Z początkiem Nowego Roku Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów poinformował o wydaniu w dniu 30 grudnia 2021 r. decyzji nr RBG-4/2021, stwierdzającej nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej przez Kaufland Polska Markety spółka z ograniczoną odpowiedzialnością sp.j. z siedzibą we Wrocławiu. Decyzja ta zakończyła kolejne postępowanie prowadzone przeciwko dużym sieciom handlowym. Podobnie jak w zapadłych dotychczas w podobnych sprawach rozstrzygnięciach, w tym w szczególności w głośnej decyzji w sprawie właściciela sieci „Biedronka”, zachowanie przedsiębiorcy uznane za sprzeczne z przepisami ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi lub spożywczymi spotkało się z surową sankcją – karą pieniężną w łącznej wysokości blisko 124 mln zł.
Czytaj:
Sieć Kaufland ukarana za wykorzystywanie przewagi kontraktowej>>
UOKiK: Ponad 76 mln zł kary dla Eurocashu za wykorzystywanie przewagi wobec dostawców>>
Dostawcy Jeronimo Martins Polska powinni spieszyć się z dochodzeniem odszkodowania>>
Nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej w dotychczasowych decyzjach Prezesa UOKiK
Struktura rynku rolno-żywnościowego sprawia, że w łańcuchu dostaw produktów rolnych i spożywczych często występują znaczne różnice w sile przetargowej między dostawcami a nabywcami produktów rolnych i spożywczych. Nieuczciwemu wykorzystywaniu tych różnic mają przeciwdziałać przepisy tzw. ustawy przewagowej, przyznające Prezesowi UOKiK kompetencję do interwencji w przypadku podejrzenia stosowania przez przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie obrotu produktami rolnymi lub spożywczymi zakazanych praktyk, polegających na nieuczciwym wykorzystywaniu przewagi kontraktowej, tj. znacznej dysproporcji w potencjale ekonomicznym nabywcy względem dostawcy albo rzadziej – dostawcy względem nabywcy. Zakazane jest przy tym nie tyle samo posiadanie przewagi nad kontrahentem, lecz jej nieuczciwe, tj. sprzeczne z dobrymi obyczajami i zagrażające istotnemu interesowi drugiej strony albo taki interes naruszające wykorzystywanie.
W dotychczasowej praktyce decyzyjnej Prezesa UOKiK za nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej uznawane były przede wszystkim praktyki dotyczące nietransparentnego kształtowania finalnej ceny produktu (zob. m.in. decyzje Prezesa UOKiK: z dnia 11 grudnia 2020 r. nr RBG-13/2020 w sprawie Jeronimo Martins; z dnia 26 kwietnia 2019 r. nr RBG-7.2019 w sprawie Südzucker) lub terminów dostaw (zob. decyzja Prezesa UOKiK z dnia 5 marca 2018 r. nr RBG-3/2018 w sprawie Cykoria), jak również nieuzasadnione wydłużanie i przekraczane terminów zapłaty (zob. m.in. decyzje Prezesa UOKiK: z dnia 22 lipca 2019 r. nr RBG-11/2019 w sprawie Real; z dnia 2 listopada 2020 r. nr RBG-11/2020 w sprawę Appol; z dnia 1 października 2019 r. nr RBG-15/2019 w sprawie T.B. Fruit Polska).
Zarzuty wobec Kaufland - wsteczne ustalanie warunków współpracy handlowej
Decyzja w sprawie Kaufland koresponduje z wykształconą dotychczas praktyką organu – w zakończonym na jej podstawie postępowaniu Prezes UOKiK zakwestionował dwie praktyki, dotyczące ponownie nietransparentnego i następczego kształtowania należnych dostawcom cen produktów rolno-spożywczych.
Pierwszy zarzut Prezesa Urzędu odnosi się do zawierania przez Kaufland z dostawcami produktów rolnych i spożywczych umów określających warunki współpracy handlowej, w tym warunki udzielanych przez dostawców rabatów, na dany rok już po jego rozpoczęciu, z obowiązkiem rozliczenia różnicy pomiędzy nowymi a poprzednio obowiązującymi warunkami współpracy za okres od 1 stycznia do dnia podpisania umowy. W ocenie Prezesa UOKiK taka praktyka skutkowała stanem niepewności po stronie dostawców, którzy w okresie od 1 stycznia do dnia podpisania umowy nie byli w stanie określić wysokości należnej im za ten okres zapłaty. Z tego tytułu, na przedsiębiorcę nałożona została kara w wysokości 53.139.777, 60 zł.
Polityka rabatowa sieci handlowej znów pod lupą organu
Prezes UOKiK zakwestionował również praktykę przedsiębiorcy polegającą na pobieraniu od niektórych dostawców dodatkowych, nieprzewidzianych uprzednio w umowie rabatów, udzielanych przez dostawców na podstawie zawieranych po zakończeniu okresu rozliczeniowego porozumień bez uzgodnienia przed rozpoczęciem danego okresu rozliczeniowego wysokości tych rabatów oraz warunków ich przyznania. Praktyka ta spotkała się z sankcją w postaci kary pieniężnej w wysokości 70.853.036,80 zł.
Decyzja w sprawie Kaufland wpisuje się w tym zakresie w obserwowany w ostatnim czasie trend, polegający na wzmożonym zainteresowaniu organu ochrony konkurencji i konsumentów polityką rabatową stosowaną przez przedsiębiorców. Jego początków upatrywać należy we wspominanej już wyżej decyzji z 11 grudnia 2020 r. nr RBG-13/2020 w sprawie Jeronimo Martins, w której Prezes UOKiK stwierdził nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej poprzez pobieranie od dostawców rabatów retrospektywnych (tzw. retrorabatów, rabatów z mocą wsteczną) na podstawie zawieranych na koniec okresu rozliczeniowego porozumień bez uprzedniego uzgodnienia wysokości tych rabatów oraz warunków ich przyznania.
Rabaty handlowe stosowane w relacjach sieci handlowych z dostawcami produktów rolno-spożywczych były również przedmiotem badania w ramach 19 postępowań wyjaśniających Prezesa UOKiK, których wyniki zostały podsumowane w opublikowanym w kwietniu 2021 r. raporcie. Dostrzegając powszechność retrorabatów w obrocie zwrócono wówczas uwagę m.in. na konieczność zachowania przejrzystości oraz jasnych warunków ich przyznawania, określanych i znanych stronom już w momencie zawierania umowy, a nie ustalanych następczo, dopiero na etapie jej wykonywania.
Powyższe ustalenia stały się przyczynkiem do interwencji legislacyjnej. W najbliższym czasie przedsiębiorcy prowadzący działalność na rynku rolno-spożywczym muszą zatem przygotować się na jeszcze większą aktywność organu w zakresie weryfikacji warunków stosowanych rabatów. Wszystko za sprawą tzw. nowej ustawy przewagowej.
Uwaga na nowe regulacje
Nowa ustawa przewagowa, czyli ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi z dnia 17 listopada 2021 r., która zastąpiła akt o tej samej nazwie z dnia 15 grudnia 2016 r. w związku z implementacją dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/633 z dnia 17 kwietnia 2019 r., weszła w życie dnia 23 grudnia 2021 r. Ustawa znajduje zastosowanie do umów zawartych po wejściu w życie, a po dniu 30 kwietnia 2022 r. – również do umów zawartych wcześniej, oraz do postępowań wszczętych lub zakończonych już w czasie obowiązywania nowych regulacji.
Kluczowe z wprowadzonych na jej podstawie zmian dotyczą rozszerzenia oraz podziału katalogu praktyk uznawanych za nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej na tzw. praktyki czarne, objęte bezwzględnym zakazem, oraz tzw. praktyki szare, których stosowanie jest możliwe po spełnieniu określonych warunków. Co istotne, jedną z praktyk objętych bezwzględnym zakazem – wprowadzoną do ustawy z inicjatywy Prezesa UOKiK – jest nieuzasadnione niejako następcze obniżanie należności z tytułu dostarczania produktów po ich przyjęciu przez nabywcę, w szczególności na skutek żądania udzielenia rabatu.
Nowe regulacje stanowią istotne ułatwienie dla organu, który odtąd, w przypadku stwierdzenia zachowania przedsiębiorcy odpowiadającego jednej ze skatalogowanych praktyk czarnych, będzie mógł stwierdzić naruszenie ustawy i ukarać przedsiębiorcę, bez konieczności wykazywania naruszenia dobrych obyczajów.
Deklaracja Prezesa UOKiK w zakresie wsparcia dostawców w dochodzeniu roszczeń cywilnoprawnych
Decyzja nr RBG-4/2021 nie jest jeszcze prawomocna, a jej adresatowi przysługuje prawo złożenia odwołania. Jednocześnie poszkodowani zakwestionowanymi praktykami mogą również w „międzyczasie” dochodzić roszczeń cywilnoprawnych, do czego żywa zachęca Prezes UOKiK, deklarujący wsparcie dla dostawców, którzy zechcą ubiegać się o należne im odszkodowanie. Pomoc ze strony organu w tym zakresie ma opierać się na nowo przyznanej na gruncie ustawy przewagowej kompetencji do przedstawiania istotnego poglądu w sprawie cywilnej, dotyczącej nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej. Jak czytamy w komunikacie opublikowanym na stronie internetowej Urzędu: „każdy dostawca, produktów rolno-spożywczych, który będzie ubiegał się o odszkodowanie od sieci handlowej za nieuczciwie pobrane rabaty, może liczyć na nasze wsparcie przed sądem. Dotyczy to nie tylko kontrahentów sieci Kaufland, ale również Biedronki, Eurocach czy Intermarche, których dotyczyły wcześniejsze decyzje organu”[1]. Czy dostawcy będą podejmować odpowiednie kroki prawne i czy deklaracja ta zostanie spełniona – czas pokaże.
[1] https://www.uokik.gov.pl/aktualnosci.php?news_id=18166; dostęp: 4.01.2022 r.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.