Ponad pięć lat trwały prace krajów Unii Europejskiej nad stworzeniem jednolitego tekstu aktu, który nakreślałby jednolite cele dla wszystkich wód w Europie oraz tryb postępowania dla osiągnięcia tych celów. Efektem tych prac było stworzenie nowoczesnych zasad gospodarowania wodami.

23 października 2000 r. Parlament Europejski i Rada przyjęły dyrektywę 2000/60 WE określającą ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz. Urz. WE L 327 z 22.12.2000, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 5, str. 275 ze zm.), tzw. zasady nowoczesnego gospodarowania wodami – dalej: RDW. RDW weszła w życie 22 grudnia 2000 r. i obowiązywała kraje członkowskie od dnia publikacji z zastrzeżeniem konieczności wprowadzenia przepisów wykonawczych niezbędnych do wdrożenia tej dyrektywy, najpóźniej do dnia 22.12.2003 r. W pozostałych krajach, w tym w Polsce, dyrektywa obowiązuje od dnia członkowska (dla Polski jest to 01.05.2004 r. )

Należy wskazać, że jest to pierwszy akt krajów Unii Europejski traktujący w sposób kompleksowy zagadnienie ochrony zasobów wodnych wraz z ochroną ekosystemów wodnych, lądowych, bagiennych, a także społeczno – gospodarczych efektów susz i powodzi. Kładzie ona na państwa członkowskie obowiązek racjonalnego wykorzystywania i ochrony zasobów wodnych w myśl zasady zrównoważonego rozwoju, przy wykorzystaniu odpowiedniego cyklu planistycznego.

RDW nakreśla ramy działania na rzecz ochrony wszelkich wód we Wspólnocie Europejskiej, które to polegają na: zapobieganiu dalszej degradacji, dążeniu do zwiększenia skuteczności ochrony i poprawy środowiska wodnego, promocji zrównoważonego użytkowania wód poprzez długoterminową ochronę zasobów wodnych, a także poprzez stopniowe zmniejszanie zanieczyszczenia wód podziemnych i zapobieganiu ich zanieczyszczeniom.

Ramowa Dyrektywa Wodna została transponowana do krajowego porządku prawnego przede wszystkim przez ustawę z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. 2012, poz., 145 ze zm.) wraz z jej aktami wykonawczymi. Dodatkowo RDW została przystosowana do ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2013, poz., 1232 ze zm.), oraz do ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zapotrzebowaniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. 2006, Nr 123, poz., 858 ze zm.), oraz do aktów wykonawczych tych ustaw. RDW w szczególności została implementowana do pierwszego ze wskazanych aktów prawnych wskazując w art. 4, iż organami właściwymi w sprawach gospodarowania wodami są: minister właściwy ds. gospodarki wodnej, Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, regionalny dyrektor zarządu gospodarki wodnej, wojewoda, organy jednostek samorządu terytorialnego.


Cel Ramowej Dyrektywy Wodnej
Naczelnym celem RDW jest osiągnięcie dobrego stanu i dobrego potencjału wód do 2015 r. Mowa jest o wodach powierzchniowych, w tym silnie zmienionych i sztucznych oraz o jednolitych częściach wód, które powinny do tego czasu osiągnąć, dobry stan chemiczny, ekologiczny lub dobry potencjał ekologiczny. @page_break@

Ramowa Dyrektywa Wodna w art. 2 rozróżnia pojęcia „dobrego stanu wód powierzchniowych” - wskazując, iż przez dobry stan wód należy rozumieć osiągnięty stan przez cześć wód, jeżeli zarówno ich stan ekologiczny jak i chemiczny jest określany jako co najmniej „dobry”. Jak i „dobry stan wód podziemnych” – jako osiągnięty przez część wód podziemnych, jeżeli zarówno jej stan ilościowy, jak i chemiczny jest określany jako co najmniej „dobry”. A więc osiągnięcie zadowalającego stanu musi nastąpić zarówno na płaszczyźnie wód powierzchniowych, jak i podziemnych.

Wskazuje się, że „Państwa Członkowskie powinny dążyć do osiągnięcia celu, jakim jest co najmniej dobry stan wód, poprzez określenie i wdrożenie koniecznych działań w ramach zintegrowanych programów działań, uwzględniając istniejące wspólnotowe wymogi. Tam gdzie aktualny stan wód jest dobry, powinien on zostać utrzymany.”

Osiągniecie tego celu ma nastąpić poprzez prowadzenie zintegrowanej polityki wodnej, zapewniającej społeczeństwu dostęp do czystej wody pitnej, która pośrednio umożliwi rozwój gospodarczy i społeczny przy jednoczesnym poszanowaniu potrzeb środowiska naturalnego. Natomiast osiągnięcie dobrego stanu wód powinno nastąpić w każdym dorzeczu, tak aby działania w odniesieniu do wód powierzchniowych i wód podziemnych należących do tego samego systemu hydrologicznego, ekologicznego i hydrogeologicznego było skoordynowane. Określenie parametrów dobrego stanu wód dla wód powierzchniowych, odbywa się przy ustaleniu warunków referencyjnych – rozumianych jako stan naturalny lub zbliżony do naturalnego przy zupełnym braku lub jedynie bardzo małej presji antropogenicznej.

Art. 4 określa cele środowiskowe dyrektywy dla wód powierzchniowych oraz obszarów chronionych, podkreślając, że osiągnięcie tych celów musi nastąpić poprzez:
- uzyskanie dobrego stanu wód w 2015 r.
- niepogorszenie dobrego stanu wód, tam gdzie ten stan został już osiągnięty,
- spełnienie wymagań specjalnych w odniesieniu do obszarów chronionych,
- zaprzestanie lub stopniowe wyeliminowanie zrzutu substancji priorytetowych do środowiska bądź ograniczenie zrzutu tych substancji (definicja substancji priorytetowych zawarta jest w art. 2 RDW, natomiast lista substancji priorytetowych znajduje się w Dyrektywie 2455/2001 WE).

Według RDW należy do 2015 r. dokonać oceny ryzyka nieosiągnięcia ww. celów. Natomiast przy sporządzaniu oceny ryzyka należy wykorzystać informacje zebrane podczas identyfikacji znaczących oddziaływań antropogenicznych oraz oceny ich wpływu na stan wód oraz wszelkie pozostałe informacje, w tym dane z monitoringu środowiska.

Cele środowiskowe zostały także transponowane do Prawa wodnego, w art. 38d dla jednolitych części wód powierzchniowych niewyznaczonych jako sztuczne lub silnie zmienione oraz dla sztucznych i silnie zmienionych jednolitych części wód powierzchniowych. Ponadto art. 38e wskazuje na cel środowiskowy dla jednolitych części wód podziemnych, a dla obszarów chronionych stanowi o tym art. 38f.

Dopuszczalne odstępstwa od RDW – derogacje jako integralna część celów środowiskowych.

„Ramowa Dyrektywa Wodna jest dyrektywą środowiskową, a więc stosowanie odstępstw w jej wypełnianiu powinno stanowić wyjątek, a nie regułę.”

Tak jak cele środowiskowe, odstępstwa zostały określone w art. 4 dyrektywy. W myśl art. 4 ust. 4-7 oraz art. 38 Prawa wodnego określono warunki i procedurę, w jakich można je zastosować.

Wyróżniamy odstępstwa polegające na wydłużeniu terminu tzw. odstępstwa czasowe, które można wyznaczyć ze względu na:
- brak możliwości technicznych wdrożenia działań,
- wysokie koszty podjętych działań,
- warunki naturalne, które nie pozwalają na poprawę stanu części wód w sytuacji, gdy kumulatywnie zostają spełnione są warunki, w których nie dochodzi do pogorszenia stanu wód, przesunięcie terminu i jego przyczyny są wyjaśnione w planie gospodarowania wodami na obszarze konkretnego dorzecza, a podjęte działania mają doprowadzić do dobrego stanu w przesuniętym terminie.

Kolejnym odstępstwem jest możliwość osiągnięcia mniej rygorystycznych celów (art. 4 ust. 5), ustanawianych dla tych części wód, które zostały zmienione w skutek działalności człowieka bądź doprowadzenie ich do potencjalnie dobrego stanu jest niemożliwe. RDW wskazuje, że czasowe pogorszenie może także nastąpić na skutek okoliczności o charakterze naturalnym oraz działania siły wyższej np. susze i powodzie.

Wspólną cechą charakteryzującą odstępstwa od osiągnięcia celów środowiskowych jest wymóg spełnienia warunków tj. podjęcie wszystkich możliwych kroków w celu ograniczenia niekorzystnego wpływu na stan wód, istnienie nadrzędnego interesu społecznego, brak możliwości osiągnięcia celów społecznych innymi sposobami, korzystniejszymi dla środowiska oraz przedstawienia uzasadnienia w planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza. Dodatkowo Ramowa Dyrektywa Wodna wprowadza w art. 4 ust. 8 i 9 dwie zasady, które mają zastosowanie do wszystkich odstępstw.

Po pierwsze, odstępstwa nie mogą się wykluczać ani utrudniać osiągniecia celów środowiskowych w innych częściach wód, po drugie, należy osiągnąć przynajmniej taki sam poziom bezpieczeństwa, jaki przewiduje istniejące prawodawstwo wspólnotowe. Biorąc powyższe pod uwagę należy stwierdzić, iż wszelkie inwestycje powodujące zmiany, pogorszenie stanu, przez co również nieosiągnięcie celów środowiskowych, dla spełnienia postanowień RDW muszą zrealizować warunki określone w art. 4 ust. 7 dyrektywy, w celu dopuszczenia faktu pogorszenia się stan wód. Ocena spełnienia kryteriów wskazanych w art. 4 ust. 7 musi nastąpić na etapie planowania inwestycji.@page_break@

W sprawie C-461/13, zaistniałej na skutek pytania prejudycjalnego Niemiec, o interpretację art. 4 ust. 1 lit. a)i), Trybunał stwierdził, że wskazaną kwalifikację prawną należy interpretować w ten sposób, że państwa członkowskie – z zastrzeżeniem udzielenia zgodny na odstępstwo, są zobowiązane do odmowy zatwierdzenia projektu, jeżeli zagraża on osiągnięciu „w miarodajnym dla dyrektywy momencie dobrego stanu lub dobrego potencjału ekologicznego i dobrego stanu chemicznego części wód powierzchniowych.”

W Prawie wodnym odstępstwa zostały zamieszczone w art. 38j oraz art. 38k, jak również art. 125 zawiera regulację dotyczącą warunków, jakie musi spełniać pozwolenie wodnoprawne.

Plany gospodarowania wodami – środowisko jako użytkownik wód
Zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną środowisko naturalne jest równoważnym użytkownikiem wód, tak jak ludność, rolnictwo czy przemysł. Z tego też względu zakres ochrony wód w RDW został rozszerzony poza ilość i jakość, także na życie biologiczne zależne od wody. Użytkownicy środowiska zostali włączeni do procesu planowania, co umożliwia lepsze zidentyfikowanie problemów oraz wdrażanie programów naprawczych. Cele środowiskowe zawiera się w planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza i weryfikuje co 6 lat.

Art. 13 dyrektywy wskazuje na plany gospodarowania wodami jako podstawowe dokumenty planistyczne na obszarze dorzecza. Na obszarze państwa polskiego, zgodnie z ustawą Prawo wodne, wyznaczonych jest 10 obszarów dorzeczy: Wisły, Odry, Dniestru, Dunaju, Jarftu, Łaby, Niemna, Pregoły, Świeżej i Ucker.

Podstawowymi elementami planu gospodarowania wodami są: analiza stanu dorzecza, program działań oraz analiza ekonomiczna. Plany te są tworzone przez poszczególne państwa europejskie dla każdego obszaru dorzecza leżącego w całości na ich terytorium. Natomiast dla obszarów dorzeczy, które są międzynarodowymi obszarami leżącymi w całości na terenie państw UE – państwa te zapewniają koordynację działań w celu stworzenia jednego planu gospodarowania wodami dla danego dorzecza.

Planowanie zgodnie z wytycznymi RDW powinno odbywać się zgodnie z przyjętym harmonogramem, poddanym ówczesnym konsultacjom społecznym przez okres sześciu miesięcy (pierwsza tura konsultacji społecznych na terenie RP odbyła się od 22.12.2006 r. do 22 czerwca 2007 r., a dot. dokumentacji pn. Harmonogram i program prac związanych ze sporządzaniem planów gospodarowania wodami dla obszarów dorzeczy wraz z zestawieniem działa, które należy przeprowadzić w drodze konsultacji społecznych).

Proces projektowania i planowania gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy, polega na gromadzeniu i analizowaniu danych dotyczących dorzecza oraz wyborze i ocenie działań, które należy podjąć, aby osiągnąć wyznaczony cel.

Jak wskazano powyżej, na podstawie art. 13 należy wnioskować, że plany gospodarowania wodami są podstawowymi dokumentami planistycznymi, których celem jest usprawnienie procesów osiągania celów środowiskowych. Dlatego też plany uważane są za fundament podejmowania decyzji mających wpływ na stan zasobów wodnych oraz zasady gospodarowania wodami w przyszłości. Plany gospodarowania wodami są „syntezą prac prowadzonych na obszarze dorzecza”. Art. 114 Prawa wodnego określa jego części składowe. PGW jest dokumentem porządkującym zagadnienia gospodarki wodnej, w kwestii ochrony jej zasobów, analiz ekonomicznych dotyczących kosztów pozyskania i otworzenia zasobów wodnych, kosztów ekologicznych.

Jednocześnie należy wskazać, że art. 113 ust. 1 ww. ustawy określa kategorie dokumentów planistycznych, które dotyczą planowania w gospodarowaniu wodami.

Charakterystyka obszaru dorzecza.
Definicja obszaru dorzecza oznacza, iż jest to obszar lądu oraz morza składający się z jednego lub wielu sąsiadujących ze sobą dorzeczy wraz ze związanymi z nimi wodami podziemnymi i wodami przybrzeżnymi. Art. 3 ust. 1 ustawy Prawo wodne określa je jako - jednostka główna dla gospodarowania wodami w dorzeczu. Aktem wykonawczym w stosunku do tej materii jest – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 czerwca 2006 r. w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy i regionów wodnych (Dz. U. 2006, Nr 126, poz. 878 ze zm.)

Jak wskazuje art. 5 każde Państwo Członkowskie zapewnia, że dla każdego obszaru dorzecza lub części międzynarodowego obszaru dorzecza leżącego na jego terytorium, wykona: analizę jego charakterystyki, przegląd wpływu jego działalności człowieka na stan wód powierzchniowych i podziemnych oraz analizę ekonomiczną korzystania wód. Ich wykonanie zgodnie z zapisami dyrektywy powinno nastąpić najpóźniej w ciągu czterech lat od dnia jej wejścia w życie.

Ramowa Dyrektywa Wodna zaleca, aby dorzecza zostały przyporządkowane obszarom dorzeczy, które postrzegane są jako podstawowe przestrzenne jednostki zarządzania gospodarką wodną. W skład obszarów dorzeczy powinny wchodzić obszary wód podziemnych, które są związane z tym obszarem, jak również przyległe wody przybrzeżne, a zarządzanie tymi obszarami powinno odbywać się na jednakowych zasadach dla całego obszaru Wspólnoty Europejskiej.