Zgodnie z art. 18a ust. 3 ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, do złożenia oświadczenia lub pisemnych albo ustnych wyjaśnień oraz do wydania dokumentu lub innego nośnika informacji można wezwać każdego, kto dysponuje określoną wiedzą, dokumentem lub nośnikiem. Oświadczenie, o którym mowa w zdaniu pierwszym, składa się pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.
Stosownie do brzmienia art. 18d ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym:
- w pierwszym wezwaniu do złożenia wyjaśnień należy pouczyć składającego wyjaśnienia o przysługujących mu prawach i obowiązkach oraz skutkach prawnych utrudniania lub udaremniania postępowania;
- w pierwszym wezwaniu do złożenia oświadczeń należy pouczyć składającego to oświadczenie o prawach i obowiązkach, w tym prawie odmowy złożenia oświadczenia w przypadkach, o których mowa w art. 83 kodeksu postępowania administracyjnego, skutkach prawnych utrudniania lub udaremniania postępowania oraz o odpowiedzialności karnej na podstawie art. 233 par. 1 kodeksu karnego.
Czytaj też: „Amerykański sen” - czyli jak „warzywniak” zmieni postępowanie wyjaśniające
Wyjaśnienia a oświadczenia - istotne różnice
Różnica pomiędzy wyjaśnieniami a oświadczeniami składanymi w postępowaniu wyjaśniającym niesie za sobą istotne konsekwencje prawne.
W odniesieniu do oświadczeń ustawodawca przewidział rygor odpowiedzialności karnej z art. 233 par. 1 kodeksu karnego, zapewniając jednocześnie osobie wezwanej do złożenia oświadczenia prawo do odmowy jego złożenia w przypadkach, o których mowa w art. 83 kodeksu postępowania administracyjnego. Czyli jakich?
W związku z faktem, że w postępowaniu wyjaśniającym nie ma stron pod wątpliwość należy poddać możliwość zastosowania w jego ramach art. 83 par. 1 kodeksu postępowania administracyjnego uprawniającego do odmowy złożenia zeznań w charakterze świadka małżonka strony, wstępnych, zstępnych i rodzeństwa strony oraz jej powinowatych pierwszego stopnia, jak również osób pozostających ze stroną w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli.
Czytaj też: Postępowania wyjaśniające bardziej karne niż administracyjne - ale bez obrońcy
Niewątpliwie do oświadczeń w postępowaniu wyjaśniającym zastosowanie znajdzie art. 83 par. 2 kodeksu postępowania administracyjnego, zgodnie z którym świadek może odmówić odpowiedzi na pytania, gdy odpowiedź mogłaby narazić jego lub jego bliskich wymienionych w par. 1 na odpowiedzialność karną, hańbę lub bezpośrednią szkodę majątkową albo spowodować naruszenie obowiązku zachowania prawnie chronionej tajemnicy zawodowej.
Nie ma również przeszkód, aby uprawnienie do odmowy złożenia oświadczenia zastosować do mediatora co do faktów, których dowiedział się w związku z prowadzeniem mediacji. Odsyłając do art. 83 kodeksu postępowania administracyjnego ustawodawca nie ograniczył się bowiem do par. 2 tego przepisu.
Kłamstwo bez odpowiedzialności?
Wyjaśnienia nie są składane pod rygorem odpowiedzialności karnej z art. 233 par. 1 kodeksu karnego. Jednocześnie ustawodawca nie przewidział w przepisach uprawnienia osoby wzywanej do ich złożenia do odmowy złożenia wyjaśnień z ww. powodów, mimo, że analogicznie jak w przypadku oświadczeń, postanowił o zastosowaniu do nich art. 82 kodeksu postępowania administracyjnego odnoszącego się do niezdolności do bycia świadkiem w postępowaniu administracyjnym. Zakresem tego przepisu zostały objęte:
- osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń;
- osoby obowiązane do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych na okoliczności objęte tajemnicą, jeżeli nie zostały w trybie określonym obowiązującymi przepisami zwolnione od obowiązku zachowania tej tajemnicy;
- duchowni co do faktów objętych tajemnicą spowiedzi.
Co ma zatem zrobić osoba wezwana do złożenia wyjaśnień w przypadku, gdy odpowiedź na pytania zadane przez urzędników Komisji mogłaby narazić ją na odpowiedzialność karną? W takim przypadku zastosowania nie znajduje przecież art. 83 Kodeksu postępowania administracyjnego. Skoro nie znajduje również art. 233 par. 1 kodeksu karnego, to czy może bezkarnie kłamać? Jakie to będzie rodzić skutki na gruncie odpowiedzialności karnej za utrudnianie lub udaremnianie postępowania? W ustawach o nadzorze, regulujących postępowanie wyjaśniające, nie sposób znaleźć jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie, i to tylko jedna z „pułapek”, jakie się w niej kryją.
Klaudia Lewandowska, prawnik w Dziale Prawa Rynku Kapitałowego Filipiak Babicz Legal
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
