Uchwała została podjęta w odpowiedzi na pytanie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy w Poznaniu; Czy ograniczone hipoteka ustanowiona przez dłużnika, będącego użytkownikiem wieczystym nieruchomości na zabezpieczenie wierzytelności wygasa w przypadku, gdy dochodzi następnie do przejęcia długu?
W tym wypadku sytuacja przedstawiała się tak, że w chwili przejęcia użytkownikiem wieczystym obciążonej nieruchomości była już inna osoba, która nie wyraziła zgody na dalsze trwania zabezpieczenia.
Zobacz w LEX: Przejęcie długu >
Pożyczka zabezpieczona hipoteką
W praktyce wyglądało to tak, że w listopadzie 1995 r. ustanowiono użytkowanie wieczyste na rzecz spółki O. Cztery lata później spółka zaciągnęła pożyczkę Z PFRON zabezpieczoną hipoteką na prawie użytkowania wieczystego, które było wpisane do księgi wieczystej.
Po trzech latach spółka sprzedała powodowi Lechowi S. nieruchomość, ale jeszcze wtedy pożyczka nie była spłacona. Fundusz wezwał więc do zapłaty długu.
Czytaj: SN: Długoletnie skutki niespłacenia kredytu frankowego
W wyniku ugody z Funduszem, prezes spółki przejął dług spółki. Fundusz wystąpił przeciwko prezesowi o spłatę pożyczki, ale prezes okazała się niewypłacalna. A właściciel nieruchomości wystąpił o skreślenie hipoteki z księgi wieczystej.
Sąd I instancji oddalił powództwo, bo zabezpieczenie pożyczki nie dotyczyło pożyczkobiorcy tylko osoby trzeciej. Sąd II instancji powziął wątpliwość, czym jest sformułowanie "ustanowienie przez osobę trzecią".
Zobacz wzór w LEX: Umowa pożyczki oraz przewłaszczenia na zabezpieczenie >
Czy hipoteka wygasa?
Sąd Najwyższy wskazał, że problem sprowadzał się do odpowiedzi na pytanie czy hipoteka, która została ustanowiona i stała się ograniczonym prawem rzeczowym z chwilą wpisu na podstawie oświadczenia dłużnika, a nie osoby trzeciej, w momencie, kiedy dłużnik zbył to prawo (lokal) i nastąpiło późniejsze przejęcie jego osobistego długu przez inną osobę spowoduje, że ta hipoteka wygaśnie.
Jeżeli hipotekę ustanowiła osoba trzecia (niebędąca dłużnikiem osobistym) to art. 525 k.c. stanowi jasno, że przejęcie długu oznacza wygaśnięcie hipoteki. Osoba trzecia, która zabezpiecza dług najczęściej kieruje się względami osobistymi (np. matka zabezpiecza dług syna). Ale ustanawiając takie zabezpieczenie na swoim własnym prawie nie jest zainteresowana tym, żeby każdy, bez względu na wszystkie zmiany podmiotowe jakie nastąpią w przyszłości, mógł kierować wobec niej roszczenia.
Zobacz w LEX: Skutki przejęcia zabezpieczonego długu dla zobowiązania gwaranta >
Wierzytelność będzie zabezpieczona
Sąd Najwyższy doszedł do wniosku, że następca prawny dłużnika osobistego, który ustanowił zabezpieczenie hipoteczne na własnej nieruchomości wchodzi w sytuację prawną tego dłużnika, czyli nie może być uznany za osobę trzecią, zrównany z tą
osobą trzecią, która zabezpieczyła cudzy dług własnym prawem.
- Sąd Najwyższy przedstawił wiele argumentów przemawiających za takim rozwiązaniem. Brzmienie art. 525 kc jest jasne, stanowi on wyjątek od ogólnej zasady, że zabezpieczenie rzeczowe jest skuteczne wobec wszystkich, w związku z tym musi być wykładany ściśle - wyjaśniała sędzia Anna Owczarek.
Jak mówiła, ustanowienie zabezpieczenia stanowi czynność prawną dokonaną w określonym momencie, w dacie dokonania tej czynności (oświadczenia użytkownika wieczystego o ustanowienie hipoteki) jest równoznaczny z hipotezą art. 525 k.c.
Rozszczepienie odpowiedzialności osobistej i rzeczowej w następstwie zbycia obciążonego prawa następuje później aniżeli ustanowienie zabezpieczenia.
Sąd Najwyższy podkreślił, że wskazany przepis ma na celu ochronę wierzyciela. Sens zabezpieczenia polega na tym, aby wierzytelność była chroniona. Nie ma powodów, aby odstąpić od tej zasady i zawsze chronić dłużnika i jego następcę.
Sygnatura akt III CZP 90/18, uchwała z 28 marca 2019 r.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.