Planowane zmiany mają na celu implementację do rodzimego prawa dwóch unijnych dyrektyw, tj. dyrektywy satelitarno-kablowej II oraz dyrektywy Digital Single Market („DSM”). Zmian i nowości jest dużo. Sygnalizujemy kilka najważniejszych.
Więcej w LEX: Komentarz do dyrektywy o prawach autorskich w ramach jednolitego rynku cyfrowego >>>
Prawo „odwołania” licencji lub przeniesienia praw
Projekt ustawy wprowadza istotną zmianę w odniesieniu do uprawnień twórcy w razie nieprzystąpienia przez nabywcę praw lub licencjobiorcę do rozpowszechniania utworu lub nieudostępnienia go publiczności.
Zgodnie z propozycją pierwszego projektu z czerwca 2022 r., w sytuacji, w której nabywca autorskich praw majątkowych lub licencjobiorca, któremu udzielono licencji wyłącznej, nie przystąpiłby do eksploatacji utworu w terminie 2 lat od dnia przeniesienia majątkowych praw autorskich lub udzielenia licencji, twórca mógłby odstąpić od umowy lub ją wypowiedzieć. Proponowana zmiana była szeroko krytykowana podczas konsultacji publicznych. Wiele podmiotów opowiedziało się, że zmiana komentowanego przepisu i propozycja zamiany dotychczasowego pojęcia „rozpowszechnienie” na „eksploatacja” nie jest słuszna. Termin „eksploatacja” jest pojęciem szerokim, a sformułowanie użyte przez ustawodawcę dość ogólne. Przyjęto ostatecznie, że możliwość skorzystania z prawa do odstąpienia bądź wypowiedzenia będzie uzależniona od braku „rozpowszechnienia” utworu przez nabywcę praw bądź licencjobiorcę.
Komentowany przepis art. 57 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych wzbudził wiele kontrowersji również w zakresie w jakim pozwalał twórcy lub wykonawcy na zachowanie wynagrodzenia w przypadku odstąpienia przez twórcę od umowy bądź jej wypowiedzenia. Pod wpływem zgłoszonych uwag w ramach konsultacji publicznych, projektodawca zdecydował się na pozostawienie obowiązującej obecnie regulacji pozwalającej się domagać podwójnego wynagrodzenia w stosunku do wynagrodzenia określonego w umowie w przypadku, gdy brak rozpowszechnienia utworu wynika z okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi nabywca majątkowych praw autorskich lub licencjobiorca. Taki zabieg ma na celu ochronę interesów twórców i wykonawców, którzy zazwyczaj są słabszą stroną umowy. Należy jednak pamiętać, że twórca ma wybór czy chce dochodzić odszkodowania na zasadach ogólnych czy poprzez zapłatę podwójnego wynagrodzenia.
Warto podkreślić, że w mocy i nie zmienione, mają pozostać przepisy szczególne, dotyczące pozyskiwania praw do utworów wykorzystywanych w utworach audiowizualnych.
Czytaj: Resort kultury: To nie nasza wina, że platformy streamingowe nie wypłacają tantiem>>
Nowe prawo pokrewne dla wydawców prasy – prawo do publikacji prasowych w ramach świadczenia usług drogą elektroniczną
Jedną z istotniejszych zmian wynikających z implementacji dyrektywy DSM jest na pewno propozycja stworzenia nowego prawa pokrewnego dla wydawców prasy do wyłącznej eksploatacji online ich publikacji prasowych przez dostawców usług społeczeństwa informacyjnego. Projekt zakłada również, że wydawcom przysługiwać ma z tego tytułu dodatkowe wynagrodzenie przez 2 lata od publikacji za cyfrowe zwielokrotnianie i eksploatację internetową (z wyłączeniem m.in. użytku prywatnego i publicznego udostępnianie hiperłącza do publikacji prasowej – czyli tzw. linkowania). Twórcy publikacji prasowej przysługiwałoby natomiast prawo do 50% wynagrodzenia należnego wydawcy z tego tytułu.
Czytaj w LEX: Możliwości wykorzystania praw własności intelektualnej przez producentów oprogramowania >>>
Czytaj w LEX: Sposoby dokumentowania autorstwa projektu >>>
Biorąc pod uwagę niedoprecyzowanie w poprzednim projekcie projektodawca, na skutek konsultacji publicznych, doprecyzował, że nowe prawo wyłączne dla wydawców prasy nie upoważnia do zakazywania korzystania z utworu lub przedmiotu prawa pokrewnego, zamieszczonych w publikacji prasowej na podstawie licencji niewyłącznej, jeżeli korzystanie to odbywa się za zgodą uprawnionego (tj. uprawnionego do tego utworu lub przedmiotu prawa pokrewnego).
Przepisy dotyczące dostawców usług udostępniania treści online
Niezwykle istotną kwestią jest proponowana zmiana w zakresie uregulowanie zasad działalności dostawców usług udostępniania treści online. Projekt nowelizacji przewiduje m.in., że tacy dostawcy co do zasady mogą publicznie udostępniać utwory zamieszczane przez użytkowników tych usług wyłącznie za zgodą uprawnionego.
W konsultacjach publicznych pojawiły się liczne głosy wskazujące na potrzebę wyraźnego przesądzenia w ustawie, w ślad za dyrektywą DSM, że dostawcy usług udostępniania treści online de facto korzystają z utworów zamieszczanych przez usługobiorców, a więc są użytkownikami w rozumieniu prawa autorskiego. Poprzednia redakcja przepisu art. 21(4) ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych przez wielu nie została uznana za wystarczającą – zakładała ona, że dostawcy usług udostępniania treści online dokonują rozpowszechniania takich utworów, a takie rozumowanie nie jest do końca właściwe, gdyż nie zawsze tacy dostawcy będą korzystali z utworów za zgodą uprawnionego. Projektodawca zatem zaproponował posłużenie się terminem „publiczne udostępnianie”.
Kontrowersyjny również wydaje się fakt, że z relatywnie niewielkim zainteresowaniem spotkał się przepis art. 22(2) ust. 4 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zgodnie z którym przepisów dotyczących odpowiedzialności dostawców usług udostępniania treści online nie stosuje się do tych dostawców, których głównym celem jest podejmowanie lub ułatwianie działań naruszających prawa autorskie. Tu warto podkreślić, że dyrektywa DSM nie przewiduje takiego rozwiązania, wspomina o tym jedynie w motywie. Komisja Europejska w swoich wytycznych zaleca jednak zamieszczenie takiej regulacji w poszczególnych przepisach prawa krajowego.
W konsultacjach publicznych zakwestionowano zasadność takiego podejścia, wskazując, że treść motywu dyrektywy DSM nie stanowi źródła prawa, a ma jedynie funkcję pomocniczą w jego interpretacji. W najnowszym projekcie ten kwestionowany przepis został całkowicie usunięty. Warto w tym miejscu podkreślić, że konsekwencją zachowania takiego przepisu byłoby pozbawienie serwisów działających z naruszeniem praw autorskich (tzw. „pirackich”) stworzonej przez dyrektywę DSM możliwości pewnego rodzaju „zalegalizowania” ich działalności. Tu po raz kolejny powstała wątpliwość czy utrzymanie w projekcie takiego postanowienia wyłączającego, choć rekomendowane przez samą Komisję, byłoby w pełni zgodne z implementacją dyrektywy.
Czytaj w LEX: Rodzaje umów w obrocie prawami autorskimi, zawieranych przez projektantów >>>
Czytaj w LEX: Zezwolenie projektanta na zastosowanie przeróbki jego projektu >>>
Obowiązek informacyjny oraz wynagrodzenie twórców i wykonawców
Projekt doprecyzowuje obowiązki związane z informowaniem o wpływach z korzystania z utworu. Najnowsze zmiany zakładają, że twórca miałby mieć prawo do regularnego otrzymywania aktualnej informacji o przychodach z korzystania ze swojego utworu oraz o wynagrodzeniu należnym w związku z korzystaniem, odrębnie dla każdego ze sposobów korzystania. Istotnym jest, że taka informacja może być wykorzystana przez twórcę wyłącznie w celu ustalenia wartości majątkowej praw przeniesionych albo stanowiących przedmiot licencji. Informacja ta ma być udzielana z regularnością adekwatną do specyfiki danego sposobu korzystania z utworu, jednak nie rzadziej niż raz do roku i nie częściej niż raz na kwartał. Istotne jest, że jeżeli obowiązani udzielili następnie licencji i nie posiadają już pełnych informacji, to odsyłać mieliby oni do licencjobiorcy, który musiałby udzielić brakującej informacji.
Tu warto też zwrócić uwagę, na potencjalne ograniczenia z procesie pozyskiwania wspomnianych informacji, w przypadku twórców, którzy wnieśli wkład do utworów zbiorowych, zbioru utworów lub utworów współautorskich. Istotne będzie ustalenie, czy taki wkład jest znaczący w stosunku do wykorzystywanej całości (w poprzednio proponowano dokonywać oceny na płaszczyźnie wpływu wkładu na wartość eksploatowanej całości).
Wynagrodzenie w proporcji do zakresu udzielonego prawa
Podkreślenia wymaga również, że projekt nowelizacji przewiduje zmianę w kwestii wynagrodzenia autorskiego. W projekcie wskazuje, że w przypadku braku ustaleń stron wysokość wynagrodzenia określa się z uwzględnieniem zakresu udzielonego prawa oraz korzyści wynikających z korzystania z utworu. Zgodnie z propozycją, jeżeli strony nie ustaliły wynagrodzenia, powinno być ono odpowiednie i proporcjonalne do korzyści wynikających z korzystania z utworu, z uwzględnieniem zakresu udzielonego prawa. To ważna zmiana na korzyść twórców i wykonawców, których wynagrodzenie powinno być odpowiednie i proporcjonalne do faktycznej lub potencjalnej wartości majątkowej praw udzielonych w ramach licencji lub przeniesienia praw, biorąc pod uwagę wiele czynników, takich jak chociażby wkład twórczy w utwór, praktyki rynkowe czy realna eksploatacja utworu.
Warto zauważyć, że w ramach implementacji dyrektyw do prawa krajowego zaproponowano również zmiany w zakresie reemisji i uregulowanie dodatkowych usług online, zmiany w obrębie dozwolonego użytku, korzystania z utworów uznanych za niedostępne w handlu czy zapewnienia godziwego wynagrodzenia twórcom i wykonawcom.
Projekt został opublikowany na stronie Rządowego Centrum Legislacji.
Autorzy: Adwokat Marta Botiuk-Filip i adwokat Krzysztof Czyżewski, Czyżewscy kancelaria adwokacka
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.