Artykuł 2 Prawa upadłościowego wskazuje na konieczność uwzględnienia w postępowaniu upadłościowym w stosunku do osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej obu wytycznych wynikających z tego przepisu, bez wyraźnej przewagi jednej z nich. Postępowanie powinno być prowadzone tak, aby roszczenia wierzycieli mogły zostać zaspokojone w jak najwyższym stopniu, jak również, aby umożliwić umorzenie zobowiązań upadłego. Wbrew głosom niektórych przedstawicieli doktryny praktyka wskazuje, że obie funkcje można ze sobą połączyć, realizując właściwie zadania przypisane do poszczególnych organów postępowania.
Czytaj też: Prof. Adamus: Jest sposób na usprawnienie zasad upadłości konsumenckiej
Kierowanie postępowaniem upadłościowym
Artykuł 2 Prawa upadłościowego to przykład abstrakcyjnego i uniwersalnego przepisu o szerokim, praktycznym zastosowaniu. Obowiązek prowadzenia postępowania w sposób mający na celu zaspokojenie wierzycieli w jak najwyższym stopniu ma ogromny wpływ na realizowane czynności i sposób działania syndyka. Z kolei z funkcji oddłużeniowej postępowania prowadzonego w stosunku do osób fizycznych można wywieźć wskazówki przede wszystkim dla sądu upadłościowego, wydającego postanowienie o ogłoszeniu upadłości takiej osoby oraz orzekającego o sposobie zakończenia postępowania.
Czytaj też w LEX: Ustalenie planu spłaty w konsumenckim postępowaniu upadłościowym >
Działania syndyka w upadłości konsumenckiej
Syndyk w upadłości konsumenckiej prowadzi postępowanie zmierzające do jak najpełniejszego zaspokojenia wierzycieli, nie tracąc z pola widzenia docelowego skutku, którym jest oddłużenie konsumenta. Połączenie obu funkcji upadłości konsumenckiej wręcz wymusza na syndyku najwyższą staranność, w celu uzyskania jak największej ilości środków do zaspokojenia wierzycieli.
Syndyk posiada odpowiednie ustawowe uprawnienia dla realizowanych zadań. Spełnia nie tylko rolę egzekutora, prowadzącego uniwersalną egzekucję z majątku dłużnika. Ma również możliwość i obowiązek wykorzystania instytucji bezskuteczności czynności prawnych dłużnika. Prawo upadłościowe przewiduje sankcję bezskuteczności czynności prawnych dłużnika, które dokonane zostały w tzw. okresie ochronnym (1 rok lub 6 miesięcy przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości, w zależności od przesłanek). Bezskuteczność oznacza brak wywołania skutków czynności prawnej w stosunku do określonego podmiotu, w omawianym przypadku – w stosunku do masy upadłości, rozumianej jako ogół wierzycieli. O takiej bezskuteczności może na wniosek syndyka orzec sąd powszechny, rozpoznający złożoną przez niego skargę pauliańską.
Bezskuteczność w stosunku do masy upadłości
W postępowaniu upadłościowym analizie pod kątem bezskuteczności mogą (a nawet powinny) być poddane czynności prawne dokonane przez upadłego, skutkujące rozporządzeniem majątkiem lub obciążeniem go.
Możemy wyróżnić czynności:
- bezskuteczne z mocy prawa,
- uznawane za bezskuteczne przez sędziego-komisarza,
- których syndyk może domagać się uznania za bezskuteczne przed sądem powszechnym.
Czynnościami bezskutecznymi z mocy prawa są czynności rozporządzające dokonane przez upadłego w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku nieodpłatnie albo odpłatnie, ale wartość świadczenia upadłego przewyższa w rażącym stopniu wartość świadczenia wzajemnego.
Czytaj też w LEX: Ochocińska Karolina, Przekazanie do masy upadłości przedmiotu bezskutecznej czynności prawnej >
Ponadto, za bezskuteczne z mocy prawa ustawa uznaje zabezpieczenia i zapłatę długu niewymagalnego, dokonane przez upadłego w ciągu sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
Czynności, które sędzia komisarz może uznać za bezskuteczne w stosunku do masy upadłości to:
- odpłatne czynności prawne dokonane przez upadłego w terminie 6 miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości dokonane z osobą najbliższą;
- obciążenie majątku upadłego zabezpieczeniami rzeczowymi (hipoteka lub zastaw) w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, w sytuacji gdy upadły nie był dłużnikiem osobistym zabezpieczonego wierzyciela, i nie otrzymał w związku z ustanowieniem żadnego świadczenia lub otrzymał świadczenie niewspółmiernie niskie do wartości udzielonego zabezpieczenia.
Badaniu pod względem bezskuteczności mogą podlegać również inne czynności upadłego, jeśli były dokonane nie dalej niż 5 lat od chwili badania. W przypadku ustalenia, iż dana czynność została zrealizowana z pokrzywdzeniem wierzycieli, syndyk ma prawo i obowiązek wystąpić z tzw. skargą pauliańską do sądu powszechnego, domagając się uznania jej za bezskuteczną. Nie może tego jednak dokonać w sytuacji, gdy minęło już pięć lat od dokonania takiej czynności.
Inne działania syndyka
Zgodnie z normą art. 173 Prawa upadłościowego syndyk niezwłocznie obejmuje majątek upadłego, zarządza nim, zabezpiecza go przed zniszczeniem, uszkodzeniem lub zabraniem go przez osoby postronne oraz przystępuje do jego likwidacji, co wiąże się z koniecznością wykonania szeregu działań. Do typowych należy doprowadzanie stanu prawnego ujawnionego w księgach wieczystych do rzeczywistego. Zwykle chodzi o ujawnienie praw upadłego do nieruchomości w wyniku spadkobrania. Na porządku dziennym spotkać można dochodzenie praw z zachowku i działu spadku. Syndyk jest zobligowany do dochodzenia, nierzadko na drodze sądowej przysługujących upadłemu wierzytelności.
Zobacz procedurę: Objęcie majątku upadłego przez syndyka >
Wyzwania dla syndyka w upadłości konsumenckiej
Ponieważ dłużnik-konsument nie prowadzi ksiąg rachunkowych ani innej dokumentacji majątkowej, syndyk musi samodzielnie uzyskiwać dane a wydobycie rzetelnych informacji, zwłaszcza gdy mamy do czynienia ze sprawami majątkowymi w stosunkach z członkami rodziny, bywa znacznie utrudnione. Z danych zawartych we wniosku o ogłoszenie upadłości, informacji z urzędu skarbowego czy danych od komornika poszukującego majątku, syndyk musi wyłuskać właściwe i wszelkimi dostępnymi sposobami starać się je uszczegółowić w sposób umożliwiający objęcie i likwidację składników majątkowych przysługujących upadłemu.
Zobacz linię orzeczniczą: Procesowa rola syndyka w postępowaniu sądowym i administracyjnym >
Postrzeganie pracy syndyków
Ocena pracy syndyków dokonywana jest często przez pryzmat szybkości działania. Zasada ta nie może mieć charakteru bezwzględnego, ponieważ norma nakazująca zaspokojenie wierzycieli w jak najwyższym stopniu ma charakter dominujący w stosunku do zasady szybkości postępowania. Co za tym idzie, w sytuacji jakiejkolwiek szansy na uzyskanie środków do masy upadłości przez przedsięwzięcie określonych czynności, długotrwałość postępowania po ogłoszeniu upadłości przestaje mieć większe znaczenie.
Czytaj też w LEX: Zatwierdzenie warunków sprzedaży (pre-pack) w upadłości konsumenckiej >
Prawidłowa realizacja ustawowych zadań syndyka
Nie jest tajemnicą, że upadłość konsumencka to dla wielu osób szansa na pozbycie się problemów finansowych. Obecnie ogłoszenie upadłości jest dość proste, więc proces upadłości i jego funkcja oddłużeniowa mogą stanowić nie lada „kąsek” dla osób nieuczciwych. Właściwe wykorzystanie przez syndyka dostępnych narzędzi jest bardzo ważne. Choć zdarza się, że działania mające znamiona defraudacyjnych realizowane są nieświadomie, gros osób mających w planach ogłoszenie swojej upadłości, świadomie pozbywa się swojego majątku, dokonując tego z pokrzywdzeniem wierzycieli. Upadłość, także ta konsumencka, ma pełnić funkcję ochronną wierzycieli. Tylko właściwa jej realizacja może prowadzić do zgodnego z podstawowymi zasadami podstawowego porządku prawnego umorzenia zobowiązań upadłego. Parafrazując – zasady sprawiedliwości społecznej i słuszności stanowiące fundament naszego porządku prawnego (ius est ars boni et aequi) pozwalają na zastosowanie funkcji oddłużeniowej, tylko w połączeniu z właściwym wykorzystaniem narzędzi służących ochronie wierzycieli w postępowaniu upadłościowym.
Łukasz Frączek, adwokat i kwalifikowany doradca restrukturyzacyjny, założyciel i partner zarządzający Kancelarii Frączek, wiceprezes Zarządu PF Restrukturyzacje
