Podstawowym celem zmian do kodeksu spółek handlowych, które weszły w życie 13 października 2022 r. było:
- wprowadzenie do polskiego porządku fakultatywnych norm w przedmiocie prawa grup spółek, ustalających zasady interakcji między spółką dominującą a jej spółkami zależnymi – w sposób uwzględniający interes wierzycieli, członków organów oraz drobnych wspólników (akcjonariuszy) spółki zależnej,
- wyposażenie (na bazie regulacji powszechnie obowiązujących wszystkie spółki kapitałowe z organami nadzorczymi), rad nadzorczych w narzędzia umożliwiające prowadzenie bardziej efektywnego nadzoru korporacyjnego.
Wprowadzono również zmiany porządkowe w zakresie np. liczenia kadencji organów, ważności mandatów, protokołowania uchwał organów spółek, a także rozszerzeniu uległ przepis art. 18 KSH, określający przestępstwa, za których skazanie wyklucza pełnienie funkcji w organach spółek.
Czytaj w LEX: Sądowe pozbawienie prawa pełnienia funkcji w organach spółki >>>
Więcej w LEX: Grupa spółek – definicja i praktyczne problemy holdingów >>>
Czytaj: Prawo Holdingowe – nowe obowiązki organów spółek akcyjnych>>
Grupa spółek – zasady jej tworzenia i funkcjonowania
Wedle nowych przepisów KSH, sformalizowana grupa spółek może być utworzona wyłącznie przez spółki kapitałowe, kierujące się – zgodnie z uchwałą o uczestnictwie w grupie spółek – wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu (interes grupy spółek), uzasadniającą sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi. Przejawem realizacji wspólnej strategii jest możliwość wydawania przez spółkę dominującą wiążących poleceń spółce zależnej.
Niemniej, wymóg realizacji tych poleceń nie jest bezwzględny. Ustawodawca nie przewidział bowiem pierwszeństwa interesu grupy nad interesem indywidualnym spółek. W rezultacie, interes spółki zależnej nadal winien być brany pod uwagę przy podejmowaniu przez nią uchwały w przedmiocie wykonania lub odmowy wykonania wiążącego polecenia, która to powinna zostać podjęta, o ile nie wystąpiły przesłanki pozwalające na odmowę wykonania wiążącego polecenia.
Przesłankami ustawowymi jako sprzecznymi z interesem spółki zależnej i obligującymi ją do odmowy realizacji polecenia od spółki dominującej, jest okoliczność gdy jego wykonanie doprowadziłoby do niewypłacalności spółki zależnej albo istniałoby zagrożenie jej niewypłacalności.
PROCEDURA Utworzenia grupy spółek (prawo holdingowe) - postępowanie krok po kroku >
WZORY DOKUMENTÓW:
- Uchwała w sprawie przystąpienia do grupy spółek (prawo holdingowe) >
- Uchwała w sprawie utworzenia grupy spółek (prawo holdingowe) >
Czytaj: Dyktatura spółki dominującej może zniechęcić do korzystania z nowego prawa holdingowego>>
Dlatego zarząd spółki zależnej, przed podjęciem decyzji o realizacji polecenia, powinien dokonać porównawczej analizy (stan aktywów spółki przed realizacją polecenia ze stanem po jego potencjalnej realizacji), celem weryfikacji czy jego wykonanie nie naruszy aktywów spółki, w sposób prowadzący do utraty zdolności wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych w myśl art. 11 Prawa upadłościowego. Wyjaśnienia bowiem wymaga, że w świetle normy art. 11 ust. 2 prawa upadłościowego spółka jako osoba prawna jest niewypłacalna także gdy jej zobowiązania pieniężne przekraczają wartość majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące. Dodatkowo, domniemywa się, że dłużnik (spółka) utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące.
Jeżeli spółka zależna nie jest spółką jednoosobową, przesłanki odmowy wykonania polecenia są szersze, tj. oprócz kwestii niewypłacalności, podstawą będzie uzasadniona obawa, że polecenie jest sprzeczne z interesem spółki zależnej i wyrządzi jej krzywdę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek w okresie dwóch lat od dnia wyrządzenia szkody (chyba, że umowa/statut stanowi inaczej).
Co więcej, umowa/statut spółki zależnej, w określonych sytuacjach, może przewidywać dodatkowe przesłanki odmowy wykonania wiążącego polecenia.
Czytaj w LEX: Odpowiedzialność karna członków zarządu i rady nadzorczej w grupach spółek >>>
Nie ma definicji legalnej interesu grupy spółek. Dlatego też, w statucie lub umowie spółek uczestniczących w sformalizowanej grupie powinno się znaleźć jego zdefiniowanie, celem efektywniejszego zarządzania poleceniami wobec spółek zależnych i uniknięcia wątpliwości czy pozostają one zgodne z tym interesem. Zdefiniowanie interesu, jest też istotne z perspektywy rady nadzorczej spółki dominującej, uprawnionej do wglądu do danych spółek zależnych, o ile zmierza to do jego realizacji.
Ujawnienie uczestnictwa w grupie spółek ma charakter deklaratoryjny, z tymże wiele przepisów pozostanie zawieszonych, póki ujawnienie nie nastąpi. Jeżeli spółka dominująca posiada siedzibę za granicą, uczestnictwo w grupie spółek wystarczy ujawnić w rejestrze spółki zależnej. Odnosząc się do konieczności informowania o uczestnictwie w grupie spółek, podkreślenia wymaga, że taka informacja powinna znaleźć wyraz także w pismach i zamówieniach handlowych, składanych przez spółkę w formie papierowej bądź elektronicznej oraz na jej stronie internetowej.
Czytaj w LEX: Wiążące polecenia w ramach grupy spółek >>>
Czytaj w LEX: Zasady odpowiedzialności cywilnej w grupie spółek >>>
Korzyści i wady z utworzenia grupy spółek
Korzyścią z utworzenia grupy spółek, oprócz sposobności wydawania wiążących poleceń, jest m.in. szersze prawo do uzyskania informacji od spółki zależnej, dostępu do jej ksiąg i dokumentów i tym samym większy nadzór nad jej działalnością, a także ograniczenie odpowiedzialności członka zarządu spółki zależnej lub rady nadzorczej, albo komisji rewizyjnej/jej likwidatora za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia, które to zasady stosuje się odpowiednio do członków organów spółki dominującej, o ile działają w interesie grupy spółek.
Słuszne jest wskazanie, że prawo koncernowe nie wprowadza zwolnienia z odpowiedzialności karnej/karno-skarbowej. Należy jednak przyjąć, że w wypadku przykładowo czynu z normy art. 296 kodeksu karnego nie sposób będzie mówić o niedopełnieniu przez osobę wykonującą polecenie ciążących na niej obowiązków, czy też o przekroczeniu przez nią uprawnień, w zakresie, w jakim działania te wynikały z polecenia. Nie będzie zatem sposobne przypisania jej odpowiedzialności karnej, która to argumentacja znajduje też wyraz w uzasadnieniu do nowelizacji.
Czytaj: Prawo holdingowe - skreślić w całości albo poważnie zmienić>>
Czytaj w LEX: Rzekoma ochrona wspólników mniejszościowych w prawie holdingowym >>>
Ponadto korzyścią jest m.in. prawo do przymusowego wykupu udziałów lub akcji spółki zależnej należących do wspólników mniejszościowych (squeeze out), tj. reprezentujących nie więcej niż 10 proc. kapitału zakładowego. Umowa albo statut spółki zależnej może zwiększyć to uprawnienie, tj. przyznać je spółce dominującej która posiada zaledwie 75 proc. kapitału spółki zależnej. Tak więc, spółka dominująca może zyskać jeszcze większą kontrolę własnościową nad spółką zależną.
Wadą jest szeroka możliwość odmowy wykonania przez spółkę zależną polecenia. Wyłączona jest też opcjonalność kierowania poleceń do spółek zależnych z siedzibą poza terytorium Polski. Ponadto wyłączone zostało stosowanie nowelizacji do spółek osobowych.
Największą uciążliwością uczestnictwa w grupie spółek, wydaje się być wysoki poziom sformalizowania przedmiotowej instytucji, przejawiający się chociażby obowiązkiem podejmowania uchwał w przedmiocie poleceń. W dodatku polecenia muszą być wydawane z zachowaniem formy pisemnej (wiadomość e-mail nie spełni warunków formalnych). Konieczne jest też ujawnienia stosownych informacji we KRS.
W dodatku, niezbędnym będzie dostosowanie treści informacji o spółce (jej uczestnictwie w grupie) w zewnętrznych dokumentach handlowych, a także na stronie www. Z perspektywy spółki dominującej dodatkową wadą jest szeroka odpowiedzialność, jako podmiotu wydającego polecenie. Mianowicie, będzie to odpowiedzialność, w określonych przepisami sytuacjach, wobec spółki zależnej, wierzycieli spółki zależnej a nawet wspólników spółki zależnej.
Konieczne jest więc, przed podjęciem decyzji o utworzeniu oficjalnej grupy spółek, zastanowienie się, czy nowa instytucja spełni w danych okolicznościach wymagania biznesowe. Może tak być w przypadku zagranicznych spółek dominujących, które planują zwiększyć kontrolę nad krajowymi spółkami zależnymi. W innych sytuacjach, np. w gdy w grupie funkcjonują spółki osobowe, które chcemy uwzględniać przy realizacji strategii, nadzorowanej przez spółkę dominującą, wydaje się, że lepszym rozwiązaniem będzie zawarcie między poszczególnymi spółkami, umowy o przekazywanie zysku lub umowy o zarządzanie spółką zależną, które to, mimo uchylenia art. 7 KSH, można zawrzeć na zasadzie swobody kontraktowania.
Autorzy:
Wojciech Majkowski - radca prawny, doradca podatkowy, Tax Partner w KPMG Poland, Dział Doradztwa Podatkowego, Zespół ds. Podatku Dochodowego od Osób Prawnych
Kinga Masilunas - radca prawny, doradca podatkowy, Tax Supervisor w KPMG Poland, Dział Doradztwa Podatkowego, Zespół ds. Podatku Dochodowego od Osób Prawnych
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.