Utrzymujące się od dłuższego czasu trudności na rynku budowlanym, związane m.in. ze znacznym wzrostem cen materiałów oraz problemami w dostawach, odbijają się szerokim echem wśród uczestników rynku zamówień publicznych. Poruszane od dłuższego czasu kwestie związane z waloryzacją kontraktów oraz problemem braku odpowiedniego zabezpieczenia interesów wykonawców realizujących inwestycje publiczne i stosowania nieadekwatnych do sytuacji rynkowej klauzul waloryzacyjnych budzą coraz większy sprzeciw wśród środowisk branżowych. Wychodząc naprzeciw tym okolicznościom Urząd Zamówień Publicznych we współpracy z przedstawicielami Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, reprezentantami branżowych zrzeszeń sektora budownictwa oraz zamawiającymi opracował wzorcowe klauzule waloryzacyjne w branży budownictwa oparte na różnych mechanizmach waloryzacji, które mogą zostać wykorzystane przez zamawiających w przypadku umów o roboty budowlane.
Koszyki waloryzacyjne - załącznik nr 1 - KALKULATOR >
Czytaj:
Branża budowlana na skraju wyczerpania - podwykonawcy czekają na waloryzację>>
Prokuratoria: Brak waloryzacji kontraktów to niegospodarność>>
Adekwatność klauzul waloryzacyjnych
W ramach przypomnienia warto wskazać, że głównym celem klauzul waloryzacyjnych jest przywrócenie równowagi ekonomicznej stron kontraktu. Niezwykle istotną kwestią jest zatem dostosowanie treści postanowień odnoszących się do zmiany wynagrodzenia wykonawcy do realiów rynku, aktualnej sytuacji gospodarczej oraz konkretnego zamówienia.
Sformułowanie prawidłowej klauzuli waloryzacyjnej pozwala na odpowiednie rozłożenie ryzyk pomiędzy uczestników rynku zamówień publicznych, zwiększenie konkurencyjności oraz przywrócenie ekwiwalentność świadczenia w przypadku zaistnienia zdarzeń mających rzeczywisty i istotny wpływ na realizację kontraktu.
Niestety dotychczasowa praktyka waloryzacyjna wskazuje na to, że część zamawiających nie jest w stanie samodzielnie stworzyć stosownych klauzul waloryzacyjnych. Co więcej, w znacznej liczbie przypadków klauzule waloryzacyjne, pomimo formalnej zgodności z przepisami, są na tyle rygorystyczne, że w praktyce przyjmują dość iluzoryczny charakter i nie spełniają swojej podstawowej roli.
Czytaj w LEX: Waloryzacja wynagrodzeń wykonawców w świetle specustawy waloryzacyjnej >>>
PROCEDURA w LEX: Waloryzacja wynagrodzenia w umowach, których przedmiotem są roboty budowlane, dostawy lub usługi, zawartych na dłużej niż 6 miesięcy >>>
W jaki sposób waloryzować kontrakty?
Urząd Zamówień Publicznych wypracował wzory klauzul, które mogą posłużyć przy konstruowaniu zapisów dotyczących waloryzacji wynagrodzenia w kontraktach budowlanych związanych m.in. z budową dróg, sieci wodno-kanalizacyjnych, czy też budynków użyteczności publicznej.
To opracowanie ma na celu zaprezentowanie różnych mechanizmów waloryzacyjnych uwzględniających specyfikę oraz zakres prowadzonych robót. Może ono stanowić punkt wyjścia dla zamawiających mierzących się z koniecznością stworzenia odpowiednich zapisów waloryzacyjnych i w konsekwencji przyczynić się do efektywnej waloryzacji.
Stanowi ono efekt działania grupy roboczej złożonej z przedstawicieli Urzędu Zamówień Publicznych i Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, reprezentantów branżowych zrzeszeń sektora budownictwa oraz zamawiających zarówno szczebla rządowego, jak i samorządowego (w skład grupy roboczej, która zajmowała się przygotowaniem wzorcowych klauzul weszły m.in. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., Ogólnopolska Izba Gospodarcza Drogownictwa, Polski Związek Pracodawców Budownictwa, Federacja Przedsiębiorców Polskich, Polskie Sieci Elektroenergetyczne i Ministerstwo Infrastruktury).
Przykładowe klauzule waloryzacyjne dla sektora budownictwa >>
Przykład zapisu umownego dot. waloryzacji wynagrodzenia wykonawcy >>
Klauzule oparte na wskaźniku i koszyku waloryzacyjnym
Pierwsza z zaprezentowanych przez Urząd Zamówień Publicznych klauzul opiera się na wskaźniku cen produkcji budowlano-montażowej publikowanym przez Główny Urząd Statystyczny. Klauzula uwzględnia jeden przykładowy wskaźnik waloryzacyjny. Oczywiście, w zależności od planowanej inwestycji oraz potrzeb konkretnej umowy, przy tworzeniu klauzuli, zamawiający może wykorzystać inne, bardziej adekwatne w danej sytuacji wskaźniki niż ten wskazany w przedstawionym przez Urząd Zamówień Publicznych wzorze.
Druga z klauzul bazuje na tzw. koszyku waloryzacyjnym. W tym przypadku waloryzacja odbywa się w oparciu o wskaźniki produkcji sprzedanej wyrobów przemysłowych, wynagrodzenia oraz cen towarów i usług konsumpcyjnych publikowane przez Główny Urząd Statystyczny oraz pozostałe dane wskazane w tabeli Koszyk Waloryzacyjny. Przykładowe koszyki waloryzacyjne, przedstawione w opracowaniu odnoszą się do budynków, obiektów mostowych, dróg, hydrotechniki, sieci wodno-kanalizacyjnej oraz sieci oświetleniowej.
Dodatkowo zaprezentowany również został ogólny koszyk waloryzacyjny. Wskazane elementy składowe koszyka oraz nadane im przedziały wagowe mogą być w dowolny sposób modyfikowane przez zamawiających. Jak jednak zaznacza Urząd Zamówień Publicznych – „W przypadku klauzul waloryzacyjnych bazujących na koszyku waloryzacyjnym szczególną rolę odgrywają kosztorysanci, których wiedza i doświadczenie pozwolą, na etapie przygotowania zamówienia, dokonać oceny, które parametry zamówienia mogą w danym przypadku podlegać waloryzacji, a także umożliwią odpowiedni dobór elementów wchodzących w skład koszyka waloryzacyjnego”.
Czytaj w LEX: Waloryzacja wynagrodzenia podwykonawcy umowy o udzielenie zamówienia publicznego >>>
Czytaj w LEX: Waloryzacja umowna w oparciu o klauzule waloryzacyjne zawarte w treści umowy o udzielenie zamówienia publicznego >>>
Do powyższych klauzul - klauzuli opartej na wskaźniku waloryzacyjnym oraz klauzuli opartej na tzw. koszyku waloryzacyjnym – przygotowywane są przez Główny Urząd Statystyczny ogólnodostępne kalkulatory waloryzacyjne. Kalkulatory te mają pozwolić na automatyczne wyliczenie wynagrodzenia wykonawcy w przypadku dokonywanej waloryzacji.
Klauzule oparte na rozwiązaniach GDDKiA i PKP PLK S.A.
Kolejne klauzule prezentowane w opracowaniu opierają się na postanowieniach wypracowanych i stosowanych przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad oraz PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. Systemy wypracowane przez powyższe podmioty opierają się o tzw. koszyk waloryzacji i biorą pod uwagę kluczowe wskaźniki dla danego rodzaju robót publikowane przez Główny Urząd Statystyczny na podstawie których wyliczany jest wskaźnik waloryzacyjny.
W prezentowanych przez Urząd Zamówień Publicznych przykładach nie zostały zawarte wagi, limity i wskaźniki określające podział ryzyk. Wartości te powinny być określone i dostosowane przez zamawiających do realiów konkretnego kontraktu.
Czytaj w LEX: Jak usprawnić realizację umów? Mechanizmy przewidziane w Prawie zamówień publicznych >>>
Dostosowanie klauzul do realiów kontaktu
Celem przygotowanego przez Urząd Zamówień Publicznych opracowania jest przedstawienie różnych mechanizmów waloryzacji i w konsekwencji ułatwienie zamawiającym opracowania postanowień umownych dotyczących zmiany wynagrodzenia wykonawców.
Prezentowane wzory klauzul z całą pewnością mogą stanowić punkt wyjścia przy opracowywaniu stosownych klauzul waloryzacyjnych. W przypadku mniejszych inwestycji oraz niewielkich zamawiających mogą budzić również obawy co do złożoności względem potrzeb waloryzacyjnych.
Jak jednak podkreśla sam Urząd Zamówień Publicznych przedstawione klauzule waloryzacyjne powinny być każdorazowo dostosowane do warunków danego kontraktu oraz pozostałych postanowień umownych. Co więcej, warto również nadmienić, że aby w ogóle spełniały swoją rolę muszą w adekwatny sposób odnosić się do realiów rynku i zapewniać rzeczywiste przywrócenie pierwotnie naruszonej ekwiwalentności świadczeń.
Obowiązek waloryzacji
Przy okazji problemu prawidłowego kształtowania klauzul waloryzacyjnych warto przypomnieć o niedawnej nowelizacji przepisów prawa zamówień publicznych w zakresie obowiązkowej waloryzacji wynagrodzenia wykonawcy. Na podstawie ustawy z 7 października 2022 r. o zmianie niektórych ustaw w celu uproszczenia procedur administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców (Dz. U z 2022 r. poz. 2185), która weszła w życie z dniem 10 listopada 2022 r. znowelizowane zostały m.in. przepisy ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych (dalej jako: ustawa Pzp). Zgodnie z nowym brzmieniem art. 439 ust. 1 ustawy Pzp obowiązkowej waloryzacji w przypadku zmiany ceny materiałów lub kosztów związanych z realizacją zamówienia podlega każda umowa, której przedmiotem są roboty budowlane, dostawy lub usługi, zawarta na okres dłuższy niż 6 miesięcy. Nie wyklucz to jednak możliwości stosowania zapisów waloryzacyjnych do umów zawieranych na krótsze okresy.
Autorzy: Jakub Depa, radca prawny, partner zarządzający, Paulina Skórzewska, aplikant radcowski. Zespół obsługi inwestycji i zamówień publicznych DSK Kancelaria
Źródła:
- Przykładowe klauzule Waloryzacyjne dla sektora budownictwa: https://www.gov.pl/web/uzp/przykladowe-klauzule-waloryzacyjne-dla-sektora-budownictwa
- Ustawa z dnia 7 października 2022 r. o zmianie niektórych ustaw w celu uproszczenia procedur administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców (Dz. U. poz. 2185).
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.