15 września 2020 r. ukazały się pod egidą ONZ długo wyczekiwane wytyczne dla sektora modowego, czyli Climate Action Playbook (dalej również: „wytyczne”, „poradnik”), wydane przez sygnatariuszy Karty Przemysłu Mody Na Rzecz Klimatu (Fashion Industry Charter for Climate Action). Stanowią one swoisty przewodnik dla branży mody mający ułatwić osiągnięcie neutralności klimatycznej. Choć wytyczne, jak sama nazwa wskazuje, nie mają charakteru wiążącego, to jednak wyznaczają kierunek prowadzenia biznesu przyjaznego środowisku, zarówno dla przedsiębiorców, jak i organów administracji. Wydaje się, że za propozycjami działań zawartych w wytycznych podążać będą w niedalekiej przyszłości również krajowi prawodawcy.
Czytaj: Polska za 20 lat ma przejść na zeroemisyjną energetykę>>
Sektor mody odpowiada na wyzwania klimatyczne
Na przełomie XX i XXI wieku moda uległa demokratyzacji i upowszechnieniu. Nasiliła się masowa i szybka konsumpcja, a produkcja branży mody została transferowana do krajów o najniższych standardach ochrony środowiska. W efekcie sektor mody stał się jednym z największych emitentów gazów cieplarnianych, wnosząc tym samym istotny wkład do zachodzących szybko zmian klimatycznych, czyli globalnego ocieplenia. Konsekwencją tego procesu są natomiast ekstremalne zjawiska pogodowe, niedobór wody, zagrożenia dla zdrowia ludzi, dla flory i fauny, a także rosnące koszty społeczne oraz gospodarcze.
W odpowiedzi na potwierdzone naukowo dane i statystyki o stopniu degradacji środowiska, światowa branża mody postanowiła włączyć się w dyskusję i działania na rzecz klimatu. Sekretariat ONZ ds. Zmian Klimatu doprowadził w grudniu 2019 r., podczas COP 24 w Katowicach, do przyjęcia Karty Przemysłu Mody Na Rzecz Klimatu (Fashion Industry Charter for Climate Action, dalej „Karta”), gromadząc z jednej strony liderów światowej branży mody - producentów tekstyliów i odzieży, marki odzieżowe, a organizacje profesjonalnie funkcjonujące w sektorze mody z drugiej strony. Przystąpienie do Karty od momentu jej zawarcia otwarte jest dla obu kategorii podmiotów. Od ponad półtora roku (czyli od dnia podpisania Karty) wciąż przystępują do niej nowe podmioty. Podmiotem wspierającym cele Karty oraz promującym jej idee na rynku polskim jest Uczelnia Łazarskiego i jej jednostki – Akademia Biznesu i Prawa Mody oraz Instytut Zrównoważonego Rozwoju i Środowiska.
Wytyczne – mapa drogowa dla branży mody
Sygnatariusze Karty przez ponad 1,5 roku pracowali nad poradnikiem, który ma zachęcić firmy z sektora modowego do prowadzenia biznesu w sposób przyjazny środowisku. Udostępniony 15 września br. dokument stanowi cenne kompendium wiedzy umożliwiające podmiotom występującym w łańcuchu dostaw w sektorze mody działanie w sposób ograniczający ich negatywny wpływ na środowisko.
W poradniku opisane zostały inicjatywy, narzędzia, certyfikaty oraz programy pomocne we wdrożeniu działań mających na celu ograniczenie śladu węglowego. Wytyczne zostały sporządzone zarówno z myślą o mniej doświadczonych firmach z sektora mody, które dopiero planują wdrożenie strategii biznesowej mającej na celu ograniczenie emisji gazów cieplarnianych, jak i dla doświadczonych przedsiębiorstw, które chcą potwierdzić lub zmodyfikować swoją strategię.
Cytując Stefana Seidela, przewodniczącego Komitetu Sterującego Karty Mody oraz dyrektora ds. zrównoważonego rozwoju korporacyjnego w marce PUMA „Opracowaliśmy ten poradnik dla małych i średnich firm w naszej branży. Będzie on również pomocny dla większych firm w kontaktach z ich partnerami w łańcuchu dostaw. Razem i tylko razem mamy wyjątkową szansę, dzięki Karcie, aby uczynić to dziesięciolecie dziesięcioleciem ambicji i współpracy na rzecz działań na rzecz klimatu. Mamy nadzieję, że ten poradnik będzie przydatnym narzędziem, które zachęci wszystkich w branży mody do realizacji celów Porozumienia Paryskiego”.
I to właśnie do postanowień Porozumienia Paryskiego Climate Action Playbook odwołuje się już w preambule. Nawiązuje ponadto do postanowień Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, a także do Protokołu z Kioto.
Zgodnie z Porozumieniem prawie 200 państw odpowiadających za ponad 50 proc. światowych emisji zobowiązało się do ograniczenia globalnego wzrostu temperatury do znacznie poniżej 2 ° C i dąży do ograniczenia wzrostu do 1,5 ° C powyżej poziomów sprzed epoki przemysłowej. W 2018 roku Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu opublikował raport, który dostarcza mocnych dowodów na to, że ograniczenie ocieplenia poniżej 1,5 ° C znacznie ograniczy wpływ na klimat, w tym susze, podnoszenie się poziomu morza, powodzie i ekstremalne upały. Taki poziom ambicji będzie wymagał znacznych redukcji emisji gazów cieplarnianych w całej globalnej gospodarce. W celu bowiem osiągnięcia neutralności klimatycznej niezbędna jest współpraca wszystkich podmiotów społecznych, rządowych i pozarządowych.
Jak zmierzyć poziom gazów cieplarnianych
Wytyczne dla sektora mody objaśniają co należy rozumieć przez emisje do powietrza i gazy cieplarniane, wskazują metody ich rozliczania, odwołując się jednocześnie do GHG Protocol Corporate Accounting and Reporting Standard oraz 3 rodzajów źródeł emisji – bezpośrednich (takich jak emisje własne, choćby z pojazdów firmowych czy powierzchni biurowych), pośrednich (i tu przykładem jest zakupiona energia elektryczna, ogrzewanie czy chłodzenie powierzchni biurowych) i wreszcie innych emisji pośrednich (emisje podwykonawców i dostawców, czy będące wynikiem korzystania z pojazdów nie będących własnością danego przedsiębiorstwa).
Oczywiście wielkość emisji różni się w zależności od tego, w którym miejscu łańcucha dostaw znajduje się dany przedsiębiorca. Dla przykładu, zgodnie z Wytycznymi, spółki sprzedażowe w minimalnym stopniu będą generować emisje w zakresie 1 i 2, a będą emitentami przede wszystkim gazów zaliczanych do zakresu nr 3. Natomiast emisje zaliczane do zakresu 1 i 2 są, zgodnie z wytycznymi, emitowane przez producentów czy fabryki tekstylne. Dlatego tak istotne jest mierzenie emisji na każdym etapie łańcucha dostaw. Tylko działania wszystkich podmiotów w całym procesie zapewnią możliwość redukcji emisji gazów cieplarnianych. Emisje powinny być rozliczane w okresach kwartalnych lub zgodnych z rokiem finansowym przy użyciu narzędzi pomocnych w opracowaniu spójnego i rzetelnego podejścia do pomiaru emisji w przedsiębiorstwie.
Wytyczne, jako przykład dobrych praktyk w zakresie kalkulacji emisji, podają sposób stosowany przez doświadczone przedsiębiorstwa będące sygnatariuszami Karty jak Levi Strauss & Co, Grupa H&M, czy Decathlon. Ponadto, Dokument wskazuje profesjonalnych doradców, którzy specjalizują się m.in. w przygotowaniu strategii klimatycznej dla branży odzieżowej.
Obowiązki sprawozdawcze i raportowanie
Przyjęte przez sygnatariuszy Karty zobowiązania emisyjne powinny być weryfikowane w sposób obiektywny i transparentny. W tym celu strony Karty zobowiązały się do śledzenia, mierzenia i udostępniania raportów o emisjach gazów cieplarnianych, zgodnie ze standardami i najlepszymi praktykami. Wytyczne określają narzędzia raportowania - CDP Raporting Platform oraz Fashion Charter Platform. Podobnie, jak w przypadku obliczania poziomu emisji, dokument wskazuje dobre praktyki choćby firmy GAP w zakresie obowiązków sprawozdawczych.
Określenie celów klimatycznych i redukcja emisji
Najważniejszym zobowiązaniem sektora modowego, zgodnie z Kartą, jest zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych w stopniu i tempie określonym w Porozumieniu Paryskim, a to oznacza, że sektor do 2030 r. powinien zmniejszyć swoje emisje o 30 proc. Do roku 2050 r. natomiast powinien osiągnąć neutralność klimatyczną. Wytyczne podkreślają konieczność obniżenia emisji przedsiębiorstw do wskazanych limitów we wszystkich 3 zakresach.
Climate Action Playbook wskazuje sposoby redukcji emisji dla spółek sektora mody we wszystkich 3 obszarach. Dla przykładu, w obszarze pierwszym, spółki na powierzchniach biurowych i handlowych mogą zainstalować energooszczędne sprzęty grzewcze czy chłodzące, zwiększyć korzystanie z naturalnego światła, wdrożyć systemy kogeneracji, zredukować energię węglową na rzecz odnawialnej, obniżyć temperaturę pokojową, korzystać z energii wyłącznie podczas pracy pracowników i zasilać auta energią generowaną we własnym zakresie. Sugeruje się stosowanie certyfikacji służącej do obiektywnej oceny budynków przyjaznych środowisku (LEED, BREEAM). Emisje z obszaru 2 w centrach dystrybucji czy fabrykach mogą, według Wytycznych zostać zredukowane poprzez instalację systemów energooszczędnych, stosowanie systemów ledowych, wyłączanie klimatyzacji i niekorzystanie z energii po godzinach pracy. Wreszcie, w zakresie trzecim emisji, Dokument wskazuje, by po zidentyfikowaniu największego kontrahenta-dostawcy zachęcić go do stosowania programów efektywności energetycznej oferowanych choćby przez International Finance Corporation – instytucję należącą do Banku Światowego. Wytyczne wskazują szczegółowe zasady ograniczenia emisji dla producentów z wyszczególnieniem różnego rodzaju tekstyliów – poliestru, bawełny, wiskozy czy innych włókien syntetycznych.
Circural Economy
Zgodnie z Wytycznymi, najbardziej optymalnym dla branży mody byłoby przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym. Gospodarka cyrkularna ma na celu z jednej strony – racjonalne wykorzystanie zasobów, ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko wytwarzanych produktów, które powinny zostać w gospodarce tak długo, jak to możliwe oraz, z drugiej – ograniczenie wytwarzania odpadów do minimum. Innymi słowy, istotą gospodarki o obiegu zamkniętym jest minimalizacja zużycia surowców, minimalizacja produkcji odpadów i minimalizacja zużycia energii. Celem takiego modelu jest stworzenie zrównoważonej, niskoemisyjnej, zasobooszczędnej i konkurencyjnej gospodarki.
Zamknięcie obiegów produkcyjnych jest alternatywą dla modelu linearnego, w wyniku którego wytwarza się duże ilości odpadów.
Przejście z modelu gospodarki linearnej na cyrkularną, która rekomendowana jest w Wytycznych, oznacza zmianę całego systemu gospodarowania. Rozwój gospodarki o obiegu zamkniętym mogą wspierać innowacyjne formy konsumpcji, której przykłady zostały wskazane w Climate Action Playbook. Dobre praktyki m.in. firmy Adidas (zwrot zużytych produktów i wymiana na punkty w celu kupienia nowych towarów), North Face (odnawianie zużytych produktów) czy H&M COS (platforma odsprzedaży, czyli ponowne użycie produktów).
Wagę gospodarki obiegu zamkniętego w branży mody podkreśliła przywołana w Wytycznych Fundacja Ellen MacArthur, która promuje ideę circural economy i minimalizowania negatywnych skutków środowiskowych.
Zielona przyszłość
Autorzy wytycznych podkreślają, że udostępniony dokument stanowi pierwszą wersję poradnika dla branży modowej, który z biegiem czasu będzie aktualizowany i udoskonalany. Celem wytycznych jest wskazanie optymalnych narzędzi osiągania podstawowego celu – doprowadzenie sektora mody do zerowej emisji gazów cieplarnianych do roku 2050. Powinno to nastąpić w rezultacie zharmonizowanych działań wszystkich podmiotów w całym łańcuchu dostaw począwszy od surowców, produkcji tekstyliów i produktów odzieżowych, logistyki, sprzedaży, na utylizacji kończąc. Wytyczne należy traktować jako wyzwanie dla branży i wezwanie jej uczestników do podjęcia zdecydowanych długoterminowych działań zmierzających do osiągnięcia neutralności klimatycznej.
Agnieszka Oleksyn–Wajda - dyrektor Instytutu Zrównoważonego Rozwoju i Środowiska na Uczelni Łazarskiego. Współtwórca i kierownik Akademii Biznesu i Prawa w Sektorze Mody w Centrum Kształcenia Podyplomowego Uczelni Łazarskiego, w skład której wchodzą studia podyplomowe Prawo i zarządzanie w sektorze mody oraz Prawo i zarządzanie w sektorze dóbr luksusowych. Twórca i kierownik studiów podyplomowych Prawo Ochrony Środowiska, a także Prawo w Biznesie Nowych Technologii na Uczelni Łazarskiego. Radca prawny z kilkunastoletnim doświadczeniem w doradztwie w ramach KPMG. Członek grupy roboczej Working Group 6 Promoting broader climate action z ramienia Uczelni Łazarskiego jako organizacji wspierającej Fashion Climate Charter.