13 października 2022 roku wchodzą w życie przepisy nowelizacji Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2022 r., poz. 807), określane mianem „prawa holdingowego”. Wprowadzą one do polskiego prawa handlowego nowe regulacje dotyczące relacji pomiędzy spółką dominującą i spółkami zależnymi, a w szczególności koncepcję „interesu grupy spółek”, odrębnego od interesu poszczególnych spółek uczestniczących w grupie.
Czytaj: Zmiana prawa holdingowego - w październiku ważna dla spółek reforma>>
Czytaj w LEX: Grupa spółek – definicja i praktyczne problemy holdingów >>>
Dotychczas relacje pomiędzy spółkami należącymi do grupy były przedmiotem szczątkowego unormowania w prawie polskim. Brak regulacji prawa holdingowego, a w szczególności brak wyodrębnionej kategorii interesu grupy spółek, był źródłem dylematów członków organów spółek zależnych. Z jednej strony byli oni adresatami oczekiwań (formułowanych przeważnie przez podmiot mający wpływ na ich powołanie lub odwołanie), że podejmowane przez nich działania będą miały na celu realizację strategii holdingu (nie zawsze zbieżnego z interesem spółki zależnej), a z drugiej strony, w świetle obowiązujących dotychczas przepisów, byli zobowiązani (pod groźbą odpowiedzialności cywilnej oraz karnej) do działania wyłącznie w interesie spółki zależnej, którą zarządzają.
Czytaj w LEX: Odpowiedzialność karna członków zarządu i rady nadzorczej w grupach spółek >>>
Nadchodzące zmiany wprowadzają do Kodeksu spółek handlowych odrębny od znanego dotychczas stosunku zależności, kwalifikowany typ powiązań pomiędzy spółkami, jakim będzie „grupa spółek”. Zgodnie z definicją zawartą w nowych przepisach, w art. 4 par. 1 pkt 5 ze zn 1 projektu zmian Kodeksu spółek handlowych, grupę spółek tworzą spółka dominująca i spółka bądź spółki zależne, będące spółkami kapitałowymi, które kierują się wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu (interes grupy spółek), uzasadniająca kierownictwo spółki dominującej w owej konstrukcji.
Czytaj w LEX: Grupy spółek w podatku od towarów i usług >>>
Załóż bezpłatne konto na Moje Prawo.pl i zyskaj unikalne funkcjonalności >>>
Grupa spółek to zatem taki stosunek dominacji, w którym spółki kierują się wspólnym interesem, pod przewodnictwem spółki dominującej. Uczestnicy grupy są powiązani ze sobą w bardziej sformalizowany sposób, niż w przypadku „zwykłego” stosunku zależności, gdyż do powstania grupy spółek konieczne jest podjęcie przez wspólników lub akcjonariuszy każdej ze spółek zależnych uchwały o uczestnictwie w grupie spółek i to większością trzech czwartych głosów. Niezbędne będzie także ujawnienie uczestnictwa w grupie spółek w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego – zarówno przez spółkę dominującą, jak i przez spółki zależne.
Czytaj w LEX: Zasady odpowiedzialności cywilnej w grupie spółek >>>
Interes grupy spółek
Kluczowym „spoiwem” podmiotów należących do grupy spółek będzie „interes grupy spółek”, który spółki z grupy mają realizować. Nowe przepisy nie definiują pojęcia interesu grupy spółek, wskazując jedynie, że jest to wspólny interes spółek tworzących grupę, co do którego spółki przyjmują wspólną strategię mającą zapewnić jego realizację. W doktrynie wskazuje się, że interes grupy spółek powinien być wypadkową interesów wszystkich spółek uczestniczących w grupie, z uwzględnieniem wspólnego celu, dla którego dana grupa została utworzona. Realizacja interesu grupy powinna w sposób długofalowy zapewnić korzyści zarówno dla spółki dominującej, jak i zależnej, a dane działanie nie narusza tego interesu nawet, jeżeli nie przyniesie ono danej spółce uczestniczącej w grupie bezpośrednich korzyści w krótkiej perspektywie.
Szczególne uprawnienia spółki dominującej
W zamyśle ustawodawcy, podmiotem, któremu powinna przypadać kierownicza rola w zarządzaniu grupą spółek oraz w zapewnianiu realizacji interesu grupy spółek jest spółka dominująca.
Dotychczasowe przepisy Kodeksu spółek handlowych nie zapewniały narzędzi, które umożliwiałyby efektywne zarządzanie grupą spółek. Spółka dominująca, chcąc realizować zamierzone cele, musiała działać poprzez podejmowanie uchwał wspólników (akcjonariuszy) w spółkach zależnych, wykorzystując posiadaną większość głosów. Spółka dominująca, będąc najczęściej większościowym wspólnikiem (akcjonariuszem) spółek zależnych, mogła również wykorzystywać swój personalny wpływ na osoby pełniące funkcje w organach tych spółek, poprzez doprowadzenie do odwołania członka organu sprzeciwiającego się jej woli. Nie zawsze były to jednak rozwiązania efektywne i możliwe do szybkiego zastosowania, a poza tym ich wykorzystanie mogło doprowadzić do powstania konfliktów z kadrą menadżerską w spółkach zależnych.
Z powyższych względów, uwzględniając postulaty doktryny oraz praktyków, ustawodawca wyposażył spółkę dominującą w szczegółowe instrumenty prawne, mające umożliwić spółce dominującej efektywne zarządzanie grupą spółek oraz realizację wspólnego interesu grupy.
Podstawowym instrumentem będzie możliwość wydawania spółkom zależnym przez spółkę dominującą „wiążących poleceń”, zdefiniowanych w art. 21 ze zn 2 par. 1 projektu zmian Kodeksu spółek handlowych. Wydawać je może zarząd spółki dominującej i stają się one wiążące dla spółki zależnej dopiero po podjęciu przez zarząd tejże spółki uchwały o wykonaniu wiążącego polecenia. Nowe przepisy wskazują przypadki, w których zarząd spółki zależnej powinien podjąć uchwałę o odmowie wykonania wiążącego polecenia – taka sytuacja ma miejsce w szczególności, jeżeli jego wykonanie doprowadziłoby do niewypłacalności albo zagrożenia niewypłacalnością spółki zależnej.
Czytaj w LEX: Wiążące polecenia w ramach grupy spółek - KOMENTARZ PRAKTYCZNY >>>
Wydawanie wiążących poleceń będzie musiało być uzasadnione dla interesu grupy spółek oraz powinno uwzględniać także interesy spółki zależnej. Ustawodawca wprost przewidział obowiązek wskazania w treści wiążącego polecenia, obok oczekiwanego zachowania spółki zależnej, również interesu grupy spółek, który uzasadnia wykonanie przez spółkę zależną tego polecenia. Istotne jest, że w przypadku, gdy wskutek wykonania wiążącego polecenia, spółka zależna poniesie szkodę, to spółka dominująca ma obowiązek naprawienia tej szkody, zaś przewidywany sposób i termin naprawienia szkody powinien zostać wskazany w wiążącym poleceniu.
Oprócz możliwości wydawania wiążących poleceń, spółka dominująca została wyposażona w szereg instrumentów służących zapewnieniu realizacji interesu grupy spółek. Najważniejsze z nich to:
- prawo dostępu do ksiąg i dokumentów spółki zależnej oraz żądania od niej określonych informacji;
- prawo rady nadzorczej spółki dominującej do sprawowania stałego nadzoru nad spółkami zależnymi w zakresie realizacji interesu grupy;
- prawo do przymusowego wykupu udziałów albo akcji należących do wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej, posiadających nie więcej niż 10% kapitału zakładowego; prawo wykupu przysługuje wyłącznie spółce dominującej, której przysługuje bezpośrednio co najmniej 90% kapitału zakładowego w spółce zależnej.
Czytaj w LEX: Grupy spółek - nowe zasady organizacji prac rad nadzorczych (rozszerzone kompetencje i obowiązki) >>>
Pomimo że wchodzące niebawem w życie przepisy nie stanowią kompleksowej regulacji funkcjonowania holdingów, bez wątpienia są potrzebnym krokiem w kierunku dostosowania przepisów prawa do realiów gospodarczych, w których coraz to większą rolę odgrywają grupy spółek. Uporządkowują one bowiem najistotniejsze kwestie związane z zarządzaniem grupą spółek, wzmacniając istotnie pozycję spółki dominującej jako podmiotu odpowiedzialnego za kierowanie grupą oraz realizację jej interesów. Z czasem okaże się, czy przepisy te znajdą zastosowanie i spełnią oczekiwania uczestników rynku.
Robert Semczuk, radca prawny, partner Associate w Deloitte Legal
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.