Jak zaksięgować wypłatę odszkodowania z tytułu umowy ubezpieczenia należności?

Spółka zawarła umowę ubezpieczenia należności. Zgodnie z OWU, z chwilą zapłaty odszkodowania wszelkie prawa spółki w stosunku do dłużnika przechodzą na ubezpieczyciela (do wysokości wypłaconego odszkodowania). Jednocześnie w dniu wypłaty odszkodowania spółka zawarła umowę powierniczego przelewu wierzytelności, gdyż prowadzi postępowanie sądowe wobec dłużnika na kwotę wierzytelności objętej ubezpieczeniem. Przelew powierniczy pozwala dalej prowadzić spółce tę sprawę.

Wartość wierzytelności to 30.000 zł, wysokość odszkodowania 27.000 zł (90%). Po otrzymaniu odszkodowania dłużnik wpłacił na konto spółki 10.000 zł, zgodnie z umową przelewu powierniczego spółka zwróciła ubezpieczycielowi kwotę 9000 zł (90%). Spółka otrzymała z sądu nakaz zapłaty i skierowała sprawę do komornika.

Pytanie:
Jak zaksięgować ww. operacje?

Odpowiedź:
Zawarcie umowy ubezpieczenia wierzytelności powoduje konieczność zapłacenia składki ubezpieczeniowej. Zapłacona składka ubezpieczeniowa jest księgowana w pozostałe koszty operacyjne.
Do czasu ewentualnej wypłaty odszkodowania wierzytelność istnieje nadal w księgach rachunkowych spółki, jako należność od odbiorcy towarów i usług. Jednakże z chwilą skierowania sprawy do sądu, wierzytelność należało przeksięgować:
Wn konto 244 Należności dochodzone na drodze sądowej
Ma konto 201 Rozrachunki z odbiorcami krajowymi niepowiązanymi
oraz utworzyć ewentualny odpis aktualizujący wartość tej należności, do wysokości nieobjętej ubezpieczeniem, uwzględniając stopień prawdopodobieństwa zapłaty należności kwestionowanej przez dłużnika.

Z chwilą ziszczenia się warunków określonych w umowie ubezpieczenia, nastąpiła wypłata odszkodowania w kwocie określonej w umowie ubezpieczenia, w tym wypadku 90% od kwoty 30.000 zł.
W tej sytuacji zastosowanie znajduje art. 828 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) - dalej k.c., zaimplementowany w OWU, które Państwa spółka zaakceptowała. Przepis ten stanowi, że jeżeli strony umowy ubezpieczenia nie umówiły się inaczej, z dniem zapłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela roszczenie ubezpieczającego przeciwko osobie trzeciej odpowiedzialnej za szkodę przechodzi z mocy prawa na ubezpieczyciela do wysokości zapłaconego odszkodowania. Stosownie do uregulowań zawartych w art. 828 § 1 k.c., ubezpieczyciel nabywa roszczenie, które przysługiwało ubezpieczonemu, przez sam fakt zapłaty odszkodowania. Z tym samym momentem traci je ubezpieczający, a ubezpieczyciel nabywa wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty w rozumieniu art. 518 k.c. Jeżeli ubezpieczyciel pokrył tylko część szkody, ubezpieczającemu przysługuje do pozostałej części wierzytelności pierwszeństwo zaspokojenia przed roszczeniem ubezpieczyciela.
Z punktu widzenia rachunkowości wypłacone odszkodowanie należy zaliczyć do pozostałych przychodów operacyjnych, podobnie jak w przypadku innych odszkodowań, a nie jako zapłatę należności, która z mocy prawa została nabyta przez ubezpieczyciela. Pokrytą uzyskanym odszkodowaniem część należności spisuje się w pozostałe koszty operacyjne, ewentualnie w ciężar odpisu aktualizującego wartość należności (Wn konto 280 Odpisy aktualizujące rozrachunki), jeżeli odpis taki zostałby utworzony:

1. Decyzja o przyznaniu odszkodowania:
Wn konto 248 Inne rozrachunki (w analityce: rozrachunki z ubezpieczycielem) - 27.000 zł
Ma konto 764 Inne pozostałe przychody operacyjne - 27.000 zł.
2. Wpływ odszkodowania na rachunek bankowy (WB):
Wn konto 131 Bieżący rachunek bankowy - 27.000 zł
Ma konto 248 Inne rozrachunki - 27.000 zł.
3. Spisanie w koszty należności do wysokości pokrytej odszkodowaniem:
Wn konto 769 Inne pozostałe koszty operacyjne, ewentualnie konto 280 Odpisy aktualizujące rozrachunki - 27.000 zł
Ma konto 201 Rozrachunki z odbiorcami krajowymi niepowiązanymi lub konto 244 Należności dochodzone na drodze sądowej - 27.000 zł.
Ponieważ, co wynika z opisu, Państwa spółka prowadziła w tym czasie sprawę sądową z dłużnikiem o zapłatę, zawarta została tzw. umowa powierniczego przelewu wierzytelności na Państwa spółkę, żeby była możliwość dalszego występowania w procesie w roli wierzyciela.
Przelew powierniczy nie jest typową umową sprzedaży wierzytelności, lecz raczej podstawą do przeprowadzenia windykacji, zazwyczaj przez podmiot trudniący się ściąganiem długów. Istotnymi w tej sprawie postanowieniami umowy przelewu powierniczego wierzytelności, które zazwyczaj występują w takich umowach jest to, że:
- ryzyko nieściągalności wierzytelności obciąża cedenta, czyli podmiot, który dokonał powierniczego przelewu, a nabywca wierzytelności posiada uprawnienie do zwrotu wierzytelności w przypadku nieskuteczności windykacji,
- nie dokonuje się zapłaty cedentowi aż do czasu ściągnięcia długu lub zbycia wierzytelności,
- wynagrodzenie firmy windykującej ustalane jest najczęściej w określonym procencie odzyskanej kwoty i jest ono potrącane ze ściągniętego długu.
Teoretycznie w opisanym przypadku można by postawić tezę, że Państwa spółka na podstawie umowy przelewu powierniczego świadczy usługę ściągania długu w stosunku do firmy ubezpieczeniowej, która po zapłacie odszkodowania nabyła wierzytelność. Jednak, w tym przypadku, celem przelewu powierniczego było umożliwienie Państwa spółce dokończenia procesu o zapłatę własnej należności.
Biorąc to pod uwagę, wydaje się, że zarówno ubezpieczyciel, jak również Państwa spółka nie muszą dokonywać żadnych zapisów w księgach rachunkowych po zawarciu umowy przelewu powierniczego, związanych z formalnym przeniesieniem wierzytelności, który jedynie miał na celu przedłużenie legitymacji procesowej Państwa spółki do dalszego kontynuowania rozpoczętego wcześniej procesu.
W myśl art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223 z późn. zm.) - dalej u.o.r. - zdarzenia, w tym operacje gospodarcze, ujmuje się w księgach rachunkowych i wykazuje w sprawozdaniu finansowym zgodnie z ich treścią ekonomiczną, natomiast istotą omawianej czynności prawnej nie było nabycie wierzytelności (powiększenie majątku Państwa spółki o wartość przelanej powierniczo wierzytelności).
Należy zaznaczyć, że po wypłacie odszkodowania i nabyciu z mocy prawa przez ubezpieczyciela wierzytelności w kwocie wypłaconego odszkodowania, w księgach rachunkowych Państwa spółki pozostała jeszcze część wierzytelności w wysokości 3000 zł. Ponieważ wierzytelność była już wcześniej kwestionowana na drodze sądowej przez dłużnika, należało ją, jak już powiedziałem, przenieść na konto 244 Należności dochodzone na drodze sądowej oraz utworzyć odpis aktualizujący:
Wn konto 769 Inne pozostałe koszty operacyjne
Ma konto 280 Odpisy aktualizujące rozrachunki.
Po otrzymaniu odszkodowania dłużnik wpłacił na rachunek Państwa spółki 10.000 zł i zgodnie z umową przelewu powierniczego spółka zwróciła ubezpieczycielowi kwotę 9000 zł (90% otrzymanej kwoty). Wynika z tego, że 1000 zł stanowi zapłatę pozostałej części Państwa należności, na którą został utworzony odpis aktualizujący, natomiast 9000 zł stanowiło zobowiązanie wobec ubezpieczyciela. Księgowania z tym związane mogą być zatem następujące:
1. Wpływ pieniędzy na rachunek bankowy:
Wn konto 131 Bieżący rachunek bankowy - 10.000 zł
Ma konto 248 Inne rozrachunki - 9000 zł
Ma konto 764 Inne pozostałe przychody operacyjne - 1000 zł
Wn konto 280 Odpisy aktualizujące rozrachunki - 1000 zł
Ma konto 201 Rozrachunki z odbiorcami krajowymi niepowiązanymi lub konto 244 Należności dochodzone na drodze sądowej - 1000 zł.
2. Zwrot należności ubezpieczycielowi:
Wn konto 248 Inne rozrachunki - 9000 zł
Ma konto 131 Bieżący rachunek bankowy - 9000 zł.
Ewentualne kwoty ściągnięte przez komornika w 10% będą należne Państwa spółce, natomiast w 90% firmie ubezpieczeniowej. Moim zdaniem, wpłaty do kwoty 20.000 zł mogą być księgowane w podany wyżej sposób, ponieważ w księgach rachunkowych Państwa spółki istnieje jeszcze wierzytelność w wysokości 2000 zł, której ubezpieczyciel nie nabył po dokonaniu wypłaty odszkodowania. Ewentualne odsetki powinny być również dzielone w przyjętej proporcji i w wysokości 10% ściągniętej kwoty i stanowić będą w księgach rachunkowych Państwa spółki przychód finansowy z tytułu zapłaconych przez dłużnika odsetek.