicznych
Wraz z dniem 1 stycznia 2021 r., kiedy to weszła w życie ustawa z dnia 11 września 2019 r. Prawo zamówień publicznych, sytuacja podmiotów wykonujących umowy o robotę budowlane w ramach zamówień publicznych uległa zmianie. Ustawodawca w art. 439 wskazanej ustawy wprowadził konieczność ujmowania w umowach zawartych na okres dłuższy niż 12 miesięcy postanowień dotyczących zasad wprowadzania zmian wysokości wynagrodzenia należnego wykonawcy, w przypadku zmiany ceny materiałów lub kosztów związanych z realizacją zamówienia. Postanowienia te określają m.in. poziom zmiany ceny materiałów lub kosztów, uprawniający strony umowy do żądania zmiany wynagrodzenia, początkowy termin ustalenia zmiany wynagrodzenia, sposób ustalania zmiany wynagrodzenia, określenie okresów, w których może następować zmiana wynagrodzenia wykonawcy, maksymalną wartość zmiany wynagrodzenia, jaką dopuszcza zamawiający w efekcie zastosowania postanowień o zasadach wprowadzania zmian wysokości wynagrodzenia.
WZÓR DOKUMENTU: Przykład zapisu umownego dot. waloryzacji wynagrodzenia wykonawcy >>>
Należy jednak wskazać, iż przez zmianę ceny materiałów lub kosztów rozumie się zarówno wzrost odpowiednio cen lub kosztów, jak i ich obniżenie, względem ceny lub kosztu przyjętych w celu ustalenia wynagrodzenia wykonawcy zawartego w ofercie.
Ponadto, ustawa przewiduje, iż wykonawca, którego wynagrodzenie zostało zmienione, zgodnie ze wskazanymi powyżej zasadami, jest zobowiązany do zmiany wynagrodzenia przysługującego podwykonawcom, jeżeli przedmiotem umowy z podwykonawcą są roboty budowlane lub usługi, a okres obowiązywania umowy przekracza 12 miesięcy.
Powyższe, obligatoryjne postanowienia umowne nie dotyczą jednak umów, które zostały zawarte przed 1 stycznia 2021 r., a zatem zdecydowana większość wykonawców/podwykonawców wobec obecnie szalejącej inflacji, skazana jest na dobrą wolę inwestorów w zakresie zwiększenia wynagrodzenia lub podjęcie rozwiązań sądowych, których rozstrzygnięcia można spodziewać się na przestrzeni lat.
Sprawdź w LEX: Jak usprawnić realizację umów? Mechanizmy przewidziane w Prawie zamówień publicznych - poradnik UZP >
Idzie nowe?
Wobec trudnej sytuacji w branży budowlanej Ministerstwo Rozwoju i Technologii w czerwcu 2022 r. zapowiedziało rozpoczęcie prac nad projektem nowelizacji ustawy Prawo zamówień publicznych. Przedstawione zmiany mają dotyczyć m.in. możliwości podwyższenia wynagrodzenia ponad stawkę waloryzacyjną, rozszerzenia obowiązku zawierania klauzul waloryzacyjnych powyżej 6 miesięcy (aktualnie 12 miesięcy), objęcia ustawą również umów dostawy (aktualnie umowy o roboty budowlane roboty i umowy o świadczenie usług), określenia wyraźnych podstaw do waloryzacji, wprowadzenia sposobu zmiany umów (np. poprzez ograniczenie zakresu umowy, zmianę terminu wykonania umowy, czasowe zawieszenie umowy).
Czytaj w LEX: Czy wyczerpanie sumy gwarancyjnej wyłącza zastosowanie art. 357(1) k.c. - LINIA ORZECZNICZA >>>
Co istotne, Ministerstwo przewiduje możliwość wprowadzenia klauzuli waloryzacyjnej w przypadku, gdy taka klauzula nie była przewidziana w umowie, co będzie miało zastosowanie do umów zawartych przed 1 stycznia 2021 r.
Przewidywane zmiany do ustawy Prawo zamówień publicznych mogę wpłynąć na istotną poprawę sytuacji przedsiębiorców, którzy zawarli umowy w systemie zamówień publicznych, co należy oceniać zdecydowanie pozytywnie. Z drugiej strony, sposób procedowania nad stworzeniem projektu ustawy należy oceniać krytycznie, albowiem mimo czerwcowych zapowiedzi Ministerstwa oraz istotnych nacisków ze strony branży budowlanej projekt specustawy waloryzacyjnej do dnia dzisiejszego nie powstał.
Autor: Krzysztof Grabowski, adwokat w Kancelarii Zając i Wspólnicy
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.