W spółce handlowej, podobnie jak w innych jednostkach organizacyjnych, występują różne grupy interesów. Na pierwszy plan wysuwają się interesy jej członków, czyli wspólników (zasygnalizować wypada istnienie także innych grup interesów, jak choćby członków organów). Zdarza się, że owe interesy bywają przeciwstawne. Wielość interesów staje się bardziej widoczna w przypadku gdy spółki handlowe utworzą grupę spółek. Wówczas, obok m.in. interesu spółki dominującej i interesu spółki zależnej, a także pośrednio – wspólników tych spółek, pojawia się jeszcze interes samej grupy spółek. Wątpliwości powstają zwłaszcza na tle rozumienia tego ostatniego.
Czytaj: Zmiana prawa holdingowego - w październiku ważna dla spółek reforma>>
Czytaj w LEX: Grupa spółek – definicja i praktyczne problemy holdingów >>>
Kryteria ustalania interesu grupy spółek
Szczególne znaczenie ma odpowiedź na pytanie, czym należy kierować się przy ustalaniu interesu grupy spółek. W obowiązującym stanie prawnym brak jest bowiem unormowania dotyczącego interesu grupy spółek. Z prawnego punktu widzenia członek organu zarządzającego jest zobowiązany do dbałości o interes przede wszystkim tej spółki, w której organie pełni funkcję. Natomiast z perspektywy biznesowej korzystne może okazać się uwzględnienie interesu także całej grupy spółek. Przedstawione zagadnienie postanowił uregulować ustawodawca z dniem 13 października 2022 r. ustawą z dnia 9 lutego 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 807 z późn. zm.). Zmianom ma ulec m.in. ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1467) („k.s.h.”). Warto zatem bliżej przyjrzeć się nowej koncepcji interesu grupy spółek.
Czytaj w LEX: Grupy spółek w podatku od towarów i usług >>>
Interes grupy spółek nie jest powiązany z jedną konkretną jednostką
Analizę interesu grupy spółek należy rozpocząć od wyjaśnienia pojęcia grupy spółek. Stosownie do nowego art. 4 par. 1 pkt 5(1) k.s.h. przez grupę spółek rozumie się spółkę dominującą i spółkę albo spółki zależne, będące spółkami kapitałowymi, kierujące się zgodnie z uchwałą o uczestnictwie w grupie spółek wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu (interes grupy spółek), uzasadniającą sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi. Grupa spółek stanowi więc konstrukcję prawną odrębną od dotychczas znanego Kodeksowi spółek handlowych stosunku dominacji. Nie ma ona zdolności prawnej. Tym samym interes grupy spółek nie jest powiązany z jedną konkretną jednostką organizacyjną. Za taką nie można bowiem uznać grupy spółek. Odnosi się on do gremium, jakie tworzą uczestnicy grupy spółek, tj. spółka dominująca i spółka zależna. Z powołanego przepisu wynika również, że interes grupy spółek jest realizowany przez wspólną strategię, którą zgodnie z uchwałą o uczestnictwie w grupie spółek kierują się spółki uczestniczące w grupie spółek.
Czytaj:
Prawo holdingowe - wiążące polecenie to odpowiedzialność za ryzyko niewypłacalności>>
Instytucja wiążącego polecenia - ważna zmiana w prawie spółek handlowych>>
Wspólna strategia w celu realizacji wspólnego interesu
Ustawodawca wskazuje również, czym przy realizacji wspólnej strategii powinny kierować się spółki uczestniczące w grupie spółek. Według nowego art. 21(1) par. 1 k.s.h. spółka dominująca oraz spółka zależna, które uczestniczą w grupie spółek, kierują się obok interesu spółki interesem grupy spółek, o ile nie zmierza to do pokrzywdzenia wierzycieli lub wspólników mniejszościowych albo akcjonariuszy mniejszościowych spółki zależnej. Ustawodawca ogranicza więc możliwość działania lub zaniechania w interesie grupy spółek, jeżeli miałoby ono doprowadzić do wyrządzenia szkody wierzycielowi spółki zależnej lub jej mniejszościowemu wspólnikowi.
W przytoczonym art. 21(1) par. 1 k.s.h. ustawodawca wprost odróżnia interesy poszczególnych spółek uczestniczących w grupie spółek od interesu grupy spółek i nakazuje spółkom uwzględniać je oba, tj. interes grupy spółek oraz interes własny spółki. Rzeczony przepis nie wprowadza jednak zasady nadrzędności interesu grupy spółek nad własnym interesem spółki dominującej ani nad własnym interesem spółki zależnej (zob. Sejm IX kadencji, druk sejmowy nr 1515, Uzasadnienie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw, s. 21). Na marginesie wypada zaznaczyć, że przepis nie określa pojęcia wspólnika mniejszościowego przez odwołanie się do reprezentowanego przez niego ułamka kapitału zakładowego albo ogólnej liczby głosów bądź ogólnej liczby akcji.
Czytaj w LEX: Wiążące polecenia w ramach grupy spółek >>
Czytaj w LEX: Grupy spółek - nowe zasady organizacji prac rad nadzorczych (rozszerzone kompetencje i obowiązki) >>>
Wypadkowa interesów wszystkich grup jej wspólników?
Warto jeszcze określić, czym jest interes spółki. Wspomniane sformułowanie nie zostało zdefiniowane w Kodeksie spółek handlowych. Sąd Najwyższy uznał, że interes spółki handlowej jest wypadkową interesów wszystkich grup jej wspólników, określaną z uwzględnieniem zastrzeżonego w umowie spółki wspólnego celu, do którego osiągnięcia wspólnicy zobowiązali się dążyć. Ten niezbędny element umowy każdej spółki handlowej, uregulowany w art. 3 k.s.h., przesądza o tym, że nie może istnieć odrębny, samodzielny interes spółki jako osoby prawnej, abstrahujący od wypadkowej interesu wszystkich wspólników, determinowanej wskazanym w umowie spółki wspólnym celem. Pojęcie interesu spółki jest więc ustawową ogólną formułą, której wypełnienie wymaga uwzględnienia kompromisowo rozumianej funkcji przekonań, dążeń i zachowań wszystkich grup wspólników, określonej z uwzględnieniem wspólnego celu. Interes spółki wyznaczają więc wszystkie te dążenia i zachowania wspólników, które zmierzają do osiągnięcia wspólnego celu przyświecającego jej zawiązaniu i określonego w umowie spółki lub w statucie spółki akcyjnej, w którym cel ten jest jego konstytutywnym elementem. Przedstawione rozumienie interesu spółki oznacza niedopuszczalność utożsamiania go jedynie z interesem wspólnika większościowego, a jednocześnie wyklucza uznanie, że działanie obronne wspólnika mniejszościowego każdorazowo leży w obiektywnym interesie spółki (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 2009 r., I CSK 158/09, OSNC 2010, nr 4, poz. 63).
Sprawdź w LEX: Glosa do wyroku SN z dnia 5 listopada 2009 r., I CSK 158/09 >>>
W orzecznictwie podkreśla się również, że przez pojęcie „interes spółki” należy rozumieć nie tylko zysk czysto majątkowy, który jest wymierny i policzalny, ale również interes niemajątkowy, który może być trudniejszy do uchwycenia, jak przykładowo renoma czy pozycja spółki na rynku (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 20 września 2019 r., I AGa 5/19, LEX nr 2753773).
Czytaj w LEX: Zasady odpowiedzialności cywilnej w grupie spółek >>>
Konieczność uwzględnienia wspólnej strategii
Należy zatem uznać, że działanie lub zaniechanie w interesie grupy spółek wymaga uwzględnienia wspólnej strategii, którą zgodnie z uchwałą o uczestnictwie w grupie spółki zobowiązały się realizować. Podejmując czynności w interesie grupy spółek, każda spółka uczestnicząca w grupie powinna mieć na uwadze nie tylko interes majątkowy grupy spółek. Jest ona zobowiązana uwzględnić także jej interes niemajątkowy. Kierowanie się przez spółkę uczestniczącą w grupie spółek interesem grupy spółek nie powinno prowadzić do pominięcia własnego interesu spółki. Tego ostatniego nie sposób rozpatrywać w oderwaniu od wypadkowej interesu wszystkich wspólników danej spółki determinowanej wskazanym w umowie spółki wspólnym celem. Wreszcie działanie lub zaniechanie w interesie grupy spółek nie może zmierzać do pokrzywdzenia wierzycieli lub wspólników mniejszościowych spółki zależnej. Interes grupy spółek stanowi więc wypadkową wielu czynników, które należy uwzględnić każdorazowo w okolicznościach danej sprawy.
Autor: dr Radosław Poprawski, associate w Praktyce Prawa Spółek, Fuzji i Przejęć kancelarii Domański Zakrzewski Palinka
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
